Μετά τη Μαρία

Στον καταυλισμό των Ρομά στην Περαία, το κεφάλι σου πλακώνει ο μεγαλύτερος ουρανός. Σαράντα ξύλινες παράγκες στην πιο επίπεδη και γυμνή γη της Θεσσαλονίκης, στα τσαΐρια μετά το αεροδρόμιο, στην κάτω πλευρά του δρόμου για τη Μηχανιώνα. Αυτός είναι ο πιο σκληρός καταυλισμός, χωρίς νερό και ρεύμα. Λάσπη και νάιλον σκουπίδια. Και το κάψιμο στον λαιμό που προκαλεί η μυρωδιά του καμένου πλαστικού από το ξεγύμνωμα των καλωδίων για το εμπόριο του χαλκού.

Όμως, σήμερα έχει μάθημα. Στο μεγάλο άνοιγμα ανάμεσα στις παράγκες έχει στηθεί ένας συρόμενος σχολικός πίνακας με ρόδες. Τα τσιγγανόπουλα τρέχουν σαν τις μέλισσες γύρω του, σπρώχνονται για να γράψουν με κιμωλία συλλαβές και αριθμούς και γυρίζουν με το δάχτυλο τον εκπαιδευτικό τροχό πάνω στο ταμπλό, έτσι που αν φέρεις στην ίδια ευθεία, για παράδειγμα, την εικόνα του λιονταριού και του κουρέα με το ψαλίδι, σημαίνοντας δηλαδή ότι το λιοντάρι έχει μακριά χαίτη και επομένως χρειάζεται περιποίηση, τότε εμφανίζεται στη μέση του τροχού ένα ανθρωπάκι που χαμογελά, επομένως έχεις κάνει τον σωστό συνδυασμό εικόνων.

Ύστερα τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες, κάθονται στα γόνατα κυκλικά και διαβάζουν. Σηκώνουν το χέρι και απαντούν στις ερωτήσεις των μπαλαμών εκπαιδευτών, βάφει το ένα τα χέρια του διπλανού ή σωπαίνουν για να λύσουν τον επόμενο μαθηματικό γρίφο· μια κανονική σχολική τάξη δηλαδή, στη μέση της αλάνας, κάτω από τον μεγαλύτερο ουρανό που έχεις δει.

Αυτό είναι το Κινητό Σχολείο της Άρσις και της Praksis, δύο οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην επιμόρφωση των Ρομά. Η ιδέα του μετακινούμενου σχολείου ξεκίνησε από τον βελγικό οργανισμό Mobile School για τις ανάγκες των παιδιών που ζουν και εργάζονται στον δρόμο και δεν έχουν πρόσβαση στο σχολικό περιβάλλον. Τα πρώτα κινητά σχολεία εμφανίστηκαν γύρω στο 2000 στις φαβέλες της Γουατεμάλας και της Βολιβίας. «Στη Θεσσαλονίκη εθελοντές μεταφέρουν τον συρόμενο πίνακα, τα παιχνίδια και τις κιμωλίες κάθε εβδομάδα στον καταυλισμό της Περαίας και τον Δενδροπόταμο, την τσιγγάνικη γειτονιά στην άλλη πλευρά της πόλης» περιγράφει ο εκπρόσωπος της Άρσις, Νίκος Γαβαλάς. Σχολείο επί τόπου, έξω στον δρόμο και την αλάνα. Η ζωή στους καταυλισμούς των Ρομά συνεχίζεται και μετά τη μικρή Μαρία.

Οι Τσιγγάνοι ζούνε στα τσαΐρια της Περαίας τα τελευταία 25 χρόνια – ο καταυλισμός λέγεται επίσης «Κεραίες», γιατί εκεί κοντά υπήρχε κάποτε στρατιωτική βάση τηλεπικοινωνιών. Πρόκειται για περίπου 40 οικογένειες, οι περισσότερες με καταγωγή από τη Θεσσαλία, που έμειναν εδώ μετά από νομαδική περιπλάνηση. Πρόσφατα, πέθανε ο πρόεδρός τους και η κοινότητα έμεινε ακέφαλη. Τα καλοκαίρια οι οικογένειες πληθαίνουν, ενώ τον χειμώνα κάποιοι μεταναστεύουν για δουλειά, όπως μαρτυρούν αρκετές λεηλατημένες παράγκες. Συλλέγουν μέταλλα σκραπ και χαλκό ή στήνουν πάγκους σε παζάρια.

Ο τοπικός Δήμος έχει συνδέσει κατά καιρούς τον καταυλισμό με το δίκτυο ύδρευσης, όμως το καλοκαίρι η τουριστική κίνηση στις ανατολικές πλαζ της Θεσσαλονίκης ανεβαίνει και οι πλαστικές σωλήνες στον καταυλισμό στεγνώνουν. Ηλεκτρικό ρεύμα δεν υπάρχει, κάποιες φορές οι Ρομά κλέβουν ρεύμα από σπίτια και καταστήματα κοντά στον κεντρικό δρόμο.

Αντίθετα με τη σκληρότητα του τόπου, πάντως, οι άνθρωποι του καταυλισμού της Περαίας είναι φιλήσυχοι. Η έκταση στην οποία κατοικούν, περίπου 100 στρέμματα, έχει παραχωρηθεί από τον Δήμο Θερμαϊκού στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας για την ανέγερση εκπαιδευτικού ιδρύματος. Το έργο βαλτώνει, μαζί και η τύχη των 40 οικογενειών.

Η πρόσβαση των Ρομά της Περαίας στην εκπαίδευση, κατ’ επέκταση το γεφύρωμα του χάσματος με τους υπόλοιπους κατοίκους, δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια έγινε πριν από τρία χρόνια, όταν επισκέφτηκαν τον καταυλισμό δάσκαλοι και ψυχολόγοι του προγράμματος «Εκπαίδευση Παιδιών Ρομά», της Παιδαγωγικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Ζητούμενο ήταν να γραφτούν τα παιδιά στα σχολεία της περιοχής. Τα τσιγγανόπουλα δεν είχαν καμία επαφή με το σχολικό περιβάλλον, έπρεπε πρώτα να λυθούν ορισμένα πρακτικά θέματα, για παράδειγμα να μάθουν να φορούν παπούτσια, και μαζί τους έπρεπε να επιμορφωθούν στα στοιχειώδη και οι γονείς τους.

Τα παιδιά γράφτηκαν στο σχολείο, όμως και τότε υπήρξαν έντονες αντιδράσεις συλλόγων γονέων στην Περαία. Η Ελλάδα κινδύνεψε με μία ακόμη καταδίκη από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια για τον αποκλεισμό μαθητών Ρομά από το εκπαιδευτικό σύστημα. Εντέλει, τα τσιγγανόπουλα χωρίστηκαν στα πέντε σχολεία της περιοχής για να μην περιχαρακωθούν κοινωνικά και μετά από μεγάλη προσπάθεια των ανθρώπων του προγράμματος του ΑΠΘ, ο Δήμος αναγκάστηκε να στείλει σχολικό λεωφορείο στον καταυλισμό.

Για τρίτη χρονιά φέτος, παρά τις διαρροές λόγω μετακινήσεων οικογενειών, 40 παιδιά πηγαίνουν στο Δημοτικό, δώδεκα στο Νηπιαγωγείο και έξι στο Γυμνάσιο. Καθημερινά, μετά το σχολείο, δάσκαλοι, ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί του ΑΠΘ επισκέπτονται τις παράγκες και βοηθούν τα τσιγγανόπουλα στο διάβασμα. Μετέφεραν και θρανία σε ένα παράπηγμα και τούς κάνουν ενισχυτική διδασκαλία, μαθαίνουν στα παιδιά γραφή και ανάγνωση και τη σημασία των κανόνων υγιεινής.

Οι εθελοντές προσπαθούν να επιμορφώσουν και τους γονείς. Και σε ανταπόδοση, μαθαίνουν οι ίδιοι τραγούδια στη γλώσσα των Τσιγγάνων, τη ρομανί, που είναι μόνο προφορική και δεν γράφεται. Η ψυχολόγος Αλεξάνδρα Καλαϊτζάκη συμμετέχει στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΑΠΘ και περιγράφει ότι η ανταπόκριση είναι μεγάλη, όπως λέει, «ήταν σαν να μας περίμεναν».