Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου ανακηρύχθηκε τιμώμενο μουσείο από το ελληνικό τμήμα του ICOM για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2015. Πολύ λογικό. Το θέμα της φετινής Διεθνούς Ημέρας είναι η «Βιωσιμότητα» και το μουσείο, που δεν έχει κλείσει ακόμα 3 χρόνια λειτουργίας, είναι υπόδειγμα για το πώς ζωντανεύεις ξανά ένα χώρο, τον μετατρέπεις σε πολιτιστική κληρονομιά, τον βάζεις στον τουριστικό χάρτη και τον κάνεις κοινωνικά βιώσιμο. Με τη Μαρία Φλώρου, υπεύθυνη του μουσείου, κάναμε μια βόλτα από το 1857 μέχρι σήμερα.
6 χώροι, 13 στάσεις στο χρόνο. Σε δύο από τους χώρους έρχεται και η όσφρηση να διεκδικήσει το κομμάτι της στην ξενάγηση. Στους φούρνους μυρίζει πίσσα, στο καθαρτήριο ναφθαλίνη. Η μυρωδιά σίγουρα μπορεί να σε βάλει στη μηχανή του χρόνου για να διανύσεις όλα τα χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου (1865-1984).
Ο εργοστασιακός εξοπλισμός, ατόφιος και συντηρημένος, σε συνδυασμό με πληροφοριακό υλικό (κείμενα μέχρι βίντεο 3D), μια βωβή ταινία του ’50 που παρουσιάζει τη γραμμή παραγωγής του εργοστασίου, αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν από τους εργάτες το ’84, όταν έκλεισε το εργοστάσιο συνθέτουν το αφηγηματικό υλικό του μουσείου. «Οι ίδιοι οι εργάτες είναι που επέμεναν να μετατραπεί το εργοστάσιο σε μουσείο. Απ’ τη μεριά μας είναι σαν να τους αποτίουμε φόρος τιμής, απ’ τη μεριά τους εργάστηκαν καταλυτικά για να δημιουργηθεί το μουσείο προσφέροντας όλη την κληρονομιά που έχουν κρατήσει» θα πει η Μαρία Φλώρου.
Η γραμμή παραγωγής, οι άνθρωποι και η πόλη είναι οι τρεις βασικές ενότητες του σεναρίου που εξελίσσεται στο μουσείο. Ο τρόπος εμπλοκής των τριών αυτών ενοτήτων δίνει το σασπένς και κάνει περισσότερο γοητευτική την ξενάγηση. «Στη διάρκεια μετατροπής του εργοστασίου σε μουσείο έγινε μια τεκμηριωμένη ιστορική έρευνα από τον Γιάννη Στογιαννίδη, ο οποίος έχει γράψει και τον κατάλογο του μουσείου. Έψαξε, βρήκε, μίλησε και κατέγραψε μαρτυρίες εργατών αλλά και κατοίκων της περιοχής. Τις διηγήσεις τους τις ακούς καθώς περιηγείσαι στο μουσείο. Αυτές μας οδήγησαν σε μια μουσειακή αφήγηση».
«Όταν πρωτοπάτησα εκεί μέσα αισθάνθηκα ότι μπήκα σε μια μηχανή του χρόνου, ότι εγκατέλειπα μια ζωή και πήγαινα σε μια άλλη η οποία καθημερινά θα με απασχολούσε 8 ώρες. Ήταν η επαγγελματική μου ζωή σε έναν άλλο τόπο και σε έναν άλλο χρόνο. Κι αυτό γινόταν στο κέντρο της Αθήνας!». (Μαρτυρία).
Πολλοί πάθαιναν αναπνευστικά προβλήματα ή καρκίνο. Μια κάτοικος της γειτονιάς μιλάει για την αντίληψη που υπήρχε τότε ότι παιδί με κοκίτη ή πνευμονικό πρόβλημα. αν ερχόταν στο χώρο να ανασάνει μέσα από τις καμινάδες. θα γινόταν καλά. Θεωρούσαν ότι είναι κάτι σαν ομοιοπαθητική θεραπεία.
«Χειμώνα καιρό και να χαλάει ο κόσμος κι εσύ να σβήνεις τα κάρβουνα. Κοιμόμασταν στο χώμα απ’ την κούραση». (Μαρτυρία)
«Το 1946-47 είχανε βάλει και συσσίτιο που τρώγαμε και αργότερα μας δίνανε και τρόφιμα για την οικογένειά μας. Ζάχαρη, ρύζι και τέτοια και κάθε πρωί που μπαίναμε μέσα παίρναμε ένα μπουκάλι γάλα. Το γάλα, λέει, δεν σ’ άφηνε να δηλητηριαστείς». (Μαρτυρία).
Ήταν καλή μπίζνα για την εποχή το εργοστάσιο; «Όσο υπήρχε μόνο το φωταέριο η επιχείρηση πήγαινε καλά. Το εργοστάσιο ανήκε μέχρι το 1938 σε μια γαλλική εταιρεία και ο πρώτος που επένδυσε για να γίνει αυτό ήταν ο Φραγκίσκος Φεράλδης, ενώ μετά πέρασε στα χέρια του δήμου της Αθήνας. Μέχρι που εμφανίστηκε ο ηλεκτρισμός. Οικονομικά ο ηλεκτρισμός συνέφερε σαφώς περισσότερο».
Και τώρα τι; Το μέλλον του φωταερίου είναι το φυσικό αέριο και το κτίριο που στεγαζόταν παλιά το σιδηρουργείο είναι σήμερα ένας πανέμορφος διαδραστικός χώρος. Παρατηρώ μια γερμανική κουζίνα του ’40, ενώ στο background ακούγονται παλιές διαφημίσεις που παίζονταν τότε στο ραδιόφωνο και στον κινηματογράφο. Σκόρπια αντικείμενα - τεκμήρια μιας άλλης εποχής, ένα καλοριφέρ, ένας ταχυθερμαντήρας, παρόμοιος με το δικό μας θερμοσίφωνα και μερικά αποκόμματα από παλιές εφημερίδες. Τα εγκλήματα της εποχής οφείλονταν συχνά σε διαρροές φωταερίου. Ο τελευταίος τίτλος που διαβάζω λέει: «Οι άθλοι μιας υπηρετρίας». Κάποιον «Μάιον στο Μιλάνον. Προσπάθησε να δηλητηριάσει 6μελή οικογένεια με υδροχλωρικόν οξύ επειδή την επέπληξεν ο κύριος».
Ποια είναι τα σχέδιά σας από δω και πέρα; «To Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου στοχεύει, τουλάχιστον σε εθνικό επίπεδο, να δικτυωθεί και με άλλους βιομηχανικούς χώρους. Επειδή η βιομηχανική κληρονομιά δεν έχει αναγνωριστεί όπως η αρχαία, θεωρούμε ότι πρέπει όλοι οι βιομηχανικοί χώροι, ή όσο γίνεται περισσότεροι, να ανήκουν σε ένα κοινό δίκτυο συνεργασίας και να κάνουν από κοινού δράσεις, ημερίδες και συνέδρια ή καμπάνιες για να ευαισθητοποιήσουμε τους νέους πάνω σ’ αυτό το θέμα. Έχουμε ήδη έρθει σε επικοινωνία με άλλους φορείς βιομηχανικής κληρονομιάς και αυτή τη στιγμή είμαστε σε ένα πλαίσιο συζήτησης για το ποιες είναι οι δράσεις που πρέπει να κάνουμε για να πετύχουμε τους στόχους μας».
Λόγω της φετινής διάκρισης ως τιμώμενο Μουσείο από το ICOM, το ΒΜΦ θα έχει μια εβδομάδα εορταστικών δράσεων με θέμα: «Μουσεία για μια βιώσιμη κοινωνία». Σκοπός τους να μεταδώσουν σε όλους τους κατοίκους ότι στο κέντρο της Αθήνας είναι ένα βιομηχανικό μνημείο, το παλαιό εργοστάσιο φωταερίου που έδινε ενέργεια στην Αθήνα του 19ου και 20ού αιώνα και να ευαισθητοποιήσει το κοινό για τη βιομηχανική κληρονομιά.
Το μεγαλύτερο κοινό του μουσείου; «Δεχόμαστε περίπου 1.000 μαθητές το μήνα. Έχουμε οργανώσει 11 εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά ηλικίας 5 έως 18 ετών. Το μουσείο μπορεί να γίνει αφορμή για να θίξεις θέματα που άπτονται των θετικών και το ρόλο της τεχνολογίας στη ζωή μας μέχρι κοινωνικά θέματα για τις συνθήκες εργασίας αλλά και την ιστορίας της πόλης. Πάντως είναι απίστευτο το σοκ που νιώθουν πολλά παιδιά όταν συνειδητοποιούν πως το εργοστάσιο έκλεισε το 1984! Προσπαθούμε πάντως συνεχώς με δράσεις να κεντρίζουμε το ενδιαφέρον του κοινού. Για παράδειγμα κάναμε πέρυσι διαγωνισμό θεατρικού μονολόγου με έμπνευση από το παλιό εργοστάσιο. Φέτος, με αφορμή το Science Festival, διοργανώνουμε κυνήγι μαύρου θησαυρού για ενήλικες. Το μουσείο θέλουμε να είναι βιώσιμο, ένας ζωντανός πολιτιστικά χώρος που να μεταδίδει ενέργεια. Εξάλλου αυτό ήταν και το αντικείμενο του εργοστασίου, οπότε έχουμε υποχρέωση να το διατηρήσουμε».
Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου προηγείται του INNOVATHENS. Εδώ όμως συνυπάρχουν και τα δύο. Για την ακρίβεια η φιλοσοφία (δες καινοτομία) του δεύτερου έχει καθορίσει τον τρόπο παραγωγής των αντικειμένων του πωλητηρίου. Γιατί το πωλητήριο του Μουσείου αναλαμβάνει όλη τη διαδικασία παραγωγής αντικειμένων εμπνευσμένων από το βιομηχανικό χαρακτήρα σε συνεργασία με ελληνικές βιοτεχνίες και εργοστάσια. Έτσι στηρίζεται το έργο των Ελλήνων βιομηχανικών σχεδιαστών (Μάξιμος Ζαχαριάδης, Γιάννης Μιχαηλίδης, Γιάννης Γκίκας, StudioLav, Κλαίρη Σταμάτη κ.ά.), καθώς και η εγχώρια παραγωγή πετυχαίνοντας παράλληλα ένα τελικό προϊόν χωρίς μεσάζοντες, στη χαμηλότερη δυνατή τιμή για τον αγοραστή. Πρωτότυπα κοσμήματα, μια σειρά ειδών γραφής και διακοσμητικών σπιτιού, χρηστικών αντικειμένων για ποδηλάτες, καθώς και ποικιλία τίτλων βιβλίου με θέμα τη Βιομηχανία θα τα βρείτε εδώ, όπως και μια πλούσια ποικιλία από παιχνίδια που χωράνε σε μια τσάντα, κατασκευές και άλλα μοντέρνα είδη απασχόλησης, δημιουργίας, δεξιοτεχνίας και στρατηγικής για τα παιδιά.
Είναι άνθρωποι διαφορετικών ηλικιών. Περνώντας από εκπαίδευση μπορούν να αναλάβουν το ρόλο του ξεναγού. Όμως συμβαίνει το εξής ωραίο, όπως εξηγεί η Μαρία Φλώρου.
«Αυτό που τους ενώνει όλους είναι η αγάπη τους για την πόλη και ειδικά για την Τεχνόπολη και το Μουσείο. Καταρχήν έχουν το ρόλο του ξεναγού στο μουσείο αλλά οι περισσότεροι στη συνέχεια θέλουν να εμπλακούν σε όλες τις διαδικασίες ή τις εκδηλώσεις που διοργανώνει η Τεχνόπολη! Κάτι τους κάνει τελικά αυτός ο χώρος. Είπαμε, έχει ενέργεια».
6°
