Γράφω δυο μέρες πριν ο ορθόδοξος πατριάρχης Βαρθολομαίος τελέσει τη λειτουργία του δεκαπενταύγουστου στην Παναγία Σουμελά, χριστιανικό μοναστήρι που βρίσκεται στο βουνό Μελά, στην Τραπεζούντα (Τράμπζα) του Πόντου και που εδώ και δεκαετίες λειτουργεί ως μουσείο. Η Παναγία Σουμελά (η ορίτζιναλ, όχι η ερζάτς στη Βέροια) είναι ό,τι η Μέκκα για τους μουσουλμάνους, το Τείχος των Δακρύων για τους ιουδαϊστές, η Λούρδη για τους καθολικούς, η Παναγία της Τήνου για τους παλιολλαδίτες ορθόδοξους ή ο Γάγγης για τους ινδουιστές: κάθε θρησκευόμενος Πόντιος θεωρεί τον εαυτό του υποχρεωμένο να πάει μια φορά στη ζωή του στη μονή- πόσο μάλλον να παραστεί σε λειτουργία. Το γεγονός θεωρείται λοιπόν μείζον: πολύς κόσμος μαζεύεται ήδη με λεωφορεία και πτήσεις τσάρτερ, ερχόμενος από Ελλάδα και Ρωσία. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν βουίξει για τη σημασία που έχει η επίσημη επαναλειτουργία του ναού, 87 χρόνια μετά τις τελευταίες ορθόδοξες ψαλμωδίες. «Υπάρχει μάλιστα ελπίδα», λέει το ρεπορτάζ πανηγυρίζοντας, «να επαναλαμβάνεται η λειτουργία κάθε δεκαπενταύγουστο».
Αν μεν η (επανα)λειτουργία μετριέται με όρους συγκέντρωσης πλήθους και με όρους δημοσιότητας, τότε και βέβαια πρόκειται για μείζον γεγονός. Αν όμως μετριέται με όρους ουσίας, τότε φοβάμαι ότι πρόκειται για κλασική περίπτωση στην οποία αφενός αποφεύγεται η πραγματικότητα και αφετέρου δημιουργείται μια πλασματική πραγματικότητα στο μυαλό των ενδιαφερομένων.
Η πραγματικότητα είναι ότι ένας Τούρκος υπήκοος (ο πατριάρχης, εστεμμένος δίχως υπηκόους) θα τελέσει μια χριστιανική λειτουργία σ΄ ένα μνημείο της Τουρκίας, το οποίο και θα παραμείνει εκεί, μουσείο ξανά, όταν οι στιγμιαία εκστασιασμένοι και μεταρσιωμένοι χριστιανοί επισκέπτες θα έχουν φύγει για τις πατρίδες τους. Η επίπλαστη πραγματικότητα -στο μυαλό των ενδιαφερομένων και μόνο- είναι «τη σκάσαμε στους Τούρκους και δείξαμε ότι ο Πόντος είναι ορθόδοξος και ελληνικός- και ποιος ξέρει, στο μέλλον μπορούμε να τους πιέσουμε κι άλλο, άσε που υπάρχουν και τόσοι κρυπτοχριστιανοί στην περιοχή, άσε που εχουμε και ολόκληρη Ρωσία στο πλευρό μας- οπότε πού ξέρεις τι μπορεί να γίνει αργότερα;»
Η ιστορία ξεκίνησε το 1996, όταν κάποια «Πανελλήνια Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων» οργάνωσε αποστολή πιστών Ποντίων, οι οποίοι έφτασαν στο μοναστήρι κι οργάνωσαν στα κλεφτά ορθόδοξη λειτουργία με χοροστατούντα το δεσπότη της Δράμας. Από τότε, πολλά έγιναν στο προσκήνιο και το παρασκήνιο, μεταξύ των κυβερνήσεων Τουρκίας, Ρωσίας και Ελλάδας, προκειμένου να φτάσουν τα πράγματα στο μεθαυριανό γεγονός. (Ακόμα και ο κύριος Ψ., αστείος νομάρχης Θεσσαλονίκης -και Πόντιος, φυσικά- εμφανίστηκε στη Σουμελά, πέρυσι). Η Τουρκία «πιέστηκε» να δεχτεί να λειτουργήσει η εκκλησία του μοναστηριού, όπως άλλωστε «πιέζεται» για να δεχτεί την επαναλειτουργία της θρησκευτικής σχολής της Χάλκης. Δέχτηκε, για λόγους πολιτικούς και τουριστικούς, μην έχοντας τίποτα να χάσει, ξέροντας καλά ότι όσο το παιχνίδι παίζεται σε θρησκευτική βάση αποτελεί εικονική πραγματικότητα, και ξέροντας, επίσης, την αληθινή πραγματικότητα που προανέφερα.
Αλλά όλοι αυτοί οι επισκέπτες και οι πολλαπλάσιοι που θα «ζήσουν»το γεγονός από τηλεοράσεις κι εφημερίδες θα έχουν ζήσει με μεγάλη ένταση τη θρησκευτικότητά τους, η οποία -σε συνδυασμό με τον αναπόφευκτο εθνικισμό και την ταύτιση ελληνισμού και ορθοδοξίας- θα τους οδηγήσει σε άχρηστες κι ανέφικτες ελπίδες αναβιώσεων. Δεν έχει κανένα νόημα μια θρησκευτική τελετή που οδηγεί σε σκέψεις για «χαμένες πατρίδες και «πότε θα πάρουμε την Πόλη», ενώ ευνοεί μόνο τους ξενοδόχους, ταξιτζήδες κι εμπόρους της Τράμπζα και της περιοχής της.
12°
