Τα παιδιά είναι η πιο αδύναμη πληθυσμιακή ομάδα. Τα πρώτα θύματα σε ανθρωπιστικές κρίσεις και καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προσφέρουν εξειδικευμένη ιατροφαρμακευτική βοήθεια για παιδιά, πολλές φορές μάλιστα ακόμα και πριν από τη γέννησή τους.
Του Θοδωρή Χρόνη*
Τη Ζαχάρι, ενός έτους, την έφερε στην κινητή κλινική μας στο Αφάρ ένα απόγευμα η γιαγιά της. «Είχα σταματήσει να ελπίζω. Πίστευα πώς θα πεθάνει». Η ίδια φροντίζει τη μικρή και τον αδερφό της σ’ αυτή την απομακρυσμένη, αποκομμένη και αφιλόξενη γωνιά της Αιθιοπίας που μαστίζεται από τον καύσωνα, τις ανεμοθύελλες και τις πλημμύρες.
H γιαγιά λέγεται Εϊσά. Όπως και τα εγγόνια της ανήκουν σε μία νομαδική φυλή που αναζητά νερό και τροφή για τα ζώα της από τόπο σε τόπο. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες και η δύσκολη διαβίωση προκαλεί συχνά επισιτιστική κρίση, που πλήττει κυρίως τα παιδιά. Η Ζαχάρι ήταν αρκετά υποσιτισμένη όταν έφτασε στην κλινική και μπήκε στο πρόγραμμα επισιτισμού: ζύγιζε 3,2 κιλά όσο περίπου ένα νεογέννητο μωρό. Επιπλέον έπρεπε να την νοσηλεύσουμε στο νοσοκομείο εξαιτίας μιας σοβαρής πνευμονίας. Ήταν η τελευταία της ευκαιρία για να ζήσει.
Το θεραπευτικό κέντρο επισιτισμού, το οποίο ίδρυσαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στο Αφάρ της Αιθιοπίας, είναι ένα από τα πολλά προγράμματα της οργάνωσης που είναι ειδικά σχεδιασμένα για τις ανάγκες των μικρών ασθενών. Σε οποιαδήποτε κρίση χρειαστεί να σπεύσουμε για να περιθάλψουμε, είτε είναι επισιτιστική είτε επιδημία, φυσική καταστροφή ή πόλεμος, διαπιστώνουμε πως τα παιδιά είναι εκείνα που πλήττονται σφοδρότερα απ’ όλους.
Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, 2013, Tristan Pfund/MSF
Μόνο το Γενάρη του 2012 έχασαν τη ζωή τους περίπου 6,6 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών. Περισσότεροι από τους μισούς θανάτους οφείλονται σε ασθένειες οι οποίες θα μπορούσαν -πραγματικά εύκολα- να αποτραπούν και να θεραπευθούν. Για παράδειγμα η ιλαρά: το εμβόλιό της είναι δεδομένο για οποιοδήποτε παιδί στην Ευρώπη ωστόσο, στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, ειδικά σε συνδυασμό με τον υποσιτισμό, η ασθένεια αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο. Από το 2010 στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό η επιδημία ιλαράς θερίζει ζωές. Έχει ήδη οδηγήσει στο θάνατο χιλιάδες παιδιά. Η χρόνια κρίση στην οποία βρίσκεται η χώρα, εμποδίζει τη δημιουργία μίας επαρκούς ιατρικής υποδομής. Για τα παιδιά αυτό σημαίνει ότι δεν θα έχουν πρόσβαση στα εμβόλια τους. «Όταν είδαμε πόσο γρήγορα εξαπλώνεται σε μια περιοχή η ιλαρά, αποφασίσαμε αμέσως να εμβολιάσουμε όσα περισσότερα παιδιά μπορούσαμε», αναφέρει η νοσηλεύτρια Τέσυ Φοτς, η οποία συμμετέχει σε εκστρατεία εμβολιασμού των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη μικρή πόλη Γουάμπα στα βόρεια της χώρας.
«Ειδικά στα απομονωμένα χωριά το ποσοστό εμβολιασμού είναι πολύ χαμηλό, γι’αυτό η ιλαρά αποτελεί αιτία θανάτου για πολλά παιδιά». Με την ομάδα της η Τέσυ Φοτς έχει καταφέρει μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα να εμβολιάσουν περισσότερα από 50.000 παιδιά.
Οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στις χώρες της περιοχής Σαχέλ (υποσαχάρια Αφρική) τονίζουν πως πρέπει να αναζητήσουμε νέους τρόπους πρόληψης ασθενειών. Κάθε χρόνο, κατά την περίοδο των βροχών αυξάνεται στο Νίγηρα, στο Τσαντ και στο Μάλι ο αριθμός των παιδιών που νοσηλεύονται με ελονοσία σε κλινικές και νοσοκομεία. Για τα νήπια –συχνά ούτως ή άλλως εξασθενημένα από τον υποσιτισμό –η ελονοσία αποτελεί θανάσιμη απειλή. Αυτό που θεωρείται για τους τουρίστες και τους ταξιδιώτες αυτονόητο, δηλαδή η προστασία μέσω της πρόληψης, θα έπρεπε να ισχύει και για τα παιδιά που ζουν εδώ: η πρόληψη πρέπει να έχει προτεραιότητα. Πρόκειται για μια θαρραλέα απόφαση που πρέπει να ληφθεί απ’ όλες τις χώρες που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα. Το Τσάντ και το Μάλι ήταν πρωτοπόρες σ’ αυτό. Για πρώτη φορά χιλιάδες παιδιά σ ‘αυτές τις δυο χώρες πήραν προληπτική φαρμακευτική αγωγή κατά της ελονοσίας. Μόνο στο Νίγηρα με αυτόν τον τρόπο προστατεύτηκαν από την ασθένεια 184.000 παιδιά.
Τρυφερή Ψυχή
Σε χώρες με εμπόλεμες συγκρούσεις, τα παιδιά εκτός από σωματικά τραύματα συχνά υποφέρουν κι από ψυχικά. Χάνουν γονείς ή αδέλφια, ή γίνονται μάρτυρες βίαιων περιστατικών που αφήνουν ανεξίτηλες κηλίδες στον ψυχισμό τους. Χρειάζονται υποστήριξη. Η ψυχοθεραπεύτρια Μαργκαρέτα Μάλε, υποδιευθύντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Αυστρία έχει προσφέρει ψυχοκοινωνική φροντίδα σε παιδιά από τη Συρία στον καταυλισμό προσφύγων Ντομέζ στο βόρειο Ιράκ. «Τα μικρά παιδιά αντιδρούν σε αυτό που βίωσαν με φοβίες: φόβο για την εγκατάλειψη, φόβο για το σκοτάδι… Αυτό τα κάνει να προσκολλώνται ακόμα περισσότερο στους γονείς τους. Πάρα πολλά παιδιά αρχίζουν και πάλι να βρέχουν το κρεβάτι τους, ενώ τα μεγαλύτερα συχνά γίνονται επιθετικά ή κλείνονται στον εαυτό τους. Μετά από ιδιαίτερα άσχημες εμπειρίες, τα παιδιά φτάνουν μέχρι και να σταματήσουν εντελώς να μιλούν.»
Όταν δουλεύεις με παιδιά με τραυματικά βιώματα είναι πολύ σημαντικό να έχεις πολύ χρόνο να ακούς και να εξηγείς. Πρέπει να παίζεις μαζί τους και να μην τα πιέζεις, εξηγεί η Μαργκαρέτα. «Χρήσιμο είναι να ζωγραφίζουν, να χορεύουν ή να τραγουδούν, πρέπει να ενδυναμώνουν τις ικανότητές τους, έτσι λαμβάνουν την αίσθηση πως κάνουν κάτι, πράγμα που τα οδηγεί μακριά από την αδυναμία τους»
Κάποια παιδιά πρέπει να αρχίσουν να παίρνουν φάρμακα ήδη πριν από τη γέννησή τους. Στο μικρό βασίλειο της Σουαζιλάνδης, στη νότια Αφρική, περίπου το 40% των εγκύων είναι οροθετικές, μια σιωπηλή καταστροφική κρίση που απειλεί και την επόμενη γενιά. Για να προστατεύσουμε τα παιδιά από την έκθεση στον HIV οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ξεκινήσαμε το Φεβρουάριο του 2013 ένα φιλόδοξο πρότζεκτ. Ακόμη και όταν τα συμπτώματά τους δεν είναι ορατά, οι έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες υποβάλλονται σε διαγνωστικό τεστ. Και μόλις μαθαίνουν ότι είναι θετικές αμέσως αρχίζουν την απαραίτητη θεραπεία με αντιρετροϊκά φάρμακα.
Πρόκειται για μια καινούρια προσέγγιση. Σε άλλες χώρες, όταν μαθαίνεις ότι έχεις HIV περιμένεις πριν πάρεις θεραπεία έως ότου η λοίμωξη έχει φθάσει σε ορισμένο βαθμό σοβαρότητας. Αυτό όμως αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης στα μωρά. «Είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στη ζωή μου» αναφέρει μία έγκυος ασθενής στη Σουαζιλάνδη, η οποία θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία της. «Το HIV/Aids εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με προκατάληψη. Η θεραπεία σημαίνει για μένα και την οικογένειά μου ένα ελπιδοφόρο μέλλον, επειδή θα φέρω στον κόσμο ένα παιδί χωρίς HIV». Η αντιρετροϊκή θεραπεία βοηθά όχι μόνo το μωρό αλλά και την ίδια τη μητέρα να παραμένει υγιής, ενώ ταυτόχρονα προφυλάσσει έναν μη- οροθετικό σύντροφο από το να κολλήσει και ο ίδιος.
Ένα καλό τέλος
Juan Carlos Tomasi/MSF, Αιθιοπία 2013
Μία απλή αναπνευστική μάσκα με μία χειραντλία μπορεί για ένα νεογέννητο, που δεν αναπνέει ακόμη, να είναι σωτήρια. Μία εξέταση ρουτίνας και η έγκαιρη διάγνωση μίας απλής λοίμωξης μπορούν να σώσουν ένα παιδί που μόλις έχει έρθει στη ζωή. Πράγματα τόσο αυτονόητα για το δικό μας κόσμο, ωστόσο παραμένουν αγαθά πολυτελείας για το μεγαλύτερο –φτωχό- μέρος του πλανήτη.
Μπορεί κανείς να καταλάβει πόσο σημαντική είναι η περιγεννητική φροντίδα αν παρατηρήσει την παγκόσμια παιδική θνησιμότητα σε παιδιά κάτω των 5 ετών: Θα καταλάβει ότι το 44% αυτών των θανάτων αφορά σε βρέφη που στερήθηκαν την απαραίτητη φροντίδα στη διάρκεια ή λίγο μετά τη γέννηση τους. Το ποσοστό αυτό είναι τόσο μεγάλο ώστε να θεωρούμε πως πρέπει να ανταποκριθούμε επειγόντως. Αυτό γίνεται μέσω της εκπαίδευσης του ντόπιου ιατρικού προσωπικού. Γιατί συχνά χρειάζονται μερικές απλές κινήσεις για να σώσεις τη ζωή ενός μωρού.
Αυτό έγινε και με τη μικρή Ζαχάρι στο επισιτιστικό πρόγραμμα στο Αφάρ, στην άγονη βόρεια Αιθιοπία. Μετά από δύο μήνες φροντίδας και θεραπείας το κορίτσι δυνάμωσε: από 3,2 κιλά έφτασε σχεδόν 5. Οι ανοσοποιητικοί της μηχανισμοί ενισχύθηκαν με την ειδική έτοιμη θεραπευτική τροφή. Η ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έχει κάθε δικαίωμα να πανηγυρίζει: «Όλοι πίστευαν ότι θα πέθαινε», λέει η νοσηλεύτρια μας, η Ναμπίγιου. «Το να την κάνουμε να ζήσει/να την κρατήσουμε στη ζωή με γεμίζει με ανείπωτη χαρά».
Το παράδειγμα της Ζαχάρι είναι αυτό που μας δείχνει το δρόμο. Ένα εμβόλιο, ένα φάρμακο, ακόμη κι ένας ορός πολλές φορές αρκεί για να σώσει ένα παιδί από το θάνατο. Με τη δική σας υποστήριξη οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα μπορούν να πανηγυρίζουν όλο και περισσότερες νίκες. Η δική σας βοήθεια μπορεί να κρατήσει ένα παιδί στη ζωή.
Για να υποστηρίξετε τη δράση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα καλέστε στο 210 5 200 500 ή επισκεφθείτε το www.msf.gr
*Ο Θοδωρής Χρόνης εργάζεται στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα από το 2010
11°
