Οι δωδεκαώροφες της Λαγκαδά

Στην πλατεία Βαρδαρίου της Θεσσαλονίκης, επί της οδού Εγνατίας, λίγα μέτρα μακριά από τις οπλές του αγαλμάτινου αλόγου του βασιλιά Κωνσταντίνου του Α’, βρίσκεται το χιλιομετρικό Σημείο Μηδέν που υποδεικνύει το κέντρο της πόλης. Η Ξηροκρήνη, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από αυτό το σημείο, είναι ένα παράδειγμα περιοχής που ο πολύς κόσμος χαρακτηρίζει «κέντρο-απόκεντρο», αφού «κέντρο-κέντρο» έχει φτάσει να θεωρείται σήμερα η περιοχή από την οδό Βενιζέλου μέχρι και την οδό Εθνικής Αμύνης.

Ως είθισται, οι περιοχές που φέρουν το χαρακτηρισμό «κέντρο-απόκεντρο» προσελκύουν πληθώρα αγοραστών και επιχειρηματιών που θα επενδύσουν σε κατοικίες και καταστήματα. Και αυτό γιατί είναι περιοχές κοντά στο κέντρο, έχουν περισσότερο πράσινο και περισσότερη ησυχία. Αυτό δε συμβαίνει όμως όταν πρόκειται για μια φτωχή περιοχή με ένα τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα εργατικών κατοικιών. Περιοχή υποβαθμισμένη, ιδιαίτερα ταλαιπωρημένη από την εγκληματικότητα και την αδιαφορία του Δήμου Θεσσαλονίκης, όπου υπάγεται. Στην Ξηροκρήνη αντικρίζεις δεκάδες μάντρες και παράγκες που στεγάζουν συνεργεία, αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, καταστήματα με ανταλλακτικά, οξυγονοκολλήσεις, βενζινάδικα. Πάρα πολλά οικόπεδα, κατοικίες, καταστήματα, ακόμα και μεγάλα κομμάτια δρόμων ανήκουν στην Πρόνοια και τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας.

Τα τελευταία χρόνια με βήματα χελώνας γίνονταν κάποιες φιλόδοξες προσπάθειες αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού της περιοχής. Δειλά-δειλά, όπως συνέβαινε και στην περιοχή του Βαρδάρη, χτίστηκαν εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία, αναπαλαιώθηκαν παλιά κτίρια, μικροεπιχειρηματίες και μεγαλοεπιχειρηματίες άρχισαν να επενδύουν διστακτικά τα κεφάλαιά τους, διατηρώντας μια συγκρατημένη αισιοδοξία-ελπίδα ότι σε βάθος χρόνου οι επενδύσεις τους θα αποκτήσουν αξία. Και μετά ήρθε η κρίση…

Στη δυτική πλευρά αυτού του τεράστιου οικοδομικού εργατικού τετραγώνου, επί της οδού Λαγκαδά 58, φιγουράρει ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα σημεία της πόλης: οι δύο δωδεκαώροφες πολυκατοικίες, που σήμερα έφτασαν να αποτελούν ορόσημο της πόλης και τοπωνύμιο της περιοχής. Οι ιδιοκτήτες των 40 διαμερισμάτων εκάστης οικοδομής αρέσκονται να τις αποκαλούν «Δίδυμους Πύργους της Θεσσαλονίκης», αφού μέχρι την 11η του Σεπτέμβρη του 2001 μοιράζονταν με τους Δίδυμους Πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου του Μανχάταν τέσσερα κοινά στοιχεία. 1) Χτίστηκαν και οι δύο μέσα στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’70. 2) Ήταν τα δύο ψηλότερα κτίρια στις πόλεις τους. 3) Ήταν δύο κτίρια με κοινά θεμέλια. 4) Βρίσκονταν σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από μια μικρή ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία που έφερε το όνομα «Άγιος Νικόλαος».

Θέλετε και ένα πέμπτο; Οι Δίδυμοι Πύργοι σηκώθηκαν ένα χρόνο πριν πέσει ο Ρίτσαρντ Νίξον. Οι δωδεκαώροφες σηκώθηκαν ένα χρόνο αφού έπεσε η χούντα (άλλες δύο δωδεκαώροφες χτίστηκαν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο, αλλά σε απομακρυσμένα σημεία). Οι εργασίες για την ανέγερση των κτιρίων ξεκίνησαν επί Γεώργιου Παπαδόπουλου κάπου στα 1970. Οι κάτοικοι και κυρίως παλιοί ιδιοκτήτες διατείνονται ότι σχεδιαστής και επιβλέπων μηχανικός υπήρξε ένας Γιαπωνέζος, ενώ τα δύο κτίρια προορίζονταν για στρατιωτικές κατοικίες. Οι πολυκατοικίες ήταν ετοιμοπαράδοτες το έτος 1975 και τα διαμερίσματα παραδόθηκαν σε παλιννοστούντες Έλληνες και πολυτέκνους. Σε κάθε όροφο από τους 12 κατανέμονταν τρία διαμερίσματα των 110 τ.μ., 140 τ.μ. και 85 τ.μ., εκτός του ημιώροφου, όπου υπήρχαν δύο διαμερίσματα.

Τα μέτρα ασφαλείας που εφαρμόστηκαν αλλά και η μελέτη και η σχεδίαση των κτιρίων για τα δεδομένα εκείνης της εποχής είναι εντυπωσιακά. Σημειώστε: Δύο ασανσέρ σε κάθε οικοδομή, πυροσβεστικές αντλίες σε κάθε όροφο, σκάλες κινδύνου, δύο φωταγωγοί, γραφείο Επιτροπής Πολυκατοικίας στο ισόγειο, μεγάλοι χώροι για καταστήματα, δύο λέβητες, ένα τεράστιο υπόγειο 350 τετραγωνικών μέτρων και μια μεγάλη αλάνα για πάρκινγκ. Σίγουρα πρόκειται για ασυνήθιστο δείγμα φροντίδας του κράτους προς το πρόσωπο της εργατικής τάξης.

20 Ιουνίου 1978. Ισχυρός σεισμός μεγέθους 6.5 της κλίμακας Ρίχτερ πλήττει το χωριό Στίβος της Θεσσαλονίκης. Απολογισμός: 45 νεκροί, κυρίως από την κατάρρευση της οκταώροφης πολυκατοικίας της Ιπποδρομίου, 220 τραυματίες, 9.480 κτίρια με μη επισκευάσιμες βλάβες. Κατά τη διάρκεια του σεισμού -αν και σε απόσταση περίπου 20 μέτρων το ένα από το άλλο- τα δύο κτίρια της οδού Λαγκαδά, σύμφωνα με μαρτυρίες περαστικών, «φιλιούνται». Το μαντάτο κυκλοφορεί από «στόμα σε στόμα» και με λίγη ίσως δόση υπερβολής και πανικοβάλλει ακόμα περισσότερο τους ήδη πανικόβλητους ιδιοκτήτες των δύο πολυκατοικιών. Λίγες ημέρες μετά το σεισμό, μηχανικοί του δημοσίου καλούνται να ελέγξουν τα δύο κτίρια. Το πόρισμα όχι απλώς ανακουφίζει τους ιδιοκτήτες αλλά τους δίνει και μια έξτρα μπόνους αισιοδοξία για το αβέβαιο σεισμικά μέλλον της Θεσσαλονίκης: Όλη η πόλη να πέσει, να γίνει μια μάζα από μπετά, οι δωδεκαώροφες θα σταθούν στο ύψος τους.

«Τα θεμέλια λειτουργούν σαν μια φιάλη ορού που τροφοδοτεί αδιάλειπτα τις κολόνες με υγρό βιάγκρα», θα συμπέραινε ο Θάνος Ασκητής σήμερα.

Στην ταράτσα του κτιρίου. Οι φήμες για αυτοκτονίες που έχουν κατά καιρούς συμβεί από αυτό το σημείο τείνουν να στοιχειώσουν την οικοδομή. Φήμες, που μεγάλο κομμάτι τους επιβεβαιώνουν οι ένοικοι και οι ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων. Άνθρωποι μέσα αλλά και έξω από το περιβάλλον των οικοδομών διάλεξαν να δώσουν τέρμα στη ζωή τους πηδώντας στο κενό. 

Οι σχέσεις των ενοίκων και των ιδιοκτητών κυμαίνονται μεταξύ «καλημέρας» και «καλησπέρας», όπως συμβαίνει στις περισσότερες μεγαλουπόλεις, άσχετα αν τείνουν να εκλείψουν και αυτές. Ένα κωμικοτραγικό περιστατικό που συνέβη πριν από μερικά χρόνια κατέστη αφορμή για τέσσερις οικογένειες να ανταλλάξουν κάτι παραπάνω από μια «καλημέρα». Ένα ωραίο πρωινό ο ιδιοκτήτης του 12ου ορόφου αποφάσισε να κάνει ηλεκτροκόλληση στα κάγκελα της βεράντας του. Κατά την ηλεκτροκόλληση, σπίθες άρχισαν να φλέγουν την τέντα του 9ου ορόφου. Ένα μεγάλο καμένο κομμάτι της τέντας αποφάσισε να εγκαταλείψει τον 9ο όροφο και να επισκεφτεί τα ρούχα που ήταν απλωμένα στον 5ο. Έπειτα το καμένο κομμάτι της τέντας του 9ου μαζί με τα καμένα ρούχα του 5ου επισκέφτηκαν τα απλωμένα ρούχα του 4ου ορόφου και το κάψανε για τα καλά (do not try this at home!).

Στο παρελθόν, στο ισόγειο των πολυκατοικιών στεγάζονταν τα ΚΤΕΛ Καβάλας, Σερρών, Δράμας. Παρανόμως, αφού κάποιος νόμος απαγορεύει τη στέγαση των ΚΤΕΛ κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Μαζί με αυτά «έσβησαν» και τα 4-5 μαγαζιά, ψιλικατζίδικα, γυράδικα, μπουγατσάδικα που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο.

Παίρνω τα σημειωματάρια και τα μαγνητόφωνα, τη χαρά και τη θλίψη μου, τις εικόνες της ταράτσας αποτυπωμένες στη μνήμη μου: τα κάστρα, το λιμάνι, το Λευκό Πύργο, τις δυτικές και τις ανατολικές συνοικίες, ένα διαλυμένο μπλε ποδήλατο δίπλα από τις κεραίες και ένα πεθαμένο περιστέρι να σου θυμίζει το διαβολεμένο κενό που αντικρίζεις με τόση δυσκολία και εκείνους τους ανθρώπους που έδωσαν τέλος στη ζωή τους με τόση ευκολία. Τις εικόνες των σπιτιών: την αλλοτινή αισθητική διακόσμησης, τα ημερολόγια στις κουζίνες, τους χάρτες στους τοίχους, τα αυτοκόλλητα στα ψυγεία, τα κεντητά σεμεδάκια πάνω στις τηλεοράσεις, τα παλιά ραδιόφωνα, τα βάζα γεμάτα από ψεύτικα λουλούδια πάνω στα κομοδίνα. Περιουσίες αληθινών, ευχάριστων και ζωηρών ανθρώπων του μόχθου και της πάλης για επιβίωση. Ανθρώπων περήφανων, που και αν τους έχει ξεχάσει προ πολλού ο δήμος, διαθέτουν το προνόμιο να τον κοιτάζουν αφ’ υψηλού.

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης