Bullying στο σχολείο

Όταν ήμουν στην έκτη Δημοτικού, άλλαξα πόλη και σχολείο στην μέση της χρονιάς. Οι πρώτες μέρες ήταν αναγνωριστικές. Στις επόμενες όμως άρχισε ένα μικρό μαρτύριο. Τα αγόρια στα τελευταία θρανία μου πετούσαν «μπιρμπιλόνια», μικρούς καρπούς από φυτά που έβρισκαν στο προαύλιο, υπό τις εντολές ενός μαυροτσούκαλου κοριτσιού.. Εγώ στο πρώτο θρανίο. Στην αρχή έκανα την πάπια, σκέφτηκα θα περάσει αύριο, θα βαρεθούν. Έκανα λάθος. Τα είπα στον δάσκαλο, ψηλό, νέο, δυνατό. Ναι, είχε δει τι γινόταν και θα το σταματούσε. Ανακουφίστηκα. Ωστόσο οι μέρες πέρναγαν. Δεν ήταν ότι με ενοχλούσε, ήταν ο εγωισμός μου που είχε σμπαραλιαστεί, η ιδέα ότι ήμουν οικτρά ανεπιθύμητη, το παιχνιδάκι της τάξης. Εξευτελιστικό. Παύση γινόταν μόνο στην ώρα των θρησκευτικών που η δασκάλα ήταν αυστηρή. Ώσπου μια μέρα πήγα σπίτι μου, έβαλα τα κλάματα και αποφάσισα να μην ξαναπάω εκεί.

Αναγκάστηκα να τα πω όλα στους δικούς μου, οι οποίοι έγιναν έξαλλοι με την κατάσταση και επισκέφτηκαν κατευθείαν τον διευθυντή του σχολείου. Όμως και πάλι τζίφος, η ευγενική του παρατήρηση δεν έπιασε τόπο. Περάσαμε λοιπόν στην αντεπίθεση. Η αντιμετώπιση θα είχε δύο στάδια, πρώτα εγώ, ύστερα εκείνοι θα κινούσαν επίσημες διαδικασίες και ενημέρωση στις οικογένειες των συμμαθητών μου.

Ακολούθησα την συμβουλή τους και την επόμενη μέρα μπήκα στην τάξη με την πλάτη ίσια και βλέμμα πολεμιστή. Περίμενα. Και να που τα μπιρμπιλόνια άρχισαν να πέφτουν βροχή εν μέσω μαθήματος. Σηκώθηκα με αργά βήματα, πήγα στα πίσω θρανία, διάλεξα έναν από τους πρωτεργάτες ρίπτες, τον έπιασα από τον λαιμό και τον κόλλησα στον τοίχο. Ενώ ένιωθα μια βαθιά ικανοποίηση και τα βλέμματα των πίσω κολλημένα πάνω μου, θυμάμαι το χέρι μου να αιωρείται για τον χαστουκίσει και την φωνή μου να τον απειλεί ήρεμα. Θυμάμαι επίσης το δικό του αιφνιδιασμένο βλέμμα του αλλά κυρίως θυμάμαι την φωνή του δασκάλου που συνέχιζε να κάνει μάθημα καθιστός στην έδρα του, σαν μην συνέβαινε και σαν να μην είχε συμβεί ποτέ τίποτα σε αυτήν την τάξη.

To bullying, που τότε δεν ξέρω αν ήταν γνωστό ως όρος, σταμάτησε ως δια μαγείας. Το plan b των γονιών μου δεν χρειάστηκε να παίξει και η σχολική χρονιά συνεχίστηκε ομαλά, με κάποιον μάλιστα απροσδιόριστο σεβασμό από την πλευρά των συμμαθητών μου. Δεν ξέρω αν θα έδινα ποτέ παρόμοια συμβουλή αντιμετώπισης, πάντως σε εκείνες τις συνθήκες, ήταν αποτελεσματικό.

Όμως το bullying, σχολικό και μη, δεν είναι πάντα μια ιστορία απλή που τελειώνει με ένα φτηνό τσαμπουκά. Σύμφωνα με τις έρευνες, ο απολογισμός σε παγκόσμιο επίπεδο είναι τραγικά μεγάλος και συνεχίζεται παντού και πάντα. Σε δουλειές, σε σχολεία, σε παρέες, σε πανεπιστήμια. Πρόσφατα άκουσα μια ιστορία ελληνόπουλου που περνάει δύσκολες ώρες σε σχολείο της Virginia στις ΗΠΑ και κατάλαβα ότι οι ταινίες δεν έχουν πια και τόση υπερβολή. Παρόλο τον μεγάλο αριθμό δεν υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος καταγραφής, αξιολόγησης, ούτε συγκεκριμένη πολιτική του σχολείου για την αντιμετώπισή του. Θα έπρεπε όμως, μια και όλο αυτό δεν είναι θέμα ατιμωρησίας.

Είναι θέμα πρόληψης και παιδείας και θα συνεχίζεται όσο δεν λαμβάνονται μέτρα. Οι παράγοντες είναι μπόλικοι οι συνέπειες εκτεταμένες και απρόβλεπτες, σοβαρές και εμπλέκουν έναν μεγάλο αριθμό προσώπων. Μπορείς αλήθεια να αναζητήσεις τις ευθύνες;

Οι εκπαιδευτικοί, ιθύνοντες και περιβάλλον: Όπως διδάσκεται και στα έδρανα του Παιδαγωγικού ή των σχολών με παιδαγωγική επάρκεια, ο εκπαιδευτικός δεν αποτελεί μόνο μια ξερή πηγή που εκτοξεύει πληροφορίες αλλά είναι υπεύθυνος για την ομαλή ένταξη των μαθητών στην τάξη και την δημιουργία θετικού κλίματος. Έρευνα υποστηρίζει ότι πολύ μεγάλο ποσοστό bullying συμβαίνει στην τάξη εν ώρα μαθήματος και στον προαύλιο χώρο, όπως υπέδειξαν οι μαθητές. Αυτό ισχύει για ολόκληρη την σχολική μονάδα. Στην δική μου περίπτωση ο δάσκαλος «κύριος Θοδωρής» χαρακτηρίζεται επιεικώς άβουλος και με μειωμένη αντιληπτική ικανότητα, ενώ σε μια δεύτερη ανάγνωση διαφαίνεται να λειτούργησε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Άλλωστε η στοχοποίηση των εκπαιδευτικών από τους μαθητές συγκαταλέγεται και αυτή στα συχνά φαινόμενα. Άτυπα αποτελεί και λόγο επιδίωξης μετατάξεων.

Από την άλλη, η ανοχή των ιθυνόντων σε περιστατικά bullying καμιά φορά είναι τόσο μεγάλη, που άθελά σου υποψιάζεσαι ότι μεροληπτούν για να κερδίσουν θετικές εντυπώσεις ή υποκύπτουν σε «υποδείξεις» και προσωπικές εμπάθειες. Διόλου απίθανο να είναι αλήθεια.

Πάντως, ο σωστός εκπαιδευτικός κρίνεται στην πράξη: Η Μαρία Χ. είναι δασκάλα στα Α. Λιόσια. Η τάξη της έχει μεγάλη αναλογία σε παιδιά Ρομά. Το βρίσκει άκρως ενδιαφέρον και το κυριότερο το βρίσκουν και οι μαθητές της. Με δυσκολία αλλά με απόλυτη επίγνωση της θέσης της, έχει δημιουργήσει κλίμα συνεργατικότητας, πράγμα που εκφράζεται στην αλληλεγγύη μεταξύ μαθητών και στην απουσία ρατσιστικών συμπεριφορών. Σε αυτό φυσικά συντελεί όλη η σχολική μονάδα.

Μαθητές: Πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα έδειξε ότι το 43% των ερωτηθέντων μαθητών έχουν γίνει μάρτυρες σχολικής βίας και μάλιστα πολύ συχνά, ενώ σύμφωνα με παλαιότερα στοιχεία του Π.Ο.Υ το 9,3% αποδέχεται ότι έχει παίξει τον ρόλο του θύτη. Και μάλιστα ενώ το φαινόμενο αναγνωρίζεται σε όλες τις μορφές του και προκαλεί αρνητικό κλίμα, αποσιωπάται. Εννοείται ότι οι μαθητές έχουν μερίδιο ευθύνης, εφόσον διαθέτουν την κριτική ικανότητα να αναγνωρίζουν ότι κάνουν ή συμμετέχουν σε κάτι κακό. Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει και κάτι μη αναμενόμενο: ότι τα κορίτσια αναλογικά έχουν πολύ συχνότερα ρόλο θύτη από τα αγόρια και ότι πολλά παιδιά έχουν παίξει διπλό ρόλο - και θύτη και θύματος. Το συναίσθημα που συνήθως περιγράφεται γλαφυρά και από τις δυο πλευρές είναι η οργή, διάθεση για εκδίκηση, το άγχος και ο φόβος.

Η μαθήτρια Μαρία Α. στην Γ’ Λυκείου γράφτηκε από το Θηλέων σε Γενικό Λύκειο, ήταν παρουσία σεμνή και διακριτική. Σύντομα έγινε το θύμα όλης της τάξης, εν ώρα μαθημάτων. ¨Όμως το bullying της έλαβε τέλος σύντομα όταν μια μέρα ξαφνικά όταν μια συμμαθήτριά της με επιρροή την υπερασπίστηκε αποφασιστικά. Τόσο απλά. Στο τέλος της χρονιάς η Μαρία της έδωσε μια κάρτα ευγνωμονώντας την για την συμπαράσταση της και όπως δηλώνει είναι το μόνο που μπορούσε να κάνει για να ανταποδώσει.

Οι γονείς: Στον μεγαλύτερο βαθμό για αυτήν την συμπεριφορά αυτή ευθύνεται το οικογενειακό περιβάλλον που μπορεί να αποτελέσει και το κυριότερο μέσο πρόληψης. Ούτε οι οικογένειες των θυτών ούτε των θυμάτων είναι άμοιρες ευθύνης. Μάλιστα έχοντας, περάσει από τα σχολικά έδρανα και γνωρίζουν, οφείλουν να είναι υποψιασμένοι και ευαισθητοποιημένοι σε θέματα σχολικού εκφοβισμού. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι απέναντι στου γονείς τους τα παιδιά αισθάνονται ντροπή και φόβο και πολύ συχνά, οι μεν θύτες δικαιολογούν τις πράξεις τους ή υποτιμούν την σοβαρότητα της ενώ τα θύματα συχνά δεν παραδέχονται πόσο αρνητικά επιδρούν στον ψυχισμό τους. Γι΄ αυτό είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα ασφαλές περιβάλλον εξομολόγησης και ουσιαστική βοήθειας και ευαισθητοποίησης. Στις πολιτικές που προτείνονται από τους ειδικούς για την αντιμετώπιση του φαινομένου, είναι η συχνή ενημέρωση από το σχολείο και συνεργασία, διότι πολλά παιδιά παρουσιάζουν εντελώς διαφορετικές συμπεριφορές στο σχολείο και στο σπίτι. Το οποίο φυσικά είναι υπεύθυνο και για την υπόλοιπη στάση ζωής του παιδιού και ως ενήλικα.

Αλήθεια, τι πραγματικά μπορούσε να κάνει ένα κοριτσάκι της Στ’ Δημοτικού αβοήθητο απέναντι σε μια εχθρική τάξη αν δεν το υποστήριζε η οικογένειά του; Πόσο μακριά μπορεί να οδηγήσουν και οι δύο ρόλοι; Πολύ μακριά, όπως μας διδάσκει η πραγματικότητα.

Στην περίπτωση του Βαγγέλη οι παραπάνω παράγοντες φαίνεται να μοιράζονται την ευθύνη για τον θάνατό του. Η δυσκολία των υπευθύνων να εκτιμήσουν την σοβαρότητα της κατάστασης και να δράσουν σωστά, το στενότερο περιβάλλον του που δεν τον υποστήριξε όπως έπρεπε, αλλά και οι οικογένειες των παιδιών -θυτών του που δεν δίδαξαν στα παιδιά τους ότι απαγορεύεται να ενοχλείς τον άλλον αλλά και να τον αποδέχεσαι όπως είναι, τέλος οι ίδιοι οι θύτες που έβλεπαν το μαρτύριο του και συνέχισαν. Όλοι αυτοί μαζί με την πολιτεία που δεν λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα είναι συνένοχοι στον θάνατο του Βαγγέλη αλλά και σε όλες τις παρόμοιες καταστάσεις του κόσμου. Αν και ένα κατηγορώ -από πού και αν προέρχεται- δεν μπορεί να αντικαταστήσει το αίσθημα της προσωπικής ευθύνης αυτής της τραγωδίας αλλά και των άλλων που μπορεί να υποφέρουν αυτήν ακριβώς την στιγμή, ίσως είναι η αρχή για μια καινούρια αρχή.