Διαβάζοντας την πόλη

Με αφορμή την (ανεπίσημη για την ώρα;) μετονομασία της Μεσολογγίου σε «Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου», επισημαίνω τις εξωτερικές αναμνηστικές πλάκες πάνω σε κτίρια. Πρόκειται για (συνήθως μαρμάρινες) επιγραφές, που έχουν τοποθετηθεί εκ των υστέρων,  υπενθυμίζοντας στους διαβάτες με ποιο πρόσωπο, προηγούμενη χρήση ή σημαντικό γεγονός συνδέεται το κτίριο ή ο χώρος μπροστά του ή κάποιο παλιότερο κτίριο στο ίδιο οικόπεδο. Μελετώντας τις, μπορεί κανείς να υποψιαστεί ένα τμήμα της ιστορίας αυτής της πόλης. Απ’ όσες έχω καταγράψει (εκατοντάδες), διαλέγω και σας παρουσιάζω δέκα: είναι ποικίλων προελεύσεων, σε χρονολογική σειρά και με σύντομα σχόλια.

1. Πανεπιστημίου 43, στο κτίριο της Άλφα Μπανκ. «Ενταύθα απέθανε ο Α. Ρ. Ραγκαβής». Εδώ βρισκόταν το αρχοντόσπιτο όπου έζησε ο Φαναριώτης Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892), συγγραφέας και καθηγητής της Αρχαιολογίας. Η επιγραφή, αποτοιχισμένη, πέρασε στο σημερινό μοντέρνο κτίριο.

2. Ζωοδόχου Πηγής 9, σε παλιό διατηρητέο κτίριο: α) «Ανηγέρθη το 1926 από τον αρχιτέκτωνα Ηλ. Α. Κουρμούλη εκ Σμύρνης», β) «Το 1942 κατοικούσε και ίδρυσε την πρώτη σχολή Θεάτρου Τέχνης ο Κάρολος Κουν» (προσπαθήστε να παραβλέψετε την ορθογραφία της πρώτης και τη σύνταξη της δεύτερης). Ο Κουν (1908-1987) ήταν ο γενάρχης του ελληνικού μοντέρνου θέατρου.

3. Πλάτωνος 103, Ακαδημία Πλάτωνος, σ’ ένα σούπερ μάρκετ: «1926-1996 Χρήστος και Βασιλική ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ. 1997: Απόστ. και Κων/νος Μαυρομμάτης». Εδώ ήταν το περίφημο οικογενειακό μπακάλικο του Μαυρομμάτη, που έδωσε και την ομώνυμη στάση του λεωφορείου.

4. Δαφνομήλη 35, Νεάπολη, σε παλιό σπίτι, με νεότερο πανωσήκωμα: «Εδώ έζησε τα στερνά του χρόνια 1930-38 και πέθανε ο Γιαννούλης Χαλεπάς». Πρόκειται για το γνωστό μεγάλο Τηνιακό γλύπτη, δημιουργό, μεταξύ άλλων, της περίφημης «Κοιμωμένης».

5. Πατησίων και Γλάδστωνος, σε οικοδομική κολόνα: «Εδώ ήταν στην κατοχή 1941-1944 το αρχηγείο της ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ. Ανατινάχτηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 από την αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ. Εκτελέστηκαν από τον κατακτητή οι πατριώτες: Κώστας Περρίκος, Γιάννης Κατεβάτης, Δημήτρης Λόης, Ιουλία Μπίμπα, Διονύσης Παπαδόπουλος, Θάνος Σκούρας. Οι συμμαχητές τους στην Εθνική Αντίσταση τιμούν τη μνήμη τους. Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζόμενων Νέων». Το σαμποτάζ, πρώτη μείζων αντιστασιακή πράξη που έγινε στην Ελλάδα, σκότωσε  δεκάδες Γερμανούς και φιλοναζιστές Έλληνες, οπότε ακολούθησαν συλλήψεις και εκτελέσεις. 

6. Περιάνδρου 5, Πλάκα, σε ημιεγκαταλειμμένο σπίτι: «Στο σπίτι αυτό πέθανε ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς στις 17 Φεβρουαρίου 1943». Ο Παλαμάς (1859- 1943) πέθανε τιμημένος, μα σήμερα έχει σχεδόν ξεχαστεί, γιατί το ογκωδέστατο έργο του είναι, κατά 99%, χαμηλής ποιότητας.

7. Πανεπιστημίου και Ομήρου, στο  μπροστινό τοίχο της Τράπεζας της Ελλάδας: «Εδώ έπεσαν στη μεγάλη διαδήλωση του λαού της Αθήνας κατά της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών αντιμετωπίζοντας άοπλοι τα χιτλερικά τανκς την 22-7-1943 οι επονίτες Παναγιώτα Σταθοπούλου 17 ετών, Θωμάς Χατζηθωμάς 20 ετών, Κούλα Λίλη 19 ετών». Η ΕΠΟΝ ήταν η νεολαία της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης, του ΕΑΜ. Η διαδήλωση είχε σκοπό να μην επεκταθεί η βουλγάρικη κατοχή δυτικότερα από την Ανατολική Μακεδονία. Το πέτυχε, μα με το αίμα των παραπάνω παιδιών.

8. Σταδίου και Εδουάρδου Λω, σε οικοδομική κολόνα: «ΣΩΤΗΡΗΣ ΠΕΤΡΟΥΛΑΣ, ΕΤΩΝ 23. Έπεσε για τη Δημοκρατία στις 21-7-1965. Οι φίλοι του, σε τιμή και μνήμη». Επειδή ο βασιλιάς Κωνσταντίνος υποχρέωσε σε παραίτηση το νόμιμο πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, διορίζοντας διαδοχικές κυβερνήσεις «αποστατών», ακολούθησαν διαδηλώσεις που έμειναν στην ιστορία ως «Ιουλιανά». Τότε, ένα δακρυγόνο της αστυνομίας σκότωσε τον Πέτρουλα.

9. Στουρνάρα, στο νότιο τοίχο του Πολυτεχνείου: «Ούτε σταγόνα δεν / κύλησε μάταια / τ’ άνθος της νιότης μας / ποτίστηκε. / Η πέτρινη ανάσα μας / βάφτηκε σιωπή και /ουρλιαχτό. Στον ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΛΤΕΖΑ που δολοφονήθηκε από το κράτος στις 17-11-1985. 11-11-2005. Α.» Ποίημα με την υπογραφή Α., που σημαίνει «Αναρχία». Ο 15χρονος Καλτεζάς πυροβολήθηκε από έναν αστυνομικό, κατά τις πατροπαράδοτες ετήσιες συμπλοκές της 17 Νοέμβρη.

10. Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους, σε οικοδομική κολόνα: «Εις μνήμην των πεσόντων κατά την τρομοκρατικήν ενέργεια πυρπολήσεως του κτηρίου την 10-1-1991. Ρεπάπης Περικλής, Κοντόπουλος Εμμανουήλ, Μεμετζίδης Ιωάννης, Άγνωστος. Ανηρτήθη επί δημαρχίας Δημητρίου Λ. Αβραμοπούλου. Απρίλιος 2001» (προσπαθήστε να παραβλέψετε την προβληματική γλώσσα).  Η μη εξιχνιασμένη εμπρηστική επίθεση στο κτίριο όπου το κατάστημα «Κ. Μαρούσης» κατέληξε σε πολύνεκρη πυρκαγιά. Εκείνα τα χρόνια είχαν καεί από εμπρησμό όλα σχεδόν τα πολυκαταστήματα του κέντρου.

d.fyssas@gmail.com