Κατερίνα Χατζή, Μπλε

«Aσύλληπτο όχημα του παντός», εμπεδόκλειο «ρίζωμα», θεμελιακό, πρωτεϊκό, αρχέγονο στοιχείο το νερό. H πολυμερής εικαστική σύνθεση της ψυχαναλύτριας – ζωγράφου Κατερίνας Χατζή, Μπλε, αποπειράται να αφηγηθεί ένα από τα θεμελιακότερα οντολογικά θέματα μέσα από μια μεταποιητική του βυθού. Αποφεύγοντας την αποσχηματοποίηση των μορφών προτείνει μια διά των αισθήσεων διαδρομή της ζωής, υποδηλώνοντας ότι οι ανθρώπινες ασθήσεις διαθέτουν εσωτερικά κριτήρια μέτρησης των πραγμάτων. Μέσα από τα παιγνιδίσματα και τις αντανακλάσεις το πρωτεϊκό νερό μεταστοιχειώνεται σε ελαφρύ ή σε βαρύ, ή ακόμη σε μητρικό νερό, που άλλοτε προοιωνίζεται την εμβάπτιση, τον εξαγνισμό, την ανάταση, την κάθαρση, άλλοτε, όμως, το θάνατο μέσα στο υδάτινο γίγνεσθαι. Η οργανική λίμπιντο, η σωματική ευεξία, η ερωτική λειτουργία του νερού αναδύεται στο έργο της μέσα από τα σώματα χωρίς την ευκολία της φυσικής γύμνιας.

Από τον εικαστικό της ‘λόγο’ αναδύονται μορφές αβαρείς που παραπέμπουν στους προσωκρατικούς ποιητές και φιλοσόφους, αλλά και στην αρχαία μυθολογία συναιρώντας την με την ανατολική φιλοσοφία και την ψυχανάλυση. Η Χατζή αναπτύσσει έναν φαντασιακό διάλογο με τον μύθο που τον κρυσταλλώνει σε εικαστικό λόγο, γειωμένο, ωστόσο, στη σύγχρονή μας πραγματικότητα και εποχή. Γη και νερό είναι η ίδια η ζωή· το νερό είναι το στοιχείο που μας περιέχει, «η πρώτη ύλη απ’ όπου πλάθονται τα όνειρα», η διαύγεια της ύλης του έχει τη ρευστότητα των ονείρων, της ψυχής ως απέραντης ύλης. H ιδιότητα της ζωγράφου - ψυχαναλύτριας της παρέχει μεγαλύτερη δυνατότητα διείσδυσης στις «φαντασιακές δυνάμεις του πνεύματος» και στο βάθος της ύπαρξης. Όπως σημειώνει ο Bachelard (Το Νερό και τα όνειρα), τις παραστάσεις του νερού τις ζούμε συνθετικά μέσα στην αρχική τους πολυπλοκότητα, παραχωρώντας τους συχνά την άλογη προσάρτησή μας.

Η Χατζή, μέσα από το ιδιάζον φως, αναδεικνύει την ενότητα ανθρώπου και υγρού στοιχείου • «ορίζει» τις μορφές της ανάγοντάς τες και προβάλλοντάς τες άλλοτε στον αρχαίο μύθο, άλλοτε σε μείζονες λογοτεχνικούς προγόνους• (στη μπαλάντα, λ.χ. του Schiller, στον «Βουτηχτή», στοιχείο υποστασιακό το στοιχειωμένο νερό καθρεπτίζει την επιθυμία, τον φόβο, την τραγικότητα, τον θάνατο στη θάλασσα του σκότους• η χρυσαυγίζουσα κόρη στο ‘μορμυρίζον’, ‘χορεύον’ νερό προβάλλεται στο «Όνειρο στο κύμα» του Παπαδιαμάντη, ενώ οι νύμφες Νηρηίδες στην άλογη περιοχή του μύθου). Στο έργο «Ήλιος βυθός» αναδεικνύεται το αμφίδρομο θαλασσινό τοπίο, αφού το κεφάλι θα μπορούσε να εκληφθεί για ουρανός και ο ουρανός για νερό. Το νερό λειτουργεί ως καθρέφτης της οντολογικής ανταπόκρισης των αναλογιών (correspondances), του ουράνιου και του ανεξερεύνητου κόσμου του βυθού - αλληγορία του βάθους. Η ιριδισμένη επιφάνεια αναδεικνύει την αξία του βάθους. Πού βρίσκεται η πραγματικότητα; Στον ουρανό ή στα βάθη του νερού, διερωτάται ο Bachelard. Το άπειρο στα όνειρά μας είναι το ίδιο βαθύ στο στερέωμα όσο και κάτω από τα κύματα. Μπροστά στο βαθύ νερό, διαλέγουμε το στοχασμό μας, μπορούμε να κοιτάξουμε τον ακίνητο βυθό ή το ρεύμα, την όχθη ή το άπειρο, ονειρικό ταξίδι που οδηγεί στον εσωτερικό Πύργο. Η φύση με συγκινητικές ανταύγειες φτιάχνει τα κάστρα του ονείρου.

Η Χατζή διαμορφώνει ένα ιδιόμορφο, ολιστικό, εικαστικό ιδιόλεκτο που εμπεριέχει την ποίηση και τη μουσική. Στο Μπλε γίνονται συχνές αναφορές στη μουσική· η μουσική, η ποίηση και ο βυθός ανοίγονται προς την απεραντοσύνη. Το νερό ως θεμέλια ύλη του ασύνειδου παρασύρει προς το πεπρωμένο του. Η «αείρροη» τούτη εικαστική αφήγηση σκιαγραφεί την ποιητική και φιλοσοφική αναζήτηση της ζωγράφου αναφορικά με τη φύση και τη σημειολογία του νερού. Στο Μπλε επιχειρεί να αναπαραστήσει την αιχμηρότητα των αρχέγονων συμβόλων και στοιχείων, τη μετουσίωσή τους σε ενότητα πρωταρχική, την ενότητα του ανθρώπου με τη θάλασσα, τον κύκλο της αλλαγής· να επιτονίσει τη σύζευξη του φθαρτού με το άφθαρτο, του μεταβλητού με το αμετάβλητο, του χρονικού με το άχρονο,  υποστασιοποιώντας την ευρηματικά μέσα από τις αναπαραστάσεις του νερού. Συναιρώντας την κοσμολογική εμβέλεια της ιδέας του Θαλή, ο οποίος πίστευε  ότι ο κόσμος προήλθε από το νερό, με τον ανατολικό στοχασμό και με τον αρχέγονο ορφικό μύθο για τη γέννηση του κόσμου μέσα από το σμίξιμο του Ωκεανού με την Tηθύ, μας προϊδεάζει για τον χαρακτήρα της εικαστικής πρόκλησης, βάζοντας ως μότο απόσπασμα από την Τέταρτη διάσταση του Ρίτσου, το οποίο σηματοδοτεί τις αρχέγονες μυστικές ιδιότητες του βυθού. Επεξεργάζεται τις μεταμορφώσεις του νερού, αποκαλύπτοντας τη θεϊκή του αγνωσία, το άλογο ως αίσθηση ζωής· το απομονώνει στους αντικαθρεφτισμούς των πολλαπλών του εκδοχών, στις αντιθετικές του εκφάνσεις και προεκτάσεις, δημιουργώντας έτσι το φάσμα των μεταμορφώσεών του. Ο κόσμος βυθός αντικαθρεπτίζει το άπειρο, ο βυθός, μέσα από τις αντιφεγγίδες του απείρου, μετουσιώνεται σε εσώτερο καθρέφτη ομορφιάς, δύναμης, ναρκισσισμού, καταβύθισης στον κόσμο του ονείρου, του α-λόγου.

Eίναι μάλλον εύλογο να σκεφτούμε ότι η Χατζή, με υψηλή διαύγεια διείσδυσης, χρησιμοποιεί αυτή τη θεματική για να φωτίσει τους δικούς της μηχανισμούς αναγνώρισης. Συνομιλώντας μ’ ένα θεϊκό στοιχείο προσπαθεί να αρθεί σε μια πρωτογενή διάσταση, χρησιμοποιώντας ως όχημα την ανθρώπινη μορφή που την κρατάει, ενίοτε, δέσμια στη βαρύτητα της ύπαρξης («Ήλιος βυθός»). Tο νερό συνιστά το όχημα μέσω του οποίου ακονίζει τα εργαλεία της τέχνης και ο βυθός μετουσιώνεται σε εσώτερο καθρέφτη. Ο βυθός καθρέφτης δεν φυλακίζει, απελευθερώνει παραστάσεις, επιφυλάσσει εκπλήξεις ανάτασης, αναζωογόνησης αλλά και θανάτου, αναδιπλασιάζει την όραση του εαυτού μέσα στον καθρέφτη του νερού. Στην προσπάθειά της να συλλάβει και να αποτυπώσει την ολότητα της έννοιας του νερού, κατασκευάζει μια σειρά από υδάτινες εικαστικές αναπαραστάσεις του ποιητικού στοχασμού. Την αρχή του αιώνιου γίγνεσθαι, της συνεχούς ροής και της ισόρροπης αντίδρασης, του ανταγωνισμού, αλλά και της αέναης πορείας των συστατικών μερών του κόσμου, έρχεται να αποτυπώσει εικαστικά, αναδεικνύοντας την πρωτεϊκή φύση του αρχέγονου αυτού στοιχείου. Γίνεται αισθητή η διεύρυνση της συμβολικής του νερού πάνω στην ίδια την πράξη της εικαστικής δημιουργίας, ώστε το νερό να ορίζεται πλέον ως «το αρχαιότερο αφήγημα», που συγκροτείται με  «σταγόνες». Η καλλιτεχνική γλώσσα είναι μια συνεχής κίνηση και ο δημιουργός κινείται στο ρευστό τοπίο της που δεν παραμένει ίδιο.

Tο νερό είναι η πιο απροσδιόριστη ύλη, αφού αφομοιώνεται από το σχήμα που την περιέχει. Oι μεταμορφώσεις του συγκροτούν εικαστικές απεικονίσεις της ποιητικής ιδέας, ένα παιχνίδι ακαθόριστων πλεγμάτων μετουσιωμένων σε στρόβιλους νεροφυγής, μια αίσθηση που κινείται ανάμεσα στην κάθαρση και τον πνιγμό. Η ζωγράφος πλάθει και μεταλλάσσει κρυμμένα μυστικά σε υγρασίες ψυχής, αιχμαλωτίζοντας τη στιγμή. Mέσα από τη διάφανη, μεταβλητή, ύλη του νερού διερευνά τις μεταλλάξεις του αρχέγονου και του αιώνιου στοιχείου. Σχηματοποιώντας, θα μπορούσαμε, ίσως, να ορίσουμε την εικαστική τούτη σύνθεση ως μιαν απεικόνιση των ποικίλων μορφών και μεταμορφώσεων του «υδάτινου ψυχισμού», ως μια αλληγορία για τη ρευστότητα ανθρώπινης ύπαρξης, τον ψυχικό ερεθισμό, τη δημιουργική έκφραση και το χρόνο που συμβολίζει, ανάμεσα σε άλλα, τη ροϊκότητα του κόσμου, τις αιφνίδιες συγκοπές του, την πολυσημία και το απρόβλεπτο της δίνης του.»

Κείμενο έκθεσης: Άννα Κατσιγιάννη