Έντγκαρ Άλαν Πόε: Ο τεχνίτης του λόγου που εκτός από συναρπαστικά έργα καθιέρωσε πρώτος το αστυνομικό διήγημα.
Εκ προοιμίου φάνηκε ότι η ζωή του δεν μπορούσε παρά να ανήκει σε ένα μελλοντικό λογοτέχνη. Και οι δραματικές, μυθιστορηματικές εξελίξεις δεν διέψευσαν αυτή την προφητεία. Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε γεννήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 1809 στη Βοστόνη, έχασε σε ηλικία ενός έτους τον πατέρα του όταν ο τελευταίος εγκατέλειψε την οικογενειακή εστία, έχασε σε ηλικία δύο ετών τη μητέρα του από φυματίωση και κατέληξε ψυχοπαίδι σε μια φαμίλια εμπόρων στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, που ποτέ δεν τον υιοθέτησε επίσημα και τον ανάθρεψε με ένα αντιφατικό μείγμα αυστηρής πειθαρχίας και παραχαϊδέματος. Από αυτούς προέκυψε και το μεσαίο όνομά του, «Άλαν» - στην πραγματικότητα επρόκειτο για το επώνυμο της θετής του οικογένειας.
Σε ηλικία 18 ετών, εκδίδει την πρώτη συλλογή ποιημάτων του, κατατάσσεται στον στρατό, το ρίχνει στο ποτό και στις γυναίκες. Ο στρατός, απεχθής και ασύμβατος με την ελευθεριάζουσα συμπεριφορά του, γίνεται σύντομα φορτίο. Στα 22 του εγκατέλειψε σκόπιμα το πόστο του, πέρασε από στρατοδικείο και έχασε, προς μεγάλη του ανακούφιση, τη θέση του. Ο θετός πατέρας του τον αποκλήρωσε.
Μετά τη σύντομη στρατιωτική του σταδιοδρομία, ξεκίνησε η πραγματική πορεία του Πόε του συγγραφέα. Διηγήματα, αστυνομικά, μυστηρίου, τρόμου, ποιήματα, μία νουβέλα («Οι Περιπέτειες του Άρθουρ Γκόρντον Πυμ»), δημοσιεύσεις σε εφημερίδα, δημοφιλία, πολύ αλκοόλ και όπιο. Στα 27 του παντρεύτηκε τη 13χρονη ξαδέλφη του, Βιρτζίνια Κλεμ – άλλο ένα γεγονός που ενίσχυσε τον μύθο του. Έντεκα χρόνια αργότερα, η φιλάσθενη Βιρτζίνια υπέκυψε στη φυματίωση. Ο Πόε πήρε την κατιούσα, άρχισε να επιδεικνύει ολοένα πιο αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά και στις 7 Οκτωβρίου 1849, βρέθηκε να περιφέρεται στους δρόμους της Βαλτιμόρης σε παραλήρημα. Πέθανε μετά από τέσσερις μέρες. Ποια ήταν η αιτία του θανάτου του; Ποτέ δεν θα μάθουμε με βεβαιότητα. Φυματίωση, μηνιγγίτιδα, σύφιλη, δηλητηρίαση, όγκος στον εγκέφαλο, διαβήτης. Ή ακόμα και φόνος. Έχουν προταθεί όλες οι πιθανές θεωρίες. Όπως είπαμε, ποτέ δεν θα μάθουμε. Αλλά ήταν το ιδανικό τελευταίο κεφάλαιο σε αυτή τη μυθιστορηματική ζωή.
10 διηγήματα του Πόε που πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσεις
Οι περισσότεροι θυμούνται το ποίημά του, «Το Κοράκι». Στην πραγματικότητα, είναι τα διηγήματα του Πόε που είναι τα πραγματικά αριστουργήματα. Από τους πρώτους μείζονες διηγηματογράφους που καθιέρωσαν τη μικρή φόρμα και την αξία της (μέχρι τότε θεωρείτο υποδεέστερο είδος σε σχέση με το μυθιστόρημα), υπήρξε επίσης ο πρώτος που καθιέρωσε το αστυνομικό διήγημα και τις βασικές του συμβάσεις. Τα διήγηματα της πρώτης περιόδου του είναι γοτθικά και μεταφυσικά. Τα όψιμα είναι ασκήσεις πάνω στην αστυνομική πλοκή.
Ο Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο Χ. Φ. Λάβκραφτ, ο Στίβεν Κινγκ, είναι όλοι τους παιδιά του. Επειδή όμως ο μακαρίτης μάς άφησε παρακαταθήκη 77 διηγήματα, ας δούμε ποια είναι τα 10 καλύτερα και σημαντικότερα που οφείλει κανείς να διαβάσει πριν απ’ όλα.
1. «Η μάσκα του κόκκινου θανάτου»
Από τα πλέον ατμοσφαιρικά και τρομακτικά του διηγήματα, εκτυλίσσεται τα χρόνια του Μεσαίωνα, όταν η πανούκλα θέριζε την Ευρώπη. Ένα πάρτι μεταμφιεσμένων – με οικοδεσπότη τον αλαζόνα Πρόσπερο – μετατρέπεται σε ένα σκηνικό γκραν γκινιόλ.
"Όταν τα μάτια του Πρίγκιπα Πρόσπερο αντίκρυσαν αυτή την εφιαλτική μορφή, που με αργά, επίσημα βήματα, λες κι ήθελε να υπογραμμίσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον ρόλο της, πηγαινοερχόταν ανάμεσα στους χορευτές, όλοι πρόσεξαν πως η πρώτη του αντίδραση ήταν να σκιρτήσει ολόκληρος, γεμάτος φρίκη ή αποστροφή". (Μτφ. Δ. Κούρτοβικ)
2. «Η πτώση του Οίκου των Άσερ»
Ο αφηγητής αυτού του διηγήματος επισκέπτεται τον μελαγχολικό πύργο των Άσερ, στο οποίο βασιλεύει η σήψη, ο θάνατος, η σιωπή. Ένας πεισιθάνατος οίκος βαδίζει προς το τέλος του, σε ένα από τα πιο αξιομνημόνευτα φινάλε που μας χάρισε ο auter. Η Μάντλιν Άσερ είναι μία από τις πολλές χλωμές, εξαϋλωμένες, αιθέριες υπάρξεις της εργογραφίας του Πόε, που την τελειοποίησε σε άλλα διηγήματα («Λιγεία»). Πρωτότυπο όλων, φυσικά, η φυματική σύζυγός του, η Βιρτζίνια.
"Πολλά λεπτά, πολλές ώρες, πολλές μέρες, το έχω ακούσει, μα δεν τόλμησα - ω, λυπήσου με, λυπήσου το άθλιο ναυάγιο που είμαι! – δεν τόλμησα, δεν τόλμησα να μιλήσω! Τη βάλαμε ζωντανή στον τάφο! Δεν σου είπα πως οι αισθήσεις μου είναι οξύτατες; Τώρα σου λέω πως άκουσα τις πρώτες αδύναμες κινήσεις της μέσα στο φέρετρο". (Μτφ. Σ. Βουρδούμπα)
3. «Ο μαύρος γάτος»
Διάσημη ιστορία παραφροσύνης του μετρ, με ήρωα έναν από τους εγκληματικούς τύπους του, και στο επίκεντρο έναν φόνο και μια προδοτική μαύρη γάτα. Γιατί καμιά φορά ακόμα και οι τοίχοι μπορούν να σε στείλουν στην κρεμάλα.
"Ούτε περιμένω ούτε ζητάω να πιστέψει κανείς την άγρια αλλά και απλή αυτή ιστορία που ετοιμάζομαι να γράψω. Θα 'μουνα πραγματικά τρελός αν περίμενα κάτι τέτοιο για μια υπόθεση για την οποία οι ίδιες μου οι αισθήσεις αρνούνται τις ίδιες τους τις μαρτυρίες. Ομως, τρελός δεν είμαι σίγουρα -ούτε βέβαια ονειρεύομαι. Αλλά μιας και αύριο πεθαίνω θα 'θελα σήμερα να ξαλαφρώσω την ψυχή μου". (Μτφ. Μ. Κατή)
Διήγημα βγαλμένο από τις τερατώδεις ιστορίες για την Ιερά Εξέταση και τα βασανιστήριά της. Ένας ήρωας φυλακισμένος, καταδικασμένος κάτω από ένα φονικό εκκρεμές που όλο και κατεβαίνει, όλο και τον πλησιάζει.
"Η μακριά επιθανάτια αγωνία μ' είχε τσακίσει, είχε καταστρέψει πέρα για πέρα τη ζωή μου, κι όταν έλυσαν τα δεσμά μου και μ' άφησαν να καθήσω, ένιωσα τις αισθήσεις μου να χάνονται". (Μτφ. Δ. Κούρτοβικ)
5. «Οι δολοφονίες της Οδού Μοργκ»
Το πρώτο αστυνομικό διήγημα στην ιστορία του είδους. Το πρώτο, επίσης, από μία σειρά τριών διηγημάτων που έγραψε ο Πόε με ήρωα τον ντετέκτιβ Αύγουστο Ντιπέν, πρόδρομο του Σέρλοκ Χολμς, του Ηρακλή Πουαρό και άλλων διάσημων μυθιστορηματικών ντετέκτιβ. Ένα φρικιαστικό έγκλημα ζητάει ένοχο. Παρότι η ιστορία είναι ελαφρώς τραβηγμένη από τα μαλλιά, δεν παύει να έχει μυστήριο, ατμόσφαιρα και κυρίως είναι αξιοπρόσεκτη για την ιστορική αξία της.
"Είναι όμως καλός τύπος στο βάθος. Μ' αρέσει ιδιαίτερα για τη μανία του ν' αρνιέται ότι υπάρχει και να εξηγεί το ανύπαρκτο. Σ' αυτήν ακριβώς τη τέχνη χρωστάει τη φήμη του". (Μτφ. Π. Κωστόπουλος)
6. «Το κλεμμένο γράμμα»
Η τελευταία από τις ντετεκτιβίστικες ιστορίες του Πόε με ήρωα τον Ντουπέν. Σίγουρα η πιο σύνθετη από τις παραπάνω ιστορίες, με επίκεντρο ένα γράμμα εκβιασμού. Πολυσυζητημένο διήγημα, ιδίως για τις σημειολογικές του προεκτάσεις, έτυχε μάλιστα ανάλυσης από τους Λακάν και Ντεριντά. Πιθανώς επηρέασε τον Ντόιλ στο «Σκάνδαλο στη Βοημία».
"Κάποτε στη Βιέννη, ο Ντ. μου έπαιξε ένα άσκημο παιχνίδι και του είπα, μισοαστεία μισοσοβαρά, πως θα το θυμόμουν". (Μτφ. Π. Κωστόπουλος)
7. «Μαρτυριάρα καρδιά»
Μια ιστορία φόνου και παράνοιας, στο πνεύμα του «Μαύρου γάτου». Από τις πιο ανατριχιαστικές στην εργογραφία του.
"Ο γέρος ήταν νεκρός. Σήκωσα το κρεβάτι κι εξέτασα το πτώμα. Ναι, ήταν νεκρός, νεκρός. Ακούμπησα την παλάμη μου στην καρδιά του και την κράτησα εκεί αρκετά λεπτά. Δεν είχε σφυγμό. Ήταν νεκρός. Το μάτι του δεν θα με ξαναενοχλούσε πια". (Μτφ. Μ. Διάφα)
8. «Ο χρυσός σκαραβαίος»
Άλλη ένα διάσημο αστυνομικό διήγημά του, που έκανε δημοφιλή τη χρήση της κρυπτογραφίας στη λογοτεχνία μυστηρίου. Κώδικες, ένα κυνήγι θησαυρού και ένα νησί με εξωτικές τοποθεσίες.
"Σ' αυτό το ερώτημα δεν είμαι ούτε κι εγώ σε θέση ν' απαντήσω. Νομίζω όμως ότι μόνο μια λογική εξήγηση υπάρχει - μα είναι τόσο τρομερή, που δυσκολεύομαι να τη δεχτώ έστω και σαν απλή υπόθεση". (Μτφ. Π. Κωστόπουλος)
9. «Το ταξίδι του Χανς Πφάαλ στη Σελήνη»
Σατιρικό διήγημα, που θυμίζει Ιούλιο Βερν, με ήρωα έναν καταχρεωμένο φουκαρά που αναχωρεί για τη Σελήνη με ένα αερόστατο και μερικά ζώα. Χιούμορ, επιστημονική φαντασία και κοινωνικές αιχμές σε ένα από τα καθαρόαιμα διηγήματα δράσης του Πόε (σε πιο σοβαρό τόνο ξεχωρίζει και η «Κάθοδος στο Μάελστρομ»).
Πως είναι, ή τουλάχιστο θα έπρεπε να είναι, γενικά αποδεκτή η άποψη πως το Αστρονομικό Συμβούλιο του Ρότερνταμ, κι όλα τα αστρονομικά συμβούλια σ' όλα τα μέρη του κόσμου - για να μην πούμε τίποτα για τα συμβούλια και τους αστρονόμους γενικά - δεν είναι (κατ' επιεική έκφραση) ούτε καλύτερα ούτε εξυπνότερα ούτε σοφότερα απ' όσο χρειάζεται". (Μτφ. Δ. Κούρτοβικ)
10. «Λιγεία»
Ιστορία μεταμόρφωσης και μετενσάρκωσης. Η ομότιτλη ηρωίδα είναι προφανώς εμπνευσμένη από τη Βιρτζίνια Κλεμ.
Για όσους αναζητούν μια γρήγορη όσο και ολόπλευρη εξοικείωση με το πεζογραφικό έργο του Πόε, η πιο ενδεδειγμένη λύση είναι η συλλογή "21 Ιστορίες και το Κοράκι" (μτφ. Κ. Σχινά), από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
18°
