Η θεατρική πρωτοπορία της Ευρώπης

Του Γιώργου Βουδικάρη

1. ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΝΑΙ;

Το μεγαλύτερο φεστιβάλ θεάτρου της Ευρώπης, μαζί με αυτό του Εδιμβούργου, και σίγουρα αυτό που χαρακτηρίζεται από τη μεγαλύτερη χωροχρονική πύκνωση: μέσα σε σχεδόν ένα μήνα, πάνω από 40 παραστάσεις στο επίσημο φεστιβάλ και περίπου 1.000 (!!!) στο off. Για το πρώτο, τα εισιτήρια είναι σχεδόν πάντα εξαντλημένα. Το δεύτερο είναι αγώνας επιβίωσης: η προσέλκυση των υποψήφιων θεατών γίνεται με κάθε δυνατό τρόπο. Αφίσες, φυλλάδια που διανέμονται από τους ίδιους τους συντελεστές στο δρόμο και τα καφέ, αλλά και μικρά τρέιλερ των παραστάσεων που παίζονται εν μέση οδώ, με όλα τα κοστούμια και τα αξεσουάρ.

2. ΤΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΕΧΕΙ;

Το θάρρος να αγκαλιάσει κάθε πρωτοπορία, σχεδόν από τη στιγμή της γέννησής της. Αυτό σημαίνει πως πρόκειται για ένα φεστιβάλ που έχει το θάρρος της γνώμης του και δεν φοβάται το ρίσκο: κάποιες φορές οι πειραματισμοί επιτυγχάνουν, κάποιες όχι. Δεν πειράζει. Στην Αβινιόν· στην Αθήνα πειράζει! Αν ο κ. Λούκος, που τόσα του χρωστάμε για τη δυναμική που έχει δώσει στο Φεστιβάλ Αθηνών, τολμούσε να φέρει, π.χ., το ego trip του ευτραφούς χορευτή Ολιβιέ Ντυμπουά “Faune(s)” ή το “Wewilllivestorm” του Μπεντζαμίν Βερντόνκ, ασυνάρτητο παιχνίδι με διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης και… τον πατέρα του, οι εγχώριοι δημογέροντες θα τον είχαν αλείψει με πίσσα και πούπουλα, και απαιτήσει τη δημόσια διαπόμπευσή του. Και σκεφτείτε ότι η Αβινιόν δεν αποτελεί την πρώτη γραμμή πυρός για το πειραματικό θέατρο – αυτά που φτάνουν εδώ έχουν πρώτα καθαγιαστεί σε άλλα, μικρότερα ευρωπαϊκά φεστιβάλ.

3. ΚΑΙ ΤΙ ΜΑΣ ΝΟΙΑΖΕΙ ΕΜΑΣ;

Μας νοιάζει και μας καίει! Ακούς εκεί! Γιατί οι παραστάσεις που παρουσιάζονται με επιτυχία στην Αβινιόν, θα έρθουν και στο Φεστιβάλ Αθηνών μετά από 1-2 χρόνια (οι μεγαλύτερες παραγωγές, γιατί οι μικρότερες μπορεί να έρθουν και τον ίδιο μήνα, ακόμα και λίγες μέρες νωρίτερα – αχ, κύριε Λούκο, μας κακομαθαίνετε!). Και το βασικότερο όλων, θα χαράξουν τις νεότερες κατευθύνσεις που θεάτρου – αυτές που αρκετοί ομοεθνείς ομότεχνοί μας θα ακολουθήσουν μετά από 5-10 χρόνια κακοαντιγραμμένες, κακοποιημένες και μισοχωνεμένες. Η έλλειψη ενημέρωσης και η ασυλία που απολαμβάνουν ορισμένοι από την κριτική στην Ελλάδα, έχει οδηγήσει ακόμα και στην πλήρη αντιγραφή ολόκληρων παραστάσεων – ονόματα δεν λέμε…

4. ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ 2008:

Η ηθοποιός Βαλερί Ντρεβίλ και ο σκηνοθέτης Ρομέο Καστελούτσι ανέλαβαν εξ ημισείας το ρόλο του artiste associé, συνδυασμό τιμώμενου καλλιτέχνη, αλλά και συνεργαζόμενου καλλιτεχνικού διευθυντή. Μια ηθοποιός που υπήρξε αγαπημένο παιδί του Αντουάν Βιτέζ και ακολούθησε τον Ανατόλι Βασίλιεφ κάνοντας νέο ξεκίνημα, κι ένας σκηνοθέτης που την τελευταία δεκαετία έχει εξελιχθεί σε εμβληματική μορφή της ευρωπαϊκής θεατρικής πρωτοπορίας. Δίδυμο εκ πρώτης όψεως αταίριαστο, που όμως κατόρθωσε να χτίσει το καλύτερο ίσως φεστιβάλ των τελευταίων χρόνων.

5. ΟΙ ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ

Η τριλογία του Καστελούτσι πάνω στη «Θεία κωμωδία» του Δάντη. Τυχεροί Αθηναίοι! Τι σας περιμένει στο Φεστιβάλ Αθηνών 2009! Και τα τρία μέρη (Κόλαση - Καθαρτήριο - Παράδεισος) μάς έρχονται! Δεν θέλω να χαλάσω την έκπληξη. Το μόνο που θα πω είναι πως δύσκολα φαντάζεται κανείς πώς μπορεί ένας σκηνοθέτης να παραμείνει τόσο πιστός στο πνεύμα του Ποιητή, χωρίς να χρησιμοποιήσει ούτε ένα στίχο του…

Οι «Ρωμαϊκές Τραγωδίες» του Σέξπιρ, (Κοριολανός - Ιούλιος Καίσαρας - Αντώνιος και Κλεοπάτρα) σε σκηνοθεσία του Βέλγου Ίβο Βαν Χόβε. Επί σκηνής, ένα μεγάλο τηλεοπτικό πλατό, με δύο μπαρ στις άκρες του, καθώς και πολλούς καναπέδες, και internet - press point. Το κοινό μπορούσε, διαρκούσης της παράστασης, να παρακολουθήσει τη δράση από την πλατεία ή τους καναπέδες, να πάρει ποτό ή σάντουιτς από το μπαρ, να ελέγξει το e-mail του ή να διαβάσει τις σημερινές εφημερίδες, και να αλλάξει θέση ανά πάσα στιγμή. Από τις ελάχιστες παραστάσεις που έχω δει, όπου η χρήση κάμερας και video wall δεν ενοχλούσε, αλλά ήταν λειτουργική και δραματουργικά δικαιωμένη. Έξι ώρες θέαμα, χωρίς στιγμή κόπωσης ή πλήξης. (Γίνεται αυτό; Ναι, αμέ! Να που γίνεται! Στο τέλος, χειροκροτούσαμε όλοι όρθιοι επί ένα τέταρτο!)

Το “Airport Kids” της Λόλα Αρίας και του Στέφαν Καεγκί, γνωστού από την κολεκτίβα των Rimini Protokoll (τους έχουμε γνωρίσει στην Αθήνα: όποιος θυμηθεί πού, κερδίζει δωράκι!). Πρωταγωνιστές, οκτώ παιδιά ηλικίας από 8 έως 14 χρόνων, που μας διηγούνται την προσωπική τους ιστορία. Πρόκειται για δίγλωσσα ή και τρίγλωσσα παιδιά, με δυο-τρία διαβατήρια το καθένα, προερχόμενα από πολυ-πολιτισμικούς γάμους ή με μπαμπά στέλεχος πολυεθνικής, που αλλάζει χώρα διαμονής κάθε τρεις και λίγο. Δεν έχουν μνήμη μιας χώρας που να θεωρούν πατρίδα τους, ούτε είναι σίγουρα για το ποια γλώσσα θεωρούν μητρική. Έχουν όμως e-mail και πιστωτικές κάρτες. Μια παράσταση απολαυστική και αφοπλιστική.

“Stifter’s Dinge” του Χάινερ Γκέμπελς. Αδύνατον να κατατάξει κανείς τη δουλειά του σπουδαίου συνθέτη - σκηνοθέτη, και δύσκολο ακόμα και να περιγράψει αυτό που συμβαίνει επί σκηνής σε αυτή την τελευταία του δουλειά. Πέντε πιάνα χωρίς πιανίστα, τρεις δεξαμενές με νερό, αντικείμενα, προβολές, και σχεδόν καμία ανθρώπινη παρουσία. Στο τέλος, χειροκροτήσαμε μαγεμένοι – ποιον όμως;

6. ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ;

Ο συνήθης ύποπτος. «Άμλετ» σε σκηνοθεσία του Τόμας Όστερμάγιερ: το είδαμε και στην Αθήνα. Εξακολουθεί να περιφέρει ανά τας Ευρώπας –και μάλιστα με περισσό θράσος– την αδυναμία του να κατανοήσει κλασικά και σύγχρονα έργα του παγκόσμιου δραματολογίου, μεταμφιεσμένη σε άποψη. Πόσα ακόμα πρέπει να δει κανείς για να βεβαιωθεί πως δεν πρόκειται για «τρομερό παιδί»;

7. ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ;

«Ο κλήρος του μεσημεριού» του Πολ Κλοντέλ. Η Βαλερί Ντρεβίλ δίνει προσωπικό ρεσιτάλ, σε μια στιγμή που εμφανώς η ίδια θεωρεί ως την κορυφαία της καριέρας της, αντιμετωπίζοντας ένα από τα κείμενα που θεωρούνται μέρος της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς της, χωρίς σκηνοθέτη, μαζί με τρεις –διόλου τυχαίους– άνδρες ηθοποιούς που πασχίζουν ανεπιτυχώς να σταθούν στο πλάι της. Στο γαλλικό κοινό πάντως δεν άρεσε.

“Παραλλαγή IV” του Κρις Βερντόνκ. Ο ρόλος των μηχανών στη θεατρική πράξη. Ο Φλαμανδός αποτελεί την αιχμή του δόρατος στη χρήση νέων τεχνολογιών. Ενδιαφέρον ως πεδίο έρευνας, αλλά αναρωτιέμαι αν περιέχει ένα κρυφό συμβολισμό το γεγονός ότι το βράδυ που το είδα, απουσίαζε για τεχνικούς λόγους μια installation με το όνομα «Καρδιά»…

“Ricercar” του Φρανσουά Τανγκί. Τον λατρεύεις ή τον μισείς. Όμως αποτελεί από μόνος του ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία του σύγχρονου γαλλικού θεάτρου.

«Η μελαγχολία των δράκων» του Φιλίπ Κεν. Συγκρατήστε αυτό το όνομα. Ο πιο φρέσκος Γάλλος κωμικός. Συνεχίζει την παράδοση, αλλά έχει εντελώς προσωπικό ύφος.

8. ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ;

Πολλά! Μόνο που δεν χωράνε εδώ. Χίλιες λέξεις για την Αβινιόν είναι πολύ λίγες…