Τατουάζ, μια μόδα από την αρχαιότητα

«Τα παιδιά είναι σαν τα τατουάζ, δεν μπορείς να κάνεις μόνο ένα», ταδε έφη η Ατζελίνα Τζολί και μάλλον έχει δίκιο. Δύσκολα σταματάει κανείς σε ένα και μόνο τατουάζ. Άπαξ και γίνει η αρχή, οι περισσότεροι θέλουν κι άλλο.

Το τατουάζ είναι η μόδα των τελευταιών δεκαετιών, που ήρθε και από ό,τι φαίνεται θα μείνει. Κάθε καλοκαίρι στις παραλίες 9 στα 10 λουόμενα κορμιά θα έχουν και από ένα δράκο, μια πεταλουδίτσα, ένα λουλουδάκι ή κάποιο άλλο σχέδιο να κοσμεί το κορμί τους. Όμως το τατουάζ δεν είναι και τόσο καινούρια μόδα, αντίθετα πρόκειται για μια πανάρχαια τέχνη που οι ρίζες της φτάνουν μέχρι τη νεολιθική εποχή.

Όχι ένα, όχι δύο, αλλά πενήντα επτά τατουάζ έφερε ο «Otzi, ο άνθρωπος πάγος». Το κατεψυγμένο σώμα του βρέθηκε το 1991 σε ένα βουνό μεταξύ Αυστρίας και Ιταλίας, στην κοιλάδα Οtz των Αλπέων. Χρονολογείται στο 3.300 π.Χ. και είναι μέχρι στιγμής το παλιότερο σώμα που φέρει τατουάζ. Οι μελετητές, κρίνοντας από τη θέση που κατέχουν στο σώμα του, θεωρούν ότι πρόκειται για τατουάζ που γίνονταν με την ελπίδα να θεραπεύσουν τις περιοχές στις οποίες εφαρμόζονταν.

Otzi-iceman

Τατουάζ με γύπες, τέρατα και μυθικά πλάσματα, που θεωρούσαν ότι είχαν μαγικές ιδιότητες και προστάτευαν όποιον τα έφερε πάνω του, επέλεγαν για να κοσμήσουν το κορμί τους οι Σκύθες Pazyryk της περιοχής Αλτάι στη Σιβηρία, πριν από περίπου 2.400 χρόνια. Το 1948 η Ρωσίδα αρχαιολόγος Sergei Rudenko έκανε ανασκαφές σε τάφους που βρίσκονταν στα βουνά της περιοχής Αλτάι. Ο πάγος είχε διατηρήσει αρκετά από τα σώματα σε άριστη κατάσταση, δίνοντας έτσι την ευκαρία να μάθουμε αρκετά για το συγκεκριμένο πολιτσμό, αλλά και φέρνοντας στο φως τα τατουάζ τους. Πέρα από τις μαγικές ιδιότητες, φαίνεται τα τατούαζ να λειτουργούσαν και ως υποδηλωτικά της κοινωνικής θέσης του ατόμου. Σύμφωνα με αναφορά του Ηρόδοτου, «ανάμεσα στους Σκύθες και στους Θράκες τα τατουάζ ήταν σημάδι ευγένειας και, για όσους δεν τα είχαν, ήταν μαρτυρία της χαμηλής τους καταγωγής». Οι Σκύθες ήταν αυτοί που αργότερα μεταλαμπάδευσαν την τεχνική και την αγάπη για τα τατουάζ στους Βίκινγκς.

Tατουάζ πολεμιστή των Pazyryk

Δείγμα τατουάζ pazyryk

«Godna» αποκαλούσαν τα τατουάζ τους οι αρχαίοι Ινδοί. Τα χρησιμοποιούσαν για να ξεχωρίζουν από άλλες φυλές, αλλά και για να δηλώνουν την κάστα στην οποία ανήκε αυτός που τα έφερε. Ο θεός Χανουμάν ήταν ένα δημοφιλές μοτίβο για τατουάζ, το οποίο όταν γινόταν στα χέρια ή τα πόδια συμβόλιζε τη δύναμη. Παράλληλα στην Ινδία χρησιμοποιούνταν και προσωρινά τατουάζ χένας κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετών και γάμων.

Ινδικό τατουάζ

Προσωρινά τατουάζ χένας αλλά και μόνιμα έκαναν και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και κυρίως οι Αιγύπτιες. Επρόκειτο συνήθως για ιέρειες κάποιας θεότητας και το τατουάζ χρησίμευε ως θρησκευτικό σύμβολο. Τα χρησιμοποιούσαν επίσης και ως θεραπευτικά μέσα. Εικάζεται από τους μελετητές ότι οι Αιγύπτιοι συνήθιζαν να «χτυπάνε» τατουάζ σε πάσχουσες περιοχές του σώματος, θεωρώντας ότι αυτό θα ανακούφιζε τον πόνο και θα εξάλειφε την αρρώστια. Μια άλλη διαδεδομένη χρήση τους ήταν ως μέθοδος τιμωρίας. Σημάδευαν έτσι ανεξίτηλα τους παραβάτες των νόμων. Η Αίγυπτος, μέσω των διεθνών σχέσεων της, ήταν η χώρα που διέδωσε την τέχνη της δερματοστιξίας σε πολλές περιοχές του τότε γνωστού κόσμου, όπως στην Ελλάδα, την Περσία και την Αραβία.

Aιγυπτιακό τατουάζ, το μάτι του Ρα

Αν στην Αίγυπτο τα τατουάζ ήταν κυρίως γυναικεία υπόθεση, στην Ταϊλάνδη οι γυναίκες αποκλείονταν από αυτά. Τα τατουάζ γίνονταν κυρίως από μοναχούς σε μοναχούς, για να αποκτήσουν μέσω αυτών μαγικές δυνάμεις. Όμως οι μοναχοί απαγορευόταν να έλθουν σε επαφή με γυναίκες, ενώ πίστευαν ότι ούτως ή άλλως είναι ήδη αρκετά ισχυρές και δεν χρειάζονταν μαγικές ιδιότητες, αφήνοντάς τις έτσι έξω από την όλη διαδικασία.

Τατουάζ σε Ταϊλανδέζο Μοναχό

Η χώρα όμως που κατέχει την πιο περίοπτη θέση και έχει τελειοποιήσει τις τεχνικές του τατουάζ είναι δικαιωματικά η Πολυνησία. Μάλιστα πιστεύεται ότι ο ίδιος ο όρος tattoo προέρχεται από την πολυνησιακή λέξη «tatau». Στη Σαμόα οι κάτοικοι πίστευαν ότι μέσω των τατουάζ συμβολιζόταν η πνευματική δύναμη. Η τεχνική του τατουάζ περνούσε από πατέρα σε γιο, δημιουργώντας μια παράδοση δύο χιλιάδων χρόνων. Υπήρχαν μάλιστα και τελετές μύσης στην τέχνη αυτή, που διεξάγονταν συνήθως στην εφηβεία. Τα δημοφιλέστερα σχέδια ήταν συνήθως περίτεχνα γεωμετρικά μοτίβα. Με το πέρασμα του χρόνου τα άτομα συνήθιζαν να προσθέτουν και άλλα σχέδια στο σώμα τους, μέχρι να το καλύψουν εντελώς. Αυτή η μακρά παράδοση έσπασε όταν έφτασαν οι πρώτοι δυτικοί ιεραπόστολοι, καθώς ο Χριστιανισμός απαγόρευε τη δερματοστιξία.

Πολυνησιακό τατουάζ

Οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τα τατουάζ για καθαρά διακοσμητικούς λόγους, χωρίς να τους αποδίδουν μαγικές ή θρησκευτικές ιδιότητες, ήταν οι Ιάπωνες. Πρώτοι καταγράφουν την ύπαρξη ιαπωνικών τατουάζ οι Κινέζοι παρατηρητές του 300 π.Χ. Πέρα από αισθητικούς λόγους τα τατουάζ στην Ιαπωνία χρησιμοποιήθηκαν και ως μέθοδος στιγματισμού εγκληματιών, αντικαθιστώντας πιο βάρβαρες μεθόδους όπως το κόψιμο μύτης και αυτιών.

Τα τατουάζ όμως ήταν διαδεδομένα και στους Ινδιάνους που κατοικούσαν κατά μήκος της Αμερικής. Τα χρησιμοποιούσαν ως σύμβολα θάρρους, ελευθερίας, αλλά και ενδεικτικά της καταγωγής τους. Συχνά χρησιμοποιούνταν για να ξεχωρίζουν οι διακεκριμένοι πολεμιστές. Στο Περού έχουν ανακλυφθεί μούμιες των Ίνκας που χρονολογούνται στον 11ο αιώνα. Τα ινδιάνικα σχέδια μπορεί σήμερα είναι από τις πιο δημοφιλείς επιλογές χιλιάδων νέων που αποφασίζουν να αποκτήσουν τατουάζ. Το 1519, όμως, όταν οι Ισπανοί κατακτηκτές έφτασαν στο Μεξικό τα θεώρησαν έργα του Σατανά, που κατόρθωσε να αφήσει ανεξίτηλη τη μορφή του πάνω στους ιθαγενείς.

Αυτή η προκατάληψη των Ισπανών δεν ήταν και η πρώτη φορά όπου τα τατουάζ απέκτησαν κακή φήμη. Στη αρχαία Κίνα, για παράδειγμα, τα τατουάζ θεωρούνταν βαρβαρικό έθιμο και χρησιμοποιούνταν μόνο ως διακριτικό σημάδι σε πρόσωπα καταδίκων, αλλά και ως σημάδι ιδιοκτησίας σε δούλους.

Την ίδια χρήση, ως σημάδι καταδίκης ή ιδοκτησίας σε δούλους, είχαν τα τατουάζ και στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη. Τακτική που σταμάτησε με την επικράτηση του Χριστιανισμού. Συγκεκριμένα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος απαγόρευσε τα τατουάζ, θεωρώντας ότι το ανθρώπινο σώμα είναι πλασμένο κατ’ εικονα του Θεού, οπότε κάθε παρέμβαση σε αυτό είναι ιεροσυλία.

Η επικράτηση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη εξάλειψε την τέχνη του τατουάζ για αιώνες. Τα πράγματα άλλαξαν με τις πρώτες εξερευνήσεις. Όταν οι ναυτικοί, ερχόμενοι σε επαφή με άλλους πολιτισμούς, άρχισαν να αντιγράφουν τα τατουάζ τους ως αναμνηστικά των ταξιδιών τους. Όμως για πολύ καιρό ακόμα τα τατουάζ θα είχαν κακή φήμη. Στη συνείδηση του περισσότερου κόσμου θα ήταν ταυτισμένα με τη ζωή των ναυτικών, των φυλακόβιων και των ανθρώπων του περιθωρίου.

Για πολλές δεκαετίες, τα τατουάζ γίνονταν κυρίως σε φυλακές από φυλακισμένο σε φυλακισμένο ή μεταξύ μελών συμμοριών ως σημάδι της συμμορίας στην οποία ανήκουν. Παράλληλα ήταν πολύ δημοφιλή και στους κύκλους το νεοναζί. Το αποτέλεσμα ήταν να ταυτιστούν με την εγκληματικότητα και το περιθώριο.

Όμως κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αρκετοί στρατιώτες έκαναν τατουάζ, συμβάλλοντας έτσι στη σταδιακή αποκατάσταση της φήμης τους. Αργότερα, τις δεκατίες του ’60 και ’70, η εμφάνιση της ροκ μουσικής και οι χίπις μετατρέπουν τα τατουάζ σε σύμβολα εναντίωσης στην εξουσία και την κυρίαρχη κοινωνική ιδεολόγία.

Τατουάζ των χίπις

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν η ανάπτυξη των εργαλείων και των μεθόδων εξελίχθηκαν δημιουργώντας μεγαλύτερη ποικιλία σχεδίων και χρωμάτων, ενώ ταυτόχρονα ελαχιστοποιήθηκαν ο πόνος και η πιθανότητα μολύνσεων. Ταυτόχρονα όλο και περισσότεροι αθλητές, τραγουδιστές και σταρ του Χόλιγουντ άρχισαν να κάνουν τατουάζ, μετατρέποντάς τα από σύμβολά αντίδρασης ή σημάδια περιθωρίου στη νέα τάση της μόδας.