Βιομηχανικοί παράδεισοι

Tο βουητό του νερού που ξεχύνεται με ορμή από τη χούρχουρη του νερόμυλου για το ποτάμι μπερδεύεται με τα λόγια του ξεναγού μας. Βρισκόμαστε στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης στο Κεφαλάρι του Αϊ-Γιάννη, στο φαράγγι του Λούσιου, και έχουμε την αίσθηση ότι ταξιδεύουμε πίσω στο χρόνο. Το άψογα αποκαταστημένο μουσείο μάς υπενθυμίζει εμφατικά τους τρόπους που χρησιμοποιούσαμε κάποτε τους φυσικούς πόρους για να δημιουργήσουμε οικονομία. Το θεματικό αυτό μουσείο είναι μέρος του «Δικτύου Μουσείων», δημιουργία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και τις κατά τόπους περιφέρειες. Λάδι, μετάξι, μάρμαρο, νερό, μαστίχα αλλά και αργυροτεχνία, πλίνθοι και κέραμοι, είναι τα αντικείμενά τους. Βρίσκονται σκορπισμένα σε όλη την Ελλάδα. Είναι μουσεία-αφορμή για εκδρομές στο Σουφλί, στον Βόλο, στη Λέσβο, στη Χίο, στην Τήνο, στη Στυμφαλία, στη Δημητσάνα, στη Σπάρτη –ενώ ετοιμάζονται ένα ακόμα Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Ιωάννινα κι ένα Μουσείο Μαστίχας στη Χίο–, αλλά και ένα ταξίδι στην ιστορία της βιοτεχνικής και βιομηχανικής ελληνικής παραγωγής. Σκοπός τους είναι να αξιοποιήσουν το παρελθόν και το παρόν, προσφέροντας γνώση για το μέλλον. Στόχος τους να αφυπνίσουν τη νεοελληνική κοινωνία στο θέμα της διάσωσης της παραδοσιακής τεχνολογίας και της βιομηχανικής κληρονομιάς της νεότερης Ελλάδας.

Όχι μόνο για τη μοναδικότητα των κτιριακών εγκαταστάσεων, αλλά και γιατί, όπως επισημαίνει και η πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς Σοφία Ζ. Στάικου, «έχει αποδειχτεί ότι ένας υψηλής ποιότητας πολιτιστικός χώρος μπορεί να αποβεί καθοριστικός για τη στήριξη της οικονομίας και του πολιτισμού των τοπικών κοινωνιών…». Πράγματι από τότε που ξεκίνησε η προσπάθεια μέχρι σήμερα τα μουσεία λειτουργούν ως σημείο αναφοράς στην πολιτιστική ζωή της κάθε περιοχής αφού –εκτός από το να ανατροφοδοτούν τις τοπικές κοινωνίες με ζωτικά στοιχεία της παράδοσης– στεγάζουν καινοτόμες δράσεις, καθιστώντας τα πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών. Τα νούμερα το επιβεβαιώνουν: τα μουσεία έχουν ήδη υποδεχτεί πάνω από 800 χιλιάδες επισκέπτες. Η A.V. στις σελίδες που ακολουθούν σας προσκαλεί να τα γνωρίσετε και να τα επισκεφτείτε.

Μουσείο Μετάξης

Η διαδικασία μεταμόρφωσης, από το σπόρο στο πιο φίνο ύφασμα, φιλοξενείται σ’ ένα ξεχωριστής αρχιτεκτονικής ομορφιάς αρχοντικό. Αφετηρία στο δρόμο του μεταξιού η παραγωγή και η εκκόλαψη του σπόρου, τερματισμός η βαφή και η ύφανση των μεταξωτών. Οπτικοακουστικό υλικό, ντοκιμαντέρ, αλλά και μοναδικά εξαρτήματα της σουφλιώτικης ενδυμασίας δίνουν μια πλήρη εικόνα όχι μόνο για τη σιροτροφία και τη μεταξουργία, αλλά και στο γιατί το Σουφλί αναδείχτηκε σε σημαντικό κέντρο παραγωγής μεταξιού στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τα μέσα του 20ού.

Σουφλί, Ελευθερίου Βενιζέλου 73, 25540 23700

Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν.&Σ. Τσαλαπάτα

Ένα μουσείο που διασώζει ένα από τα μεγαλύτερα και σπανιότερα δείγματα διασωζόμενων βιομηχανικών συγκροτημάτων στη χώρα μας. Η ιστορία του εργοστασίου πλινθοκεραμοποιίας Ν.&Σ. Τσαλαπάτα είναι συνώνυμη της ιστορίας πολλών εργοστασίων που γνώρισαν τεράστια άνοδο, αλλά μην μπορώντας να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις έκλεισαν. Παρακολουθήστε την καθημερινή ζωή των εργατών και όλα τα στάδια παραγωγής βήμα προς βήμα. Βαγονέτα, δεξαμενές αργίλου, τριβεία, πρέσες, κοπτήρες, ξηραντήρια, η επιβλητική κάμινος Hoffmann, καθώς και τα τελικά προϊόντα, τούβλα και κεραμίδια διαφόρων τύπων είναι εδώ, όχι ως απομεινάρια αλλά ως ζωντανά κομμάτια ενός κάποτε εύρωστου εργοστασίου.

Βόλος, Νότια Πύλη, 24210 29844

Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης

«Γύρνα φτερωτή του μύλου, να περάσει το νερό…» Προβιομηχανικές τεχνικές που αξιοποιούν το νερό για την παραγωγή ποικίλων προϊόντων ξαναλειτουργούν μέσα στη φύση. Βλάστηση, χώμα, λιθόστρωτο και φυσικά ο ποταμός Λούσιος συμπληρώνουν το «ανοιχτό» μουσείο. Μια εκδρομή όπου συναντάς αποκαταστημένα σπίτια/εργαστήρια: μια νεροτριβή και έναν αλευρόμυλο με οριζόντια φτερωτή –στο διπλανό δωματιάκι ζούσε ο μυλωνάς με την οικογένειά του–, ένα ρακοκάζανο για την παραγωγή τσίπουρου, την κατοικία του βυρσοδέψη και το βυρσοδεψείο, τη φυσική δεξαμενή που δεχόταν τα νερά από την υπερχείλιση της κρέμασης και τον μπαρουτόμυλο που τροφοδοτούσε με μπαρούτι τους επαναστάτες του ’21.

Δημητσάνα, Κεφαλάρι Αϊ-Γιάννη, 27950 31630

Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού

Η Ελλάδα ήταν η μόνη μεσογειακή χώρα που δεν είχε στεγάσει σε μουσείο την ιστορία αυτού του τόσου σημαντικού προϊόντος για την οικονομία της χώρας. Η έλλειψη αποκαταστάθηκε και σήμερα στεγάζει τις πρώτες μαρτυρίες της ελιάς στην Ελλάδα (απολιθωμένα φύλλα ελιάς 50.000-60.000 ετών από τη Σαντορίνη!), το ρόλο του λαδιού στις οικονομίες των επάλληλων ελληνικών πολιτισμών, τους τρόπους εμπορίας και μεταφοράς του και το ρόλο του στη διατροφή, το φωτισμό, τον αθλητισμό, την περιποίηση του σώματος, τους συμβολισμούς και τις διάφορες τελετές από την αρχαιότητα έως σήμερα, αλλά και δείγματα τέχνης με την ελιά ως πηγή έμπνευσης, ενώ δεν λείπει και η αφιερωμένη ενότητα στο σαπούνι.

Σπάρτη, Όθωνος-Αμαλίας 129, 27310 89315

Μουσείο Αργυροτεχνίας Ιωαννίνων (Νέο Μουσείο)

Εντός του Κάστρου των Ιωαννίνων (Ιτς Καλέ) και πιο συγκεκριμένα στο δυτικό προμαχώνα της νοτιοανατολικής ακρόπολης, ετοιμάζεται το Μουσείο Αργυροτεχνίας. Η μόνιμη έκθεση έχει στόχο να παρουσιάσει την τεχνολογία της αργυροτεχνίας μέσα στο χρόνο και να περιγράψει το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών.

Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου

Ένα παλιό κοινοτικό ελαιοτριβείο (1911), γνωστό ως «Μηχανή του Κοινού», είναι πάλι σε «δράση» πλήρως αποκατεστημένο σαν ένα «μουσείο του εαυτού του».

Μια ολόκληρη ιστορία μπροστά στα μάτια σου: καλλιέργεια και φροντίδα της ελιάς, σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού και διαχωρισμός του λαδιού από το νερό, παραγωγή υποπροϊόντων (σαπούνι κ.ά.), εμπορία και διακίνηση στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αλλά και επαγγέλματα και δραστηριότητες που σχετίζονται με την ελαιοπαραγωγή, όπως και η ιστορία του ελαιοτριβείου με το σημαντικό οικονομικό ρόλο που έπαιξε στην περιοχή. Ένα ταξίδι στη βιομηχανική παραγωγή της Λέσβου, στην ιστορία της εκμηχάνισης της ελληνικής παραγωγής και της πρώιμης εφαρμογής των αρχών του κοινοτισμού.

Λέσβος, Αγία Παρασκευή, 22530 32300

Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας

Στην πλαγιά ενός από τους κατάφυτους λόφους γύρω από τη Λίμνη Στυμφαλία βρίσκεται το μουσείο με την πλουσιότερη έκθεση περιβαλλοντικών στοιχείων της περιοχής, που ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000. Επιπλέον το Μουσείο καταδεικνύει τον τρόπο που το περιβάλλον επηρέασε την κοινωνικο-οικονομική δραστηριότητα. Η λίμνη και το όρος Ζήρεια επικοινωνούν με ορατούς και υπόγειους δρόμους νερού, ορίζοντας την περιοχή ως το νοτιότερο ορεινό υγροβιότοπο των Βαλκανίων με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Έκπληξη το ανοιχτό ενυδρείο που αναπαριστά σε τομή τη λίμνη, με ζωντανά ψάρια και φυτά της περιοχής.

Στυμφαλία Κορινθίας, 27470 22296

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας

Τήνος, το νησί με τους σπουδαίους μαρμαράδες και την τέχνη να περνάει από πατέρα σε γιο. Στο μουσείο συνειδητοποιείς πως πρόκειται για το μεγαλύτερο απ’ όλα τα νεοελληνικά κέντρα μαρμαροτεχνίας. Εδώ θα δεις αυθεντικά αντικείμενα, εργαλεία υλοτόμησησης και μαρμαροτεχνίας, μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά και τη σπουδαιότερη συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών, αναπαραστάσεις λατομείου, εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας και συναρμογής-τοποθέτησης δεσποτικού θρόνου. Η ιστορική διαδρομή της μαρμαρογλυπτικής της Τήνου, η συμβολή των τηνιακών μαρμαράδων στην οικοδόμηση της Αθήνας και άλλων πόλεων κατά τον 19ο αιώνα και η έντονη παρουσία του μαρμάρου σε ολόκληρη την Τήνο καταγράφεται μέσα από ένα πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό.

Τήνος, Πύργος, Πάνορμος, 22830 31290

Μουσείο Μαστίχας Χίου

Η μόνιμη έκθεση που θα στεγάσει το Μουσείο που ετοιμάζεται, στη Ράχη (Τεπέκι), περιοχής Πυργίου του Δήμου Χίου, θα αποτυπώσει την τεχνική της παραδοσιακής καλλιέργειας της μαστίχας, θα παρουσιάσει την ιστορία του προϊόντος, την εξέλιξη της προβιομηχανικής και βιομηχανικής τεχνολογίας για την παραγωγή, εκμετάλλευση και διάθεση της μαστίχας, και θα αναδείξει τις ποικίλες της χρήσεις.

Info: Για κάθε μουσείο έχουν εκδοθεί χωριστοί οδηγοί με πλούσιο πληροφοριακό υλικό και ιστορικά στοιχεία για το αντικείμενο ενδιαφέροντος. Για περισσότερες πληροφορίες για τα μουσεία και τους έντυπους οδηγούς στο

Κεντρική φωτό: Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν.&Σ. Τσαλαπάτα