Μια σύντομη ιστορία της Πλάκας

Γράφει ο Γιάννης Λουκάς

Ὤ! χαίρετε, Πλακιῶται,

πανάρχαιοι ἱππόται

καὶἝλληνες σωστοί·

ὦ! χαίρετε σεῖς μόνοι

Κυδαθυναίων γόνοι

καὶεὐγενῶν βλαστοί.

Ἡ Πλάκα πάλαι ἦταν

ἑστίατῶν χαρίτων

καὶτῶνεὐπατριδῶν·

στὴν Πλάκα μόνον εἶναι

αὶἀληθεῖς Ἀθῆναι

τῶν Πεσιστρατιδῶν.

Ἐδῶ ἡ ἀνθηρότης,

ἐδῶ ἡ κλασσικότης

τῶν χρόνων τῶν κλεινῶν·

ἐδῶ ὁ νοῦς ὑψοῦται,

κι' ἐπάνω της ὀρθοῦται

ὁ γίγας Παρθενών.

Σε αυτούς τους στίχους του 1885, του Γ. Σουρή, συνοψίζεται η εικόνα της Πλάκας, της παλιότερης συνοικίας της Αθήνας. Χτισμένη στη σκιά του βράχου της Ακρόπολης, η Πλάκα ήταν η γειτονιά των «γκάγκαρων», δηλαδή των γνήσιων Αθηναίων. Σήμερα που η εικόνα της πρωτεύουσας έχει αλλάξει, η συνοικία της Πλάκας παραμένει η πιο «γνήσια» γειτονιά της πόλης, παράθυρο στην Αθήνα του παρελθόντος. Μια βόλτα αρκεί για να ξεδιπλωθεί μπροστά μας η ιστορία της πόλης από την αρχαιότητα ως τις ημέρες μας.

Στα όρια της Πλάκας βρίσκεται η Αρχαία Αγορά. Μάλιστα ως τις αρχές του 20ου αιώνα, η εικόνα της περιοχής ήταν εντελώς διαφορετική αφού εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος, εκτεινόταν η γειτονιά της Βλασαρούς με τα σπίτια, τα στενά δρομάκια και τα μαγαζάκια της. Οι απαλλοτριώσεις που έγιναν έδωσαν τη δυνατότητα στους αρχαιολόγους να ανασκάψουν και να αναδείξουν το κέντρο της κλασικής Αθήνας.

Της ίδιας εποχής είναι και ένα από τα ορόσημα της Πλάκας, το μνημείο του Λυσικράτη που χτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και σώζεται ως τις μέρες μας. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας, το μνημείο ήταν μέρος Μονής των Καπουτσίνων η οποία κατεδαφίστηκε στη διάρκεια της επανάστασης.

Στη ρωμαϊκή περίοδο, η καρδιά της πόλης συνέχισε να χτυπά σε αυτόν τον τόπο. Η Ρωμαϊκή Αγορά και η γειτονική βιβλιοθήκη το Αδριανού μαρτυρούν την ακμή της Αθήνας. Γνωστότερο μνημείο είναι ο πύργος των «Αέρηδων» λόγω των παραστάσεων των ανέμων στις όψεις του κτιρίου.

Από την κλασική και τη ρωμαϊκή εποχή περνάμε στα χρόνια του Βυζαντίου. Οι διάσπαρτες εκκλησίες αποδεικνύουν τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής παρόλο που η πόλη είχε χάσει την αρχαία της αίγλη. Σημαντικότεροι από αυτούς τους ναούς είναι οι Άγιοι Απόστολοι στην Αρχαία Αγορά, η Αγία Αικατερίνη και ο Άγιος Νικόλαος του Ραγκαβά.

Από την Πλάκα δεν λείπουν και σημαντικά οθωμανικά μνημεία όπως ο Μεντρεσές, ιερατική σχολή των Οθωμανών και το Φατιέ Τζαμί που χτίστηκε το 1458, δύο χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, προς τιμήν του Μωάμεθ του Πορθητή, όταν αυτός επισκέφτηκε την Αθήνα. Αναστυλωμένο μνημείο της οθωμανικής περιόδου είναι το Χαμάμ του Αμπίτ Εφέντη ή «Λουτρό των Αέρηδων» που ανήκει στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.

Τα πολλά νεοκλασικά και διατηρητέα της περιοχής στεγάζουν και άλλα σημαντικά μουσεία της πόλης. Στην οδό Κυδαθηναίων βρίσκεται το Κεντρικό Κτίριο του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης που ανάμεσα στις συλλογές του ξεχωρίζει αυτή με τα ζωγραφικά έργα του Θεόφιλου. Στον ίδιο δρόμο είναι το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, με δράσεις για τους μικρούς επισκέπτες του.

Σημείο συνάντησης των μουσικόφιλων της Αθήνας είναι το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη-Κέντρο Εθνομουσικολογίας. Πυρήνας του Μουσείου είναι η συλλογή μουσικών οργάνων του μουσικολόγου Φοίβου Ανωγειανάκη που εκτίθεται στους τρείς ορόφους του μουσείου ενώ εκπαιδευτικά προγράμματα και τα σεμινάρια εκμάθησης μουσικών οργάνων στοχεύουν στη διάσωση και ανάδειξη της ελληνικής μουσικής παράδοσης.

Σε κτίριο του 19ου αιώνα στεγάζεται το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου. Στις αίθουσες του μουσείου παρουσιάζεται η ιδιωτική συλλογή του ζεύγους Κανελλοπούλουμ με αντικείμενα που καλύπτουν την ιστορία της ελληνικής τέχνης από τα προϊστορικά ως τα νεότερα χρόνια.

Στο κτίριο που λειτούργησε το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο, στεγάζεται το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι συλλογές του απαρτίζονται από σπάνια συγγράμματα, επιστημονικά όργανα και προσωπογραφίες καθηγητών, κ.α. Το πιο γνωστό ίσως έκθεμα του μουσείου είναι το λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών, έργο των Γύζη και Ιακωβίδη.

Σε κτίριο της Τουρκοκρατίας, στην οδό Θουκιδίδου βρίσκεται και η έδρα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης που το 1966 αναστύλωσε εκ βάθρων η τράπεζα. Σήμερα στεγάζονται οι διοικητικές υπηρεσίες του Ιδρύματος και γίνονται και εκπαιδευτικά σεμινάρια του ΜΙΕΤ. Σε νεοκλασικό της Πλάκας έχει αναπτύξει τις δραστηριότητές του και το Ελληνικό Λαογραφικό και Ιστορικό Αρχείο. Στους χώρους του ερευνητές μπορούν να αναζητήσουν πλουσιότατες συλλογές, αρχείων, φωτογραφιών, εντύπων και αντικειμένων που καλύπτουν την ιστορία της χώρας μας τους τελευταίους αιώνες.

Ένα ακόμα κτίριο της περιοχής, εξίσου γνωστό με τα μουσεία αλλά λιγόετρο ευδιάκριτο, είναι το σπίτι του κυρίου Κοκοβίκου, του γνωστού "Αντωνάκη" από την ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άντρα». Το σπίτι με την αυλή, κτίριο των αρχών του 19ου αιώνα, περιμένει στην οδό Τριπόδων 32, αναστυλωμένο αλλά κρυμμένο πίσω από σκαλωσιές την αξιοπόιησή του.

Ξεχωριστή μνεία αξίζει στη νησιώτικη γειτονιά της Αθήνας, τα Αναφιώτικα. Τον 19ο αιώνα, εργάτες από την Ανάφη ήρθαν στην πρωτεύουσα για να εργαστούν στην ανοικοδόμηση της πόλης. Έχτισαν τη γειτονιά ΒΑ του βράχου της Ακρόπολης, δίνοντας της κυκλαδίτικό χρώμα που θύμιζε την πατρίδα τους.

Εκτός από τα μουσεία και τους αρχαιολόγικούς χώρους, η Πλάκα, φημίζεται για τις ταβέρνες και τα μεζεδοπωλεία της που συγκεντρώνουν έλληνες και ξένους θαμώνες. Όμως η εικόνα αυτή δεν είναι καινούρια. Και πάλι στο ποίημα «Πλάκα» ο Γ. Σουρής, μάλλον σκωπτικά, αναφέρει:

Μὰ τώρα ποιὸς τὸ ξέρει

ἂν τῶν σοφῶν τὰ μέρη

δὲν εἶναι καπηλειά,

κι' οἱ βλάμηδες μὲ γέλοια

ἀδειάζουνε βαρέλια,

καὶ παίζουνε βιολιά;

Πνοαὶ Χρυσῶν Αἰώνων

φυσοῦν καὶ Παρθενώνων

εἰς ὅλαις τῇς μεριαῖς·

ἀλλὰ μαζὶ μ' ἐκείναις

μυρίζουν καὶ ρετσίναις

κρασιά, μουσταλευριαῖς.

Αυτή λοιπόν η φήμη της Πλάκας ως περιοχή γεμάτη «καπηλειά» όπου «βλάμηδες αδειάζουνε βαρέλια και παίζουνε βιολία», την έχει κάνει παραδοσιακό σημείο συνάντησης για τις ημέρες της Αποκριάς. Και φέτος λοιπόν η Πλάκα "θα βάλει τα καλά της" και θα είναι το επίκεντρο του εορταστικού πρόγραμματος που έχει ετοιμάσει ο Δήμος Αθηναιων για αυτές τις ημέρες. Ευκαιρία λοιπόν για έναν περίπατο στην Πλάκα, για έναν περίπατο στον πολιτισμό και την ιστορία.