Αν μπορούσε κάποιος να σκιαγραφήσει τον τύπο ηγέτη που ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου νομίζω ότι θα κατέληγε στον χαρακτηρισμό «ο αρχηγός των Ελλήνων».
Αυτός ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο ηγέτης που ήθελε ο μέσος Έλληνας να έχει. Ένας ηγέτης αμιγώς Μεσογειακός και Βαλκάνιος. Ο Ανδρέας έπιανε απόλυτα τον παλμό του Έλληνα, ήξερε τι ήθελε και αυτό του έδινε, ακόμη και αν αυτή η επιλογή πολλές φορές ερχόταν σε σύγκρουση και με τα πιστεύω του, με την ακαδημαϊκή του θεώρηση και με την αντίληψή του για την πολιτική.
Με το σύνθημα «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» κατάφερε να αγγίξει την καρδιά της Ελληνικότητας και να κερδίσει τον Έλληνα. Παράλληλα, εκμεταλλεύτηκε το θεμελιακό αίσθημα της διεθνούς συνομωσίας εναντίον της Ελλάδας, αλλά και την έξαρση του Αντιαμερικανισμού λόγω της Χούντας, και με συνθήματα «έξω οι βάσεις» και «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» θεμελίωσε την ιδεολογική πλατφόρμα της εθνικής ανεξαρτησίας και της απαλλαγής από την κυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων.
Οσμίστηκε έγκαιρα ότι η επταετία είχε σηκώσει για τα καλά το καπάκι της χύτρας για τους «άλλους» Έλληνες που ήταν για χρόνια στο περιθώριο και δεν δίστασε να ασπαστεί το μαρξισμό και να ψάξει τις ρίζες του ΠΑΣΟΚ πίσω στο ΕΑΜ, με αποτέλεσμα αυτά τα πρώτα χρόνια να βρίσκεις περισσότερο στις τοπικές του ΠΑΣΟΚ τα πορτρέτα του Μάρξ και του Βελουχιώτη παρά στις αντίστοιχες του ΚΚΕ.
Πήγε κόντρα στις αστικές μορφές κομμάτων και δημιούργησε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, πλην του ΚΚΕ, ένα κόμμα με Λενινιστική Οργάνωση, το οποίο στηριζόταν στη μετατροπή των ψηφοφόρων σε στελέχη και στην άμεση επαφή τους με τον αρχηγό.
Και το κοινωνικό όμως στάτους του ήταν ακριβώς αυτό που ήθελε ο Έλληνας. Ήταν λαϊκός χωρίς να είναι υπερβολικός. Χόρευε το βαρύ ζεϊμπέκικο, διασκέδαζε στα μπουζούκια, του άρεσαν οι γυναίκες, για τις οποίες δεν δίσταζε μπροστά στο πολιτικό κόστος, με λίγα λόγια ήταν άντρας, ίσως ο τελευταίος πολιτικός μάγκας, όπως είχε πολύ εύστοχα πει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος.
Και στις πολιτικές αρχές του όμως είχε καταφέρει με μοναδικές μαεστρικές κινήσεις να είναι πατριώτης, αλλά όχι εθνικιστής. Να εκφράζει αντί-δυτική ρητορική, αλλά να είναι πάντα κομμάτι της δυτικής οικογένειας.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου έφερε με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση το λαϊκισμό στον πολιτικό λόγο. Ήξερε τι ήθελε να ακούσει ο Έλληνας και του το έλεγε, ακόμη και αν γνώριζε ότι αυτό θα έμενε κενή υπόσχεση. Ήταν ετοιμόλογος, ατακαδόρος, του άρεσαν τα τσιτάτα, έπαιζε με τον κόσμο που τον άκουγε. Είχε έναν εντυπωσιακό αέρα ροκ- σταρ, ο οποίος τον έκανε να νιώθει περισσότερο άνετα στα μπαλκόνια των προεκλογικών ομιλιών, παρά στα έδρανα και στο βήμα της Βουλής.
Αν και έβλεπε το μέλλον, οι αποφάσεις του είχαν πάντα να κάνουν με το παρόν. Ειδικά στο κομμάτι της οικοδόμησης του κοινωνικού κράτους και της αναδιανομής του πλούτου επένδυσε με μεγάλο ρίσκο, το οποίο πληρώνουμε σήμερα, στο βραχυπρόθεσμο, στην ικανοποίηση των άμεσων λαϊκών αιτημάτων. Άλλωστε, η φράση του «Τσοβόλα δώστα όλα» έχει μείνει στην ιστορία των παροχών και του λαϊκισμού αυτής της χώρας.
Στην εξωτερική πολιτική έπαιζε με τις συμμαχίες, με τα στρατόπεδα, έχοντας ένα ιδιόμορφο και ευέλικτο μίγμα επιλογών, το οποίο προσάρμοζε ανάλογα τη στιγμή, που συνήθως την εκτιμούσε σωστά. Αξέχαστα θα μείνουν και το ταξίδι του τότε ΥΠΕΞ Κάρολου Παπούλια στη Βουλγαρία το Μάρτη του 1987, όταν ο Παπανδρέου ήθελε να πιέσει το ΝΑΤΟ να πάρει θέση στην κρίση των 3 ημερών με την Τουρκία, αλλά και η φυγή του από το έκτακτο Συμβούλιο Κορυφής που είχε συγκαλέσει, ώστε να επιστρέψει πίσω στην Ελλάδα γιατί είχε την ψηφοφορία για την ανάδειξη του Σαρτζετάκη στην Προεδρία της Δημοκρατίας.
Δεν ήταν Πρόεδρος, ήταν αρχηγός, και μάλιστα υπερβολικά συγκεντρωτικός, με την υπεροψία του να αγγίζει το κόκκινο με την περίφημη κρίση του Πεντελικού, στην οποία απειλούσε με διαγραφή το μεγαλύτερο μέρος του ΠΑΣΟΚ που διαφωνούσε με την επιλογή του Τσοχατζόπουλου στη θέση του Γραμματέα.
Αυτός όμως ήταν ο Ανδρέας, έκανε πάντα αυτό που ήθελε, και ο μόνος που τον σταμάτησε ήταν ο θάνατος, και έτσι η ιστορία του ΠΑΣΟΚ, αλλά και της Ελλάδας γράφτηκε διαφορετικά από ότι θα ήθελε ο Ανδρέας με την ανάληψη της Προεδρίας του κινήματος από τον Κώστα Σημίτη.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν συγκρουσιακός και έντονος, είχε όμως και την ψυχραιμία που χρειάζεται η διαχείριση της εξουσίας. Βέβαια, δεν πρέπει να παραλείπουμε ότι ήταν ο πρώτος που μετέτρεψε την πολιτική ζωή της Ελλάδας σε θέατρο, καθώς ήταν άριστος γνώστης και χρήστης της επικοινωνιακής τακτικής.
Μπορεί να διαφωνούσες μαζί του σε πολλά, ειδικά σε αυτή την κακομαθημένη, κομματική μικροαστική γενιά στελεχών, τους περίφημους θυρωρούς, που εξέθρεψε και μύησε στα μυστικά της εξουσίας και του πελατειακού κράτους και συνετέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στην χρεοκοπία του πολιτικού συστήματος και της χώρας, δεν μπορείς όμως να μην του αναγνωρίσεις ότι αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανείς άλλος. Είχε το δικό του τρόπο να γοητεύει τα πλήθη, τα οποία, όπως πολύ εύστοχα μου είχε πει σε μία πρόσφατη συνέντευξη ο Θεόδωρος Πάγκαλος, έτρεχαν πίσω του σαν τα μαγεμένα από τον αυλό ποντίκια.
Για αυτό και έμεινε στη συνείδηση των Ελλήνων με το μικρό του όνομα, ήταν ο Ανδρέας τους.
18°
