Τηλε-ψυχοθεραπεία στους Αθηναίους μέσω skype στον κινηματογράφο Δαναό λίγο πριν από την προβολή της ταινίας «Ο Κήπος του Γιάλομ». Η Ηρώ Πογκόη ήταν εκεί καταγράφοντας το κλίμα και τις απαντήσεις του Ίρβιν Γιάλομ.
Οι Έλληνες αγαπούν τον Γιάλομ
Ας μην ήταν παρών με την κυριολεκτική έννοια του όρου. Και μόνο η δυνατότητα να «επισκεφθεί» κανείς τον Ίρβιν Γιάλομ με τη χρήση του skype στο σπίτι του στην Καλιφόρνια ο οποίος ταυτόχρονα θα επισκεπτόταν την Αθήνα μέσα από την οθόνη του Δαναού, ήταν αρκετή για να φέρει αναστάτωση.
Αμέτρητα τηλεφωνήματα σε γνωστούς, τα email και τα sms πήγαιναν και έρχονταν, θέμα συζήτησης στις παρέες, στο Facebook. Πώς μπορούσε κανείς να εξασφαλίσει μία πρόσκληση για να βρεθεί στις 26 Νοεμβρίου στον γνωστό κινηματογράφο; Οι σχετικοί διαγωνισμοί σε αθηναϊκά μέσα ενημέρωσης έδιναν την ευκαιρία σε πληθώρα αναγνωστών και ακροατών να συμμετάσχουν στο πολυπόθητο ραντεβού. Όμως, θα ήταν οι εκατοντάδες θέσεις στο γνωστό σινεμά αρκετές για να χωρέσουν τους θαυμαστές του ανθρώπου που έβαλε εκατομμύρια «Στο Ντιβάνι» και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους Έλληνες «Όταν έκλαψε ο Νίτσε»;
Οι καλεσμένοι θα έπρεπε επομένως να «περιοριστούν» στους 650-700. Ανάμεσά τους, εκπρόσωποι των μέσων ενημέρωσης καθώς και οι τρεις πιο κοντινοί του άνθρωποι στην Ελλάδα: ο εκδότης του οίκου Άγρα Σταύρος Πετσόπουλος και οι μεταφραστές των βιβλίων του, ο ψυχίατρος Γιάννης Ζέρβας και η συστημική θεραπεύτρια Ευαγγελία Ανδριτσάνου. Η «τρόικα του Γιάλομ» στην Ελλάδα – όπως και οι ίδιοι αυτοχαρακτηρίστηκαν χαριτολογώντας– έδωσε μία γεύση από την εμπειρία της γνωριμίας με τη σημαντική αυτή προσωπικότητα. Μίλησαν για τον υπαρξιακό ψυχοθεραπευτή, τον διανοούμενο, τον συγγραφέα, τον δεινό σκακιστή αλλά και τον καθημερινό άνθρωπο. Και αναφέρθηκαν φυσικά στη βιογραφική ταινία της Σαμπίνα Γκίσιγκερ στην οποία ο ίδιος ο Ίρβιν Γιάλομ και η οικογένειά του αποκαλύπτουν τις πτυχές του βίου του και του πολύτιμου για τον άνθρωπο έργο του.
«Ο Κήπος του Γιάλομ-Φιλοσοφία μιας Ζωής» ήταν εξάλλου και η αφορμή για την ενδιαφέρουσα τηλε-συνάντηση. Μια ταινία που όπως σημειώνει μεταξύ άλλων η σκηνοθέτιδα ελπίζει να έχει για τους θεατές «την ίδια αίσθηση κάθαρσης που είχε η ανάγνωση των βιβλίων του Ίρβιν Γιάλομ» για την ίδια, μια ταινία που θα τους εμπνεύσει «να σκεφτούν για τον εαυτό τους και τη δική τους ύπαρξη».
Αθήνα καλεί Πάλο Άλτο
Ώρα 8μμ.: Το κοινό έχει ακούσει με ενδιαφέρον το σημείωμα-μήνυμα της σκηνοθέτιδας και έχει παρακολουθήσει με μεγάλο ενδιαφέρον τη συζήτηση στο πάνελ. Στα πρόσωπα των περισσότερων όμως διακρίνεται η ανυπομονησία.
Δεν έχουν και άδικο. Γιατί από τη στιγμή που η πολυπόθητη σύνδεση με την Καλιφόρνια γίνεται εφικτή αρκεί για να αποδείξει ότι καμία σχετική κουβέντα δεν συγκρίνεται με την εμπειρία να βλέπει κανείς τον Ίρβιν Γιάλομ ζωντανά. Ακόμη, και αν είναι στην οθόνη.
“Do you see me?” είναι η πρώτη κουβέντα του 83χρονου που χαμογελά στην κάμερα με φόντο τον ηλιόλουστο γραφείο του και την πλούσια ξύλινη βιβλιοθήκη του. Το χειροκρότημα καλύπτει τους υπόλοιπους χαιρετισμούς. Και ο πλέον σημαντικός εν ζωή ψυχοθεραπευτής αφήνεται στους δημοσιογράφους οι οποίοι μεταξύ άλλων του θέτουν και τρεις ερωτήσεις του κοινού που είχαν επιλεγεί τις προηγούμενες ημέρες μέσα από τους διαγωνισμούς στα μέσα ενημέρωσης που εκπροσωπούν.
Άραγε, ο πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ που θα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες από τις 11 Δεκεμβρίου και στην Ελλάδα (από τη Filmtrade), τι σχέση έχει με το σινεμά; «Μου αρέσει αλλά δεν πηγαίνω πλέον στον κινηματογράφο γιατί υπάρχουν δολοφονίες, πολλά όπλα και πολλές εκρήξεις. Όμως βλέπω DVD» απαντά. «Μου αρέσει ο Γούντι Αλεν, ακόμη και οι κακές ταινίες του. Πιστεύω πως είναι ο ευφυέστερος εν ζωή δημιουργός, με χιούμορ και με πολύ καλή ψυχολογική σκέψη. Κάθε δουλειά του με αγγίζει» σχολιάζει ενώ δεν αμελεί να αναφέρει την προτίμησή του και στα έργα επιστημονικής φαντασίας αλλά όπου υπάρχει σενάριο με ενδιαφέρουσα πλοκή. «Αναζητώ την καλή αφήγηση, τόσο στο δικό μου γράψιμο, όσο και στα άλλα βιβλία, επομένως και στις ταινίες».
Μέσα από την απάντησή του για το σινεμά, ο Γιάλομ έχε όμως ήδη ξεκαθαρίσει ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο της προσωπικότητάς του: την αποστροφή του για τη βία.
«Μεγάλωσα σε μια γειτονιά φτωχή και επικίνδυνη. Φοβόμουν να κυκλοφορώ και περνούσα πολύ χρόνο στη βιβλιοθήκη όπου αισθανόμουν περισσότερη ασφάλεια» όπως θα αναφέρει. «Έχω δουλέψει με φυλακισμένους που έχουν διαπράξει φόνο, παντού βλέπεις βίαιους ανθρώπους, στους δρόμους, στην τηλεόραση, ωστόσο από το θέμα της βίας ήμουν πάντα αποστασιοποιημένος» εξηγεί.
Δήμιος του Έρωτα
Αντίθετα με τη βία, η αγάπη είναι ένα θέμα οικείο για τον Ίρβιν Γιάλομ ο οποίος λατρεύει τα λογοπαίγνια: «Υπάρχουν πολλά είδη αγάπης. Μπορούμε να κάνουμε ανατομία στην καρδιά;» ρωτάει ρητορικά.
«Η αγάπη είναι και χημεία και ποίηση» θα αποκριθεί αναλύοντας περαιτέρω τη σχετική ερώτηση που τέθηκε από το κοινό. «Όμως δεν μιλάμε για τον κεραυνοβόλο έρωτα» διευκρινίζει, ένα ρομαντικό είδος αγάπης που εξιτάρει αλλά δεν διαρκεί. «Ο έρωτας είναι πολύ όμορφο συναίσθημα όταν είσαι σχετικά νέος» συνεχίζει και προσθέτει: «Αλλά πέρα από αυτό ίσως δεν είναι ό, τι πιο κατάλληλο, ο άνθρωπος που μπορεί να ερωτευτείς να μην είναι ο καλύτερος σύντροφος για τη ζωή σου».
Τότε, πώς μπορεί να βρει κανείς το κατάλληλο πρόσωπο για μια σχέση με διάρκεια και ενδιαφέρον; «Καταρχήν, πρέπει να βρει ένα ενδιαφέρον άτομο» συνιστά εκείνος που δηλώνει ότι η αγάπη του για τη γυναίκα του, τη Μέριλιν, γίνεται όλο και πιο ισχυρή σε έναν γάμο που μετρά πάνω από 60 χρόνια. Αξίζει επομένως να ακούσει κανείς τη δική του ιστορία αγάπης. «Με τη γυναίκα μου είχαμε κοινά ενδιαφέροντα. Από τα πρώτα μας ραντεβού, από τότε που ήμασταν 15 ετών μιλάγαμε συνεχώς για σπουδαία βιβλία και είχαμε εξαιρετικές συζητήσεις. Έπειτα, όταν εγώ ξεκινούσα την πρακτική μου στην ψυχιατρική, η γυναίκα μου λάμβανε το διδακτορικό της στη συγκριτική γραμματολογία από το Πανεπιστήμιο John Hopkins με θέμα διατριβής τον θάνατο ενός παιδιού στον Κάφκα και στον Καμί. Παρόλο που ήμασταν σε διαφορετικές ειδικότητες, τα πεδία μας συναντήθηκαν, υπήρχαν κοινά στοιχεία και ανταλλάσσαμε απόψεις. Είμαι πολύ τυχερός για την επιλογή μου. Και οι περισσότεροι γάμοι που ξέρω αποτυγχάνουν λόγω λάθους επιλογής».
Τι ειρωνεία να έχουν πάρει διαζύγιο και τα τέσσερα παιδιά του αγαπημένου και τόσο επιτυχημένου ζευγαριού. «Πολλοί με ρωτούν γιατί, όμως ειλικρινά δεν μπορώ να δώσω μια σαφή απάντηση» εξομολογείται ο Γιάλομ για το συγκεκριμένο ζήτημα. Φροντίζει ωστόσο, να τονίσει την ιδιαίτερα καλή σχέση με τους πρώην συζύγους των τριών γιων και της κόρης τους και το πόσο ενωμένη παραμένει η οικογένειά τους.
Το δώρο της ψυχοθεραπείας
Στον Γιάλομ δεν αρέσει ιδιαίτερα ο αγγλικός τίτλος του βιογραφικού του ντοκιμαντέρ που (Yalom’s Cure). Γιατί η ακριβής μετάφρασή της λέξης cure, η θεραπεία, η ίαση, δεν είναι η κατάλληλη για να εξηγήσει το έργο ενός υπαρξιακού ψυχοθεραπευτή. «Εμείς ασχολούμαστε με τα προβλήματα που έχει κληρονομήσει ο άνθρωπος, προβλήματα που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη ύπαρξη. Και δεν πιστεύω ότι κάποιος ασθενής θεραπεύεται. Δεν είναι το ίδιο με το να έχεις πνευμονία. Δεν λύνεις τα προβλήματά σου. Αλλά μαθαίνεις να τα αντιμετωπίζεις καλύτερα. Και εμείς προσπαθούμε να βοηθήσουμε σε αυτό».
Και ο θάνατος; Ποια είναι η άποψή του για το πλέον σημαντικό υπαρξιακό ζήτημα;
«Όταν ξεκίνησα να δουλεύω με ασθενείς που ήταν βαριά άρρωστοι, που είχαν καρκίνο, είχα πολύ άγχος, είχα αρχίσει να βλέπω εφιάλτες, ήταν πραγματικά δύσκολο για μένα. Και τότε άρχισα να σκέφτομαι τη δική μου θεραπεία: είχα κάνει 700 ώρες ψυχανάλυση όταν ήμουν φοιτητής, και συνειδητοποίησα ότι δεν είχα μιλήσει για τον θάνατο. Ήταν συγκλονιστικό ότι για το πλέον σίγουρο αυτό ζήτημα δεν είχα μιλήσει καθόλου στον θεραπευτή μου. Ήταν πολύ κακή θεραπεία αυτή» λέει με πιο σοβαρό ύφος αυτή τη φορά και συνεχίζει: «Τότε αποφάσισα να ξαναρχίσω θεραπεία ο ίδιος. Και άρχισα να βλέπω τον Ρόλο Μέι (σ.σ: ένας από τους πιο γνωστούς ψυχολόγους του 20ου αιώνα, ο οποίος μετέφερε την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία από την Ευρώπη στις ΗΠΑ) ο οποίος είχε τη διάθεση να εντρυφήσει σε αυτά τα θέματα. Έπειτα από έναν χρόνο θεραπείας άρχισα να νιώθω καλύτερα και μπορούσα να συνεχίσω τη δουλειά μου με τις ομάδες καρκινοπαθών».
Από τη θεραπευτική μέθοδο του Γιάλομ δεν λείπει η καλλιτεχνική ευαισθησία. Παρόλο που είναι «μουσικά αγράμματος» όπως ομολογεί, λατρεύει την ποίηση, τη δύναμη της οποίας χρησιμοποιεί και στην ψυχοθεραπεία. «Έχω ζητήσει από ασθενείς να μου διαβάσουν ένα ποίημα το οποίο είναι πολύ συγκινητικό και έπειτα μιλάμε γι αυτό. “Τι έχει αυτό το ποίημα που τους συγκινεί τόσο;” τους ρωτώ. Και συνήθως η ποίηση κάνει τους ανθρώπους πιο μαλακούς» υποστηρίζει.
Ούτε όμως μένει αμέτοχος από τις εξελίξεις στην τεχνολογία. «Στην αρχή ήμουν πολύ αντίθετος γιατί έχω βασίσει τόσα πολλά στην οικειότητα μεταξύ του θεραπευτή και του ασθενή, στην συνύπαρξη και των δύο στον ίδιο χώρο. Όμως κάποια στιγμή χρειάστηκε να μιλήσω σε έναν ασθενή μέσω skype, ο οποίος βρισκόταν στην Ισλανδία, σε μία περιοχή 700 μίλια μακριά από τον πιο κοντινό ψυχοθεραπευτή. Και πήγε πολύ καλύτερα απ’ ό, τι περίμενα» επισημαίνει δηλώνοντας την υποστήριξή του και στη νέα τάση σχετικά με την on line συνεδρία. Όπως το πρόγραμμα Talks Face σύμφωνα με το οποίο οι ασθενείς μπορούν να στέλνουν γραπτά μηνύματα στον θεραπευτή έχοντας απεριόριστη πρόσβαση για έναν ολόκληρο μήνα.
«Υπάρχουν κάποια πλεονεκτήματα που ίσως δεν υπάρχουν στην τετ- α-τετ επαφή» θα εξηγήσει σχετικά. «Για παράδειγμα, θεραπευόμενοι έχουν ομολογήσει ότι αποκαλύπτουν περισσότερα πράγματα όταν δεν βλέπουν τον θεραπευτή. Επίσης κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν μεγαλύτερη οικειότητα: ακόμη και σε μια κρίση πανικού τη νύχτα φερειπείν μπορούν να στείλουν ένα μήνυμα στον θεραπευτή τους. Παρόλο που είναι πιθανόν εκείνος το διαβάσει μερικές ώρες μετά, είναι σημαντικό να μπορεί ο ασθενής να πει αυτά που θέλει τη στιγμή ακριβώς που τα αισθάνεται».
Ελληνική αποθέωση
Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες αγκάλιασαν το έργο του Γιάλομ, όσο κανένας άλλος λαός. Ανά κάτοικο και ανά διαφορετικές γενιές έχουν, πράγματι, πωληθεί περισσότερα βιβλία του στην Ελλάδα από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο.
«Γιατί συμβαίνει αυτό;» αναρωτιέται και ο ίδιος φανερώνοντας ότι το ζήτημα τον έχει απασχολήσει. Και συνεχίζει: «Μήπως οι Έλληνες είναι πιο συντονισμένοι με το έργο μου λόγω της σχέσης τους με τη φιλοσοφία; Δεν ξέρω αν ο μέσος Έλληνας είναι περισσότερο εξοικειωμένος με τον Σωκράτη ή τον Επίκουρο ή τον Πλάτωνα από κατοίκους άλλων κρατών. Ίσως. Ίσως να υπάρχει μία φυσική συνέχεια της φιλοσοφικής σκέψης στον λαό».
Σίγουρα πάντως, για τον Γιάλομ ως λαός είμαστε διαφορετικοί σε σχέση με τους Αμερικανούς και ας μην είχε ποτέ κανέναν έλληνα ασθενή. Για να δείξει τη διαφορετική σκέψη και ψυχοσύνθεσή μας ο σπουδαίος ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, αφηγείται όπως εξάλλου τόσο λατρεύει να κάνει, μια ιστορία. «Θυμάμαι έναν συνάδελφό μου ο οποίος κάποτε δίδασκε Αγγλικά. Ήταν γοητευτικός άνδρας και κάποτε μία όμορφη ελληνίδα μαθήτριά του τού ψιθύρισε στο αυτί : “Σ’ αγαπώ”. Πέρασαν 40-50 χρόνια από τότε, και μια φορά που τον συνάντησα μου εκμυστηρεύτηκε ότι ακόμη σκεφτόταν αυτή την κοπέλα, τον βασάνιζε το ερώτημα “τι θα γινόταν αν είχε παρατήσει τη γυναίκα του”;» αφηγείται ο μοναδικός αυτός συνομιλητής για να καταλήξει με το γνωστό του χιούμορ: «Ήθελα να του πω, ότι όταν εγώ επισκέφθηκα την Ελλάδα 25 γυναίκες μου είπαν “σ’ αγαπώ”. Αλλά ουσιαστικά ήθελα να του εξηγήσω ότι δεν το είπαν με την ίδια έννοια που θα το έλεγαν οι Αμερικανίδες. Πόσοι άνθρωποι στην Αμερική λένε καθημερινά “σ αγαπώ; “. Είναι διαφορετικός ο τρόπος με τον οποίο οι εκφράζονται οι Έλληνες» θα συμπεράνει ο Ίρβιν Γιάλομ λίγο πριν χαιρετήσει το ελληνικό κοινό που τόσο τον αγαπά. Και το οποίο σίγουρα θα σπεύσει από τον Δεκέμβριο σε όλα πια τα σινεμά για να τον απολαύσει στο αφιερωμένο στη ζωή του ντοκιμαντέρ με τις δικές του μαρτυρίες, της συζύγου του και των παιδιών του.
* Το ντοκιμαντέρ Ο Κήπος του Γιάλομ θα προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες από τις 11 Δεκεμβρίου από τη Filmtrade
5°
