Θεατρικές παραστάσεις στις φυλακές Κορυδαλλού

Ημέρα 1η

Τρίτη, 3 Φλεβάρη, ώρα 14:00

Βρισκόμαστε έξω από το νοσοκομείο «‘Αγιος Παύλος» των φυλακών Κορυδαλλού (γνωστό πια και ως «κολαστήριο» από το λογαριασμό των κρατουμένων στο twitter) κι ετοιμαζόμαστε να παρακολουθήσουμε το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου», μια θεατρική παράσταση στα πλαίσια της 2ης κίνησης του θεατρικού εγχειρήματος του «Τεχνοδρομώ».

Το Τεχνοδρομώ είναι ένας οργανισμός μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που δημιουργήθηκε με σκοπό την επαφή με αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες μέσω της τέχνης του θεάτρου και κατ’ επέκταση όλων των τεχνών που εμπλέκονται σε αυτό (χορός, μουσική, εικαστικά κλπ.). Στο πλαίσιο αυτό, τον Ιούνιο του 2012, δημιουργείται μέσα στο νοσοκομείο «Άγιος Παύλος» μια θεατρική ομάδα. Σχεδόν δύο χρόνια μετά, Φλεβάρη του 2014 ανεβαίνει το θεατρικό έργο - Κ - . Το - Κ - ξεκίνησε ως μια χειρονομία αποδαιμονοποίησης της οροθετικότητας μέσα από την ομάδα των οροθετικών κρατουμένων του Κορυδαλλού, που η οροθετικότητα τούς απέκοπτε από το σύνολο των υπολοίπων κρατουμένων της φυλακής.

Βασικό στόχο είχε να αφαιρέσει τον επί πλέον στιγματισμό τους, όντας ήδη βεβαρημένοι από το στιγματισμό που φέρουν ως φυλακισμένοι. Η αρχική ιδέα για μια παράσταση που θα βασίζεται στους ίδιους τους κρατούμενους και τα βιώματά τους, φαίνεται εφικτή και γίνεται πράξη με τη συμμετοχή του Τσιμάρα Τζανάτου, ο οποίος αναλαμβάνει τη συγγραφή ενός έργου, με βάση το συγκεντρωμένο βιωματικό υλικό. Ζητούμενο ήταν, η αποφόρτιση της πραγματικότητας από τις φοβίες που την επικαλύπτουν, μέσω ενός έργου – θεατρικού εγχειρήματος που θα συμπύκνωνε προσωπικές ιστορίες για να φανερώσει τα κοινά τους στοιχεία. «Αλλά η οροθετικότητα ήταν η επίφαση. Η επίφαση σε μια σειρά αυθαίρετων κατηγοριοποιήσεων των ανθρώπων αυτών, κατηγοριοποιήσεων που τους κατέτασσαν στο σκοτεινό κομμάτι της κοινωνίας», σημειώνουν οι συντελεστές.

Έχοντας μιλήσει, στο παρελθόν, πολλές φορές με ασθενείς, προσπαθώ να κρύψω την αγωνία που με πνίγει στη σκέψη του τι θα αντικρίσω αλλά και τον ενθουσιασμό μου καθώς γνωρίζω ότι θα παρακολουθήσω μια παράσταση που θα ανεβεί από τους ίδιους τους κρατούμενους. Τα κάγκελα που μας περιβάλλουν δε βοηθούν. Παραδίδω ταυτότητα και περνάω τη μεγάλη είσοδο.

Από την κεντρική είσοδο μέχρι το νοσοκομείο και την αίθουσα των θεατρικών δρώμενων υπάρχει ένας εξωτερικός διάδρομος με δέντρα, κότες και άλλα κατοικίδια. Εκεί το σκηνικό κάπως αλλάζει, καθώς πέφτουν οι ηλιαχτίδες και χάνονται όταν το βλέμμα κολλάει στο κτήριο του ψυχιατρείου. Νιώθεις την ανάγκη να πάρεις μια μεγάλη ανάσα οξυγόνου πριν περάσεις την επόμενη είσοδο. «Έρχονται καθόλου οι ασθενείς εδώ;», ρωτάω τη σωφρονιστική υπάλληλο που με συνοδεύει. «Βεβαίως και έρχονται», απαντά. «Κάτι είναι κι αυτό», σκέφτομαι καθώς μπαίνω πια στο νοσοκομείο με τα μεγάλα κάγκελα οδηγούμενη προς τη σκοτεινή αίθουσα της παράστασης με το περιορισμένο οξυγόνο. Η θεατρική ομάδα των οροθετικών κρατουμένων που σε λίγο θα ανεβάσει το έργο είναι ήδη εκεί και μας περιμένει.

Τίτλος έργου: «Το βασιλικό κυνήγι του ήλιου» του Πήτερ Σάφερ (ειρωνικό χαμόγελο μεταφράζοντας το επώνυμο του συγγραφέα).

Ο Άγγλος θεατρικός συγγραφέας Πήτερ Σάφερ, ιδιαίτερα γνωστός από τα έργα του «Έκβους», «Αμαντέους» και «Μαύρη Κωμωδία», έγραψε το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου» το 1964 για να μιλήσει, μέσω της σύγκρουσης δύο κόσμων και δύο πολιτισμών, για το αίσθημα της ανεξαρτησίας της ανθρώπινης ύπαρξης και την ανάγκη για ελευθερία, ανεξαρτήτως συνθηκών της εποχής. Όπως ο κόσμος της φυλακής έρχεται αντιμέτωπος με τον κόσμο της κοινωνίας, στο «βασιλικό κυνήγι του ήλιου», ο κόσμος των Ίνκας έρχεται αντιμέτωπος με τον κόσμο των Ισπανών κατακτητών σε ένα έργο που, σχεδόν πενήντα χρόνια μετά, διατηρεί ακόμα τη δύναμη των εννοιών που πραγματεύεται.

«Δεν παίζουμε θέατρο. Παίζουμε ΜΕ το θέατρο. Το ζητούμενο στο “βασιλικό κυνήγι του ήλιου”, δεν είναι να γίνει μία παράσταση που θα μιμείται το επαγγελματικό θέατρο αλλά να φανεί η δύναμη της επικοινωνίας που μπορεί να έχει το θέατρο ως κοινή γλώσσα όλων», σημειώνει η θεατρική ομάδα. Αυτή η επικοινωνία επετεύχθη, σημειώνουμε εμείς.

Η παράσταση ήταν κάτι περισσότερο από μαγική και η ατμόσφαιρα γεμάτη συγκίνηση. Το χειροκρότημα κράτησε ώρα ενώ οι περισσότεροι βγήκαμε από την αίθουσα γεμάτοι δάκρυα. «Σας ζητήσαμε να κάνετε έναν άθλο και τα καταφέρατε μάγκες» λέει συγκινημένη, λίγο μετά το τέλος της παράστασης, η Άννα Χατζηχρήστου, υπεύθυνη για τη διδασκαλία της ομάδας και τη σκηνοθετική επιμέλεια.

Η Άννα Χατζηχρήστου μιλάει στην A.V. για το θέατρο στη φυλακή

Πώς νιώθουν τα παιδιά της ομάδας μετά το τέλος της παράστασης;

«Κάθε φορά μετά από κάθε παράσταση τα αγόρια μου κλαίνε – τα λέω αγόρια μου χαριτολογώντας πολλές φορές. Δεν αντέχουν τη μοναξιά. Πρόκειται για τις πιο απομονωμένες περιπτώσεις. Στις αρχές δε μας έδιναν καν το χέρι τους γιατί φοβόντουσαν ότι θα μας κολλήσουν. Γι’ αυτό δηλώνουμε ότι είμαστε όλοι οροθετικοί. Είναι σημαντικό να ξέρουν ότι κάποιος που δεν είναι, τους αγκαλιάζει και κάθεται μαζί τους. Στις αρχές δεν ήξεραν καν τι σημαίνει οροθετικός. Ο Μ. όταν πήγε στο γιατρό και μετά από καμιά δεκαριά εξετάσεις τού είπε ότι έχει έιτζ, χάρηκε γιατί δεν είχε “sida” (sida είναι στα γαλλικά το έιτζ) και καρκίνο. Πάει στο κελί του και ρωτάει το συγκελίτη του: - «ρε συ τι σημαίνει έιτζ;» - «sida», του απαντάει. Ο Μ. λιποθύμησε. Είναι πολλές οι ιστορίες του. Πλέον φτάσαμε στο σημείο να μας περιγράφει το σκηνικό και να γελάμε. «Πόσο μαλάκας ήμουν» λέει πια γελώντας».

Πώς είναι το κλίμα στις πρόβες;

«Κανονικά ξεκινάμε με αυτοσχεδιασμούς (κινησιολογικούς, λεκτικούς και μεικτούς). Ξεκινήσαμε με 25 άτομα για το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου» και φτάσαμε να μείνουμε μέχρι και με 3. Έναν ολόκληρο χρόνο είμαστε μόνοι μας με τα παρατράγουδα της φυλακής. Πολλές φορές αφήσαμε την πρόβα λόγω δικαστηρίων. Κάποιοι ανέβασαν πυρετό. Ο Π. ερχόταν στις πρόβες με 40 πυρετό. Τελείωσε την πρόβα και το απόγευμα νοσηλεύτηκε επειγόντως γι’ αυτό οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στον Π. Κάποιοι αποφυλακίστηκαν. Ένας ήρθε στεναχωρημένος και μου είπε «Σου έχω δυσάρεστα νέα. Αποφυλακίζομαι παραμονή πρωτοχρονιάς» , χαμογελώντας. Ο Ν. έχασε μέσα σε μία μέρα 4 μέλη της οικογένειάς του. Πενθήσαμε όλοι μαζί. Όταν πέθανε ο Γ. πενθούσαμε όλοι εκείνη την ημέρα και δεν κάναμε πρόβα. Δύο τρίωρα την εβδομάδα κάνουμε πρόβες. Φανταστείτε πόσο δύσκολο ήταν να βγει το έργο. Μέσα σε ενάμιση μήνα άλλαζε η ομάδα διαρκώς. Τα παιδιά που είδατε είχαν άλλους ρόλους στην αρχή αλλά κάναμε αναδιανομή και αναγκάστηκαν να μάθουν κείμενα από την αρχή. Το παιδί που έκανε τον παπά, ήρθε Τετάρτη κι ανέβηκε στη σκηνή Πέμπτη. Φοβόταν πάρα πολύ αλλά είχε τη σιγουριά ότι θα τον προστατέψουν οι άλλοι. Όταν είναι να έρθει κόσμος αναρωτιούνται: «Σαν τσίρκο μάς βλέπουν;». Αυτό τους φοβίζει αλλά έχουν εμπιστοσύνη σε εμένα και στην ομάδα. Κάποιοι δε μιλούν ελληνικά ή μιλούν αλλά είναι αναλφάβητοι. Ξεκινάμε συλλαβίζοντας. Η παράσταση αυτή ήταν ένας άθλος για τους ίδιους».

Πώς έχει επηρεάσει το θέατρο τη συμπεριφορά των ασθενών κρατουμένων και πώς εσάς;

«Από τότε που ξεκίνησαν το θέατρο ζητούν λιγότερα χάπια. Ο γιατρός με φωνάζει καμιά φορά βοηθό του. Όπως ξέρετε οι συνθήκες εκεί είναι δύσκολες. Αντιμετωπίζουν το θάνατο σε όλες του τις μορφές. Το θέατρο τούς βοηθά να ξεδίνουν και να λειτουργούν σαν ομάδα. Με αφορμή το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου» έκανα ολόκληρη ιστορική αναδρομή στη ζωή των Ίνκας, ερευνητική δουλειά για τη θρησκευτική και κοινωνικοπολιτική κατάσταση που επικρατούσε τότε στην Ισπανία αλλά και τους πραγματικούς λόγους που έφτασαν οι Ισπανοί στην περιοχή των Ίνκας – το χρυσάφι. Μαθαίνουν να γράφουν και να διαβάζουν, κάτι που τους κάνει να χαμογελούν. Όταν συλλαβίζοντας καταφέρνουν να πουν μια ολόκληρη πρόταση σε κοιτούν σαν παιδάκια του δημοτικού, με την ίδια αθωότητα στο βλέμμα και με μάτια γουρλωμένα, έκπληκτοι που τα κατάφεραν. Πλέον μαζεύονται σε ένα κελί και κάνουν πρόβα και μόνοι τους. Μετά έρχονται γεμάτοι περηφάνια και λένε «Κάναμε πρόβα χθες». Και για μένα πια είναι τρόπος ζωής. Παρόλο που είναι μέρες που φεύγω τσακισμένη, βλέποντάς τους να υποφέρουν χωρίς να μπορώ να κάνω κάτι περισσότερο, μου είναι δύσκολο να φανταστώ πια τη ζωή μου χωρίς αυτούς. Πρέπει να παραμερίσεις κάθε προσωπική σου φιλοδοξία και ό, τι μπορεί να έχει ένας ηθοποιός στο κεφάλι του και να αφοσιωθείς σε αυτό. Είναι τιμή μου και χαρά μου να δουλεύω μαζί τους. Θέλω να τους βλέπω να ξαναχτίζουν τη ζωή τους από την αρχή. Γιατί για μένα αυτό είναι το σημαντικό στο θέατρο. Η ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου που δεν αφορά μόνο εκείνους αλλά και εμένα. Με κάνουν να νιώθω δυνατή. Μου δείχνουν την αγάπη τους με όποιο τρόπο μπορείτε να φανταστείτε. Με ένα τσιγάρο ή έναν καφέ που για εκείνους είναι είδη πολυτελείας».

Σημειώσεις κρατουμένων

Σταύρος 

«Αν το θέατρο είναι αποκάλυψη, διαφυγή, όνειρο στη ζωή, τότε τι είναι, πώς λειτουργεί στη φυλακή; Υποκαθιστά, αντικαθιστά, αναπληρώνει τη ζωή που δεν ζεις. Είναι τροφή, ελπίδα, φαντασία. Κατά πόσο το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου», ένα αντισυμβατικό έργο που ανατρέπει καταστάσεις, μας αναγκάζει να σκεφτούμε, μας προβληματίζει, μας απελευθερώνει; Αυτό είναι το θέατρο για μένα. Αυτό είναι και το «Βασιλικό κυνήγι του ήλιου».

Πάνος 

«Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην ομάδα του θεάτρου και τους υπευθύνους της που με δέχτηκαν, κι έτσι οι μέρες μου έχουν γεμίσει με λίγη χαρά και κοινωνικότητα. Τα συναισθήματα που μου βγάζει ―και τα οποία είναι πάρα πολλά και δεν θα τ’ αναφέρω―, βγαίνουν μόνο σε αυτό το δίωρο. Μακάρι να ήταν περισσότερες οι ώρες. Όσον αφορά το έργο, είναι πολύ ενδιαφέρον και βασίζεται σε αληθινή ιστορία την οποία ξέρουμε όλοι. Δώστε μας ρόλους και πάρτε μας την ψυχή! Τελικά οι Ισπανοί εκείνοι ήταν πολύ καθάρματα... Ευχαριστώ τους πάντες»!

Άρης 

«Στον ατελείωτο χρόνο αναμονής και σιωπής που βιώνουμε στην κράτησή μας, έχουμε μία δυνατότητα διαφυγής. Τη διαφυγή του μυαλού και του εαυτού μας μέσα από κάτι που μπορούμε να ταυτιστούμε έστω και για λίγο. Αυτό μας το προσφέρει το θέατρο ― και για την παρούσα κατάσταση είναι κάτι μοναδικό»!

Βασίλης

«Είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό σε εμένα. Δεν έχω ξαναπάρει μέρος στο θέατρο. Και πόσο περισσότερο στην φυλακή. Είναι κάτι πρωτότυπο για μένα και με ευχαριστεί. Μου δίνει χρόνο στον οποίο ξεφεύγω από της φυλακής τα δρώμενα και ελπίζω να μη σταματήσει. Να υπάρξουν κι άλλες παραστάσεις που θα μπορούσα να πάρω μέρος. Να μη σταματήσει εδώ».

Κώστας 

«Είναι η δεύτερη φορά που συμμετέχω στο θέατρο. Η πρώτη ήταν παντομίμα. Είναι κάτι το ωραίο που περνάω μέσα στη φυλακή. Είναι μια νέα εμπειρία για μένα. Μαθαίνω πράγματα, καινούργια πράγματα ― και μου αρέσει».

Παύλος

«Πολύ ωραία εμπειρία. Είναι κάτι πρωτόγνωρο για μένα και μέσα απ’ αυτό ένιωσα διάφορα συναισθήματα. Μου αρέσει, θα ήθελα να το ξανακάνω».

Χόρχε

«Το θέατρο είναι το μέσον που με βοηθάει να αποστασιοποιούμαι από τον εαυτό μου. Θεωρώ ότι κάθε άνθρωπος θα έπρεπε να παίξει σε μια παράσταση έστω μια μία φορά στη ζωή του».

Φάνης 

«Μου αρέσει το θέατρο και ο ρόλος που παίζω είναι πολύ ωραίος. Σαν πρώτη φορά που το κάνω είναι καλή εμπειρία για μένα».

Άiμο 

«Με το θέατρο μπορώ να ξεφεύγω έστω και λίγο από την καθημερινότητα της φυλακής. Βγαίνω από τα προβλήματα και τις σκέψεις μου και λίγο παύω να νιώθω το εγώ μου. Αυτό με ανακουφίζει»!

Ιμάντ 

«Περνάω πολύ καλά με την ομάδα».

Βγαίνοντας σκεφτόμουν πόσο δύσκολο είναι για εκείνους που μένουν πίσω. Μια ημέρα μετά μας ενημέρωσαν οι ασθενείς κρατούμενοι ότι θα προχωρούσαν σε αποχή συσσιτίου. 

Ημέρα 2η

Παρασκευή, 6 Φλεβάρη, ώρα 10:30

Περνάμε την είσοδο των φυλακών Κορυδαλλού. Εδώ τα πράγματα είναι πιο ζόρικα. Δε μας επιτρέπουν ούτε το κινητό μας τηλέφωνο. Αφήνω στην είσοδο όλα μου τα υπάρχοντα εκτός από τα τσιγάρα και το σημειωματάριό μου. Δεύτερη πόρτα – ακόμα ένας έλεγχος και μετά ο διάδρομος. Ο χαρακτηριστικά στενός διάδρομος που σου θυμίζει πόσο κλειστοφοβικός μπορείς να γίνεις σε δέκα λεπτά. Πηγαίνω προς το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας (ΣΔΕ) για να παρακολουθήσω μαζί με κρατούμενους τη θεατρική παράσταση «Μάρτυς μου ο θεός» του Μάκη Τσίτα που τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2014. Κάπου εκεί, ξεχνάς για λίγο ότι βρίσκεσαι στη φυλακή χάρη στη φιλοξενία των ίδιων των κρατουμένων. Ίσως συνάντησα το πιο ώριμο και ειλικρινές κοινό που θα μπορούσα ποτέ να συναντήσω σε θεατρική παράσταση. Το ίδιο μάς εκμυστηρεύτηκε και ο κος Τσίτας που ήταν εκεί για να παρακολουθήσει την παράσταση.

Λίγα λόγια για την παράσταση

Αθήνα, 2014. Κλίμα πανηγυρικό λόγω Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Χρυσοβαλάντης (Ιωσήφ Ιωσηφίδης), ένας 50άρης φοβικός αντιήρωας της εποχής μας, άνθρωπος απλός αλλά οπλισμένος με χιούμορ βρίσκεται άνεργος. Σε ένα συνταρακτικό μονόλογο εξιστορεί τα πάθη του, την πολυτάραχη ζωή του, τις γυναίκες που γνώρισε, τους εργοδότες του, την οικογένειά του αλλά και την κλονισμένη πια υγεία του. Μέσα από το μονόλογο βγαίνει προς τα έξω η εικόνα μιας κοινωνίας που παρά την επιφανειακή ευμάρεια βυθίζεται στην παρακμή ενώ παλεύει με μια περίεργη μανία καταδίωξης. Το έργο είναι σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη ενώ οι παραστάσεις συνεχίζονται στον Πολυχώρο Vault. 

Λίγα λόγια για το ΣΔΕ

Το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας είναι ένας θεσμός που έχει καθιερωθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, ως μέσο καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού. Με το θεσμό αυτό παρέχεται η δυνατότητα σε ενήλικους κρατούμενους, που δεν ολοκλήρωσαν την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, να εξοπλιστούν με γνώσεις και δεξιότητες και να αποκτήσουν απολυτήριο Γυμνασίου. Ωστόσο, δε γίνεται μόνο αυτό. Ουσιαστικά, δημιουργήθηκε για να βοηθήσει κουρασμένες από τον εγκλεισμό προσωπικότητες ώστε να επαναπροσδιορίσουν δημιουργικούς και εποικοδομητικούς στόχους ζωής. Στο ΣΔΕ γίνεται ο πραγματικός σωφρονισμός. Όπως, ίσως, θα έπρεπε να είναι το σύνολο της φυλακής σε αντίθεση με τον τωρινό «τιμωρητικό» της χαρακτήρα. Πριν από περίπου ένα χρόνο, σε μια παλαιότερη συνέντευξη, είχα ζητήσει από τον κύριο Ζουγανέλη, δάσκαλο του ΣΔΕ, να μου εξηγήσει τι περίπου είναι ο σωφρονισμός σε σχέση με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το σύστημα. Τότε μού είχε εξηγήσει ότι κατά το σωφρονισμό δε σημαίνει ότι μαθαίνεις κάποιον να αποδέχεται το σύστημα έτσι όπως είναι. Άλλωστε κάτι στραβό θα έχει κι αυτό για να καταλήξει κάποιος εδώ. Τον μαθαίνεις να το ξεπερνά. Να γίνεται πιο έξυπνος από αυτό έτσι ώστε να μπορεί να διορθώσει τα λανθασμένα σημεία του. Ο κύριος Ζουγανέλης είναι το πρόσωπο που εμπνέει σεβασμό σε όλο τον κόσμο που μπαινοβγαίνει στη φυλακή. Δάσκαλο τον φωνάζουν οι μαθητές, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι αλλά και οι υπόλοιποι κρατούμενοι.

Μετά το τέλος της παράστασης βρήκαμε λίγο χρόνο να μιλήσουμε με κάποιους κρατούμενους. Ο Κ. μίλησε για την «Επανένταξη». «Ήμουν χρήστης. Πάνω στην απελπισία μου μπήκα σε ένα σπίτι. Ύστερα βρέθηκα εδώ. Αν και τότε δεν καταλάβαινα τι έκανα, τώρα ξέρω γιατί βρίσκομαι εδώ. Δε θέλω να λέω μεγάλες κουβέντες αλλά νομίζω ότι πλέον έχω καθαρίσει. Μόνος μου. Χωρίς τη βοήθεια του ΚΕΘΕΑ. Έχω μια κοπέλα έξω. Αυτό με κρατάει. Σε πέντε μήνες βγαίνω. Περισσότερο με απελπίζει αυτό. Δεν υπάρχει τίποτα να κάνω εκεί έξω. Ποια επανένταξη; Πού θα βρω δουλειά; Πώς θα ζήσω; Ο ΟΑΕΔ λέει να βρεις λεφτά μόνος σου, να ανοίξεις μαγαζί κι αν πάει καλά για δυο χρόνια, σου δίνει μετά κάποιο ποσό. Φοβάμαι ότι σύντομα θα ξαναβρεθώ εδώ. Και δε θέλω να ξαναβρεθώ εδώ. Πάλεψα πολύ να ξεφύγω». Ο Β. μίλησε για τις συνθήκες διαβίωσης. «Είναι δύσκολο να ζεις εδώ. Ζούμε με αρουραίους και κατσαρίδες. Και μάς μιλούν άσχημα. Φοβόμαστε πολλές φορές ότι θα μας κόψουν τα μεροκάματα. Για να μπούμε για μπάνιο, το σκεφτόμαστε δυο και τρεις φορές. Το νερό δεν είναι πάντα ζεστό. Ξέρω γιατί βρίσκομαι εδώ. Είναι πολύ εύκολο να βρεθεί κανείς στη δική μου θέση». Λίγο μετά μού προσφέρει τσιγάρο και τότε θυμήθηκα τα λόγια της κας Χατζηχρήστου. Ο Ν. λέει πως «αν ένας κρατούμενος έχει λεφτά για να μπορεί να πάρει δικό του φαγητό, είδη υγιεινής και ό, τι άλλο χρειάζεται τότε τα καταφέρνει αλλιώς είναι δύσκολη ακόμα κι η επιβίωση. Όπως και έξω».

Ο αριθμός των κρατουμένων παραμένει άνω των 2.000 σε ένα μέρος που χωρά λίγο περισσότερους από 1.000. Οι συνθήκες περίπου ίδιες με εκείνες που μας περιέγραφε ο πρόεδρος της Ο.Σ.Υ.Ε. πριν από ένα χρόνο.

Φεύγοντας μου έκαναν δώρο έναν πίνακα στον οποίο αναγράφεται η λέξη “liberta” (ελευθερία) και με πλημμύρισε η θλίψη. Η πόρτα πίσω έκλεινε. Εγώ έφευγα, λίγο μετά θα γύριζα σπίτι μου αλλά εκείνοι θα έμεναν εκεί. Κάποιοι, ίσως και για όλη τους τη ζωή.