Δόση υψηλού κινδύνου

Η επιδημία HIV στους χρήστες του κέντρου και ο κίνδυνος εξάπλωσης του ιού και στον ευρύτερο πληθυσμό

Το 17,4% των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών (ΧΕΝ) της Αθήνας είναι οροθετικοί, σύμφωνα με το ερευνητικό πρόγραμμα «Αριστοτέλης» του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου και του ΟΚΑΝΑ. Είναι μια επιδημία που εμφανίστηκε το 2011 και τώρα οι ειδικοί ανησυχούν ότι μπορεί να εξαπλωθεί και στον γενικό πληθυσμό.

Ο «Αριστοτέλης» άρχισε τον Αύγουστο του ’12 και θα ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του ’13. Μέχρι και τον Σεπτέμβριο του ’13 είχαν εξεταστεί οικειοθελώς 3.000 ΧΕΝ. Το 17,4% ήταν οροθετικοί, ενώ το 55% των ανδρών δήλωσαν ότι ο τελευταίος σεξουαλικός του σύντροφος δεν έκανε ενδοφλέβια χρήση. Το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες ήταν 30%. «Ναι, είναι πιθανό η επιδημία να εξαπλωθεί στο γενικό πληθυσμό, όπως συνέβη στη Νέα Υόρκη, όπου τη δεκαετία του ’80» λέει η Βάνα Σύψα, λέκτορας της Ιατρικής και ερευνήτρια του «Αριστοτέλη». Τι μπορεί να γίνει για να ανακοπεί η επιδημία; «Να μοιράζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό δωρεάν σύριγγες, ένας τομέας που είμαστε πολύ πίσω σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Επίσης, να υπάρξει μια μέριμνα για τους άστεγους ΧΕΝ και να βελτιωθεί η προσβασιμότητα στη θεραπεία» απαντά η ερευνήτρια του «Αριστοτέλη».

Ανταλλάσσοντας «σέα» με το ΚΕΘΕΑ

Εξέλιξις

Οδός Ιάσωνος, Μεταξουργείο. Με το που παρκάρει η κινητή μονάδα του Ειδικού Κέντρου Άμεσης Πρόσβασης του ΚΕΘΕΑ Εξέλιξις αρχίζουν να πλησιάζουν άνθρωποι. Νεαροί οι περισσότεροι, Έλληνες κυρίως αλλά και μετανάστες. Πολλοί από αυτούς είναι γνωστοί με τα παιδιά της μονάδας. Μιλάνε με τα μικρά τους. Στέκονται έξω από το φορτηγάκι κρατώντας χρησιμοποιημένες σύριγγες, τις οποίες θα ανταλλάξουν με καινούργια, καθαρά «σέα», όπως λένε στην αργκό τα σύνεργα χρήσης: μία σύριγγα ινσουλίνης, αποστειρωμένο νερό για να ανακατέψει την ηρωίνη, «ξινό» (κιτρικό οξύ) για διάλυμα, ένα τάσι για να τη βράσει, ένα μαντιλάκι για την αποστείρωση της περιοχής πριν από τη χρήση και ένα αιμοστατικό για μετά, για να μη μείνει εκτεθειμένη η πληγή. Αν κάποιος φέρει δύο χρησιμοποιημένες σύριγγες θα πάρει δύο «σέα», αν φέρει έξι, θα πάρει έξι. Τα έξι είναι το ανώτατο ημερήσιο όριο.

Κάποιοι πράγματι ανησυχούν μην προσβληθούν από HIV μέσω χρήσης κοινής σύριγγας με άλλους, οι περισσότεροι όμως δεν βρίσκουν σύριγγα. «Τα πιο πολλά φαρμακεία του κέντρου ούτε καν πουλάνε. Αν μαθευτεί ότι ο τάδε φαρμακοποιός δίνει σύριγγες, θα μαζεύονται όλοι εκεί. Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο γι’ αυτούς να έχουν αγοράσει την ουσία και να μην έχουν καθαρά σύνεργα για να κάνουν χρήση. Κάποιοι στην απόγνωσή τους έχουν χρησιμοποιήσει από κάποιον άλλον ή και πεταμένα» λέει ο Ιορδάνης Περτετσόγλου, υπεύθυνος του Κέντρου. Τα Σαββατοκύριακα, που δεν βγαίνει η κινητή μονάδα, κάποιοι πουλάνε τα «σέα» που έχουν πάρει τις προηγούμενες μέρες, για 1-1,30 ευρώ. «Η διακίνηση γίνεται κάπου κοντά και μετά έρχονται να κάνουν χρήση στην Ιάσωνος γιατί αισθάνονται ασφαλείς. Γι’ αυτό και εμείς στηνόμαστε εδώ».

Εκτός από ηρωίνη, η οποία πωλείται προς 5-8 ευρώ η δόση, διακινείται και τάι. Τάι έλεγαν μια καλής ποιότητας ταϊλανδέζικη ηρωίνη. Έτσι την πλάσαραν για πρώτη φορά πριν από 2-3 χρόνια στην Αθήνα, αλλά από ποιότητα καμία σχέση. «Κανείς δεν ξέρει τι ακριβώς έχει μέσα» λέει ο Ιορδάνης, «κάποιοι λένε ότι περιέχει μια πολύ μικρή ποσότητα ηρωίνης και χάπια». Το τάι πωλείται προς 3-5 ευρώ. Κάποιοι παίρνουν τα σύνεργα χρήσης και πάνε παραπέρα στην Ιάσωνος, σε πηγαδάκια. Κάποιοι άλλοι που κοντοστέκονται για τσιγάρο ενημερώνονται ότι από τις 7/11 που άρχισε να λειτουργεί το Ειδικό Κέντρο Άμεσης Πρόσβασης (Κουμμουνδούρου 28, με χρηματοδότηση του ιδρύματος Νιάρχου), μπορούν να πηγαίνουν εκεί Δευτέρα με Παρασκευή από τις 15.00 ως τις 21.00 να δουν γιατρό, να κάνουν μπάνιο, να πάρουν καθαρά ρούχα, να φάνε εκεί ή να πάρουν φαγητό μαζί τους, να αράξουν. Με στόχο τη μείωση της βλάβης από τη χρήση και, γιατί όχι, μια προσπάθεια για απεξάρτηση. (ΚΕΘΕΑ, 1145)

*Ο αριθμός των προβληματικών χρηστών στην Ελλάδα, ηλικίας 15-64 ετών, όπου "προβληματικοί" ορίζονται εκείνοι που κάποια στιγμή θα ζητήσουν τη βοήθεια μιας θεραπευτικής υπηρεσίας για τη χρήση ηρωίνης, εκτιμάται σε 20.473 ανθρώπους. Από αυτούς οι 8.056 ζουν στην Αττική. Η μεθοδολογία εκτίμησης είναι η "προτιμώμενη διεθνώς" και θεωρείται κατά 95% έγκυρη (ετήσια έκθεση 2012 του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης & Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά).

Επιδημική έκρηξη στο κέντρο

Η Χρύσα Τσιάρα, από το γραφείο HIV λοίμωξης του ΚΕΕΛΠΝΟ, λέει ότι «μέχρι το 2010 κύριος τρόπος μετάδοσης του HIV μεταξύ των νέων περιστατικών ήταν η σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών και ακολουθούσε η ετεροφυλοφιλική σεξουαλική επαφή, ενώ τα περιστατικά των ΧΕΝ ήταν ελάχιστα. Το 2011, όμως, παρατηρήθηκε μια σημαντική μεταβολή. Ενώ τα προηγούμενα έτη οι νέες δηλώσεις HIV ΧΕΝ ήταν 10-15 το έτος, το 2011 δηλώθηκαν 262 HIV ΧΕΝ (περίπου 1.500% αύξηση συγκριτικά με το 2010). Το 2012 αυτός ο αριθμός αυξήθηκε ακόμα περισσότερο φτάνοντας τις 522 περιπτώσεις (περίπου 100% αύξηση συγκριτικά με το 2011). Επίσης, για πρώτη φορά το 2012, ο μεγαλύτερος αριθμός των νέων δηλώσεων αφορούσε σε ΧΕΝ και όχι σε άνδρες που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες. Το πρόβλημα της επιδημικής έκρηξης του HIV στους ΧΕΝ εντοπίζεται στην περιοχή του κέντρου της Αθήνας».

Σε ό,τι αφορά το πού οφείλεται η επιδημία ανάμεσα στους ΧΕΝ, η κ. Τσιάρα υπογραμμίζει την «από κοινού χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών και όχι την απροφύλακτη σεξουαλική επαφή, όπως συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια. Για κάποιο λόγο ενδεχομένως να συνέβαλε η οικονομική κρίση, υπήρξε αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών δικτύων ΧΕΝ που παλαιότερα δεν έρχονταν σε επαφή, κάτι που ευνόησε την εξάπλωση του ιού».

Η κ. Σύψα λέει ότι «η επιδημία, την οποία βλέπουμε από το ’11 και μετά, συμπίπτει πολύ έντονα με την οικονομική κρίση. Μεγαλύτερη ανέχεια, πιο επικίνδυνη συμπεριφορά. Πάρτε για παράδειγμα τους άστεγους ΧΕΝ, οι οποίοι αποτελούν το 20% των συμμετεχόντων στο πρόγραμμα “Αριστοτέλης”. Όταν κάποιος δεν έχει κάπου να μείνει και δυσκολεύεται να εξασφαλίσει ακόμα και το φαγητό του, το να μολυνθεί από HIV ίσως γι’ αυτόν να είναι απλώς ένα ακόμα πρόβλημα ανάμεσα στα άλλα».

Η συμμετοχή των ΧΕΝ στο πρόγραμμα "Αριστοτέλης", την επιστημονική ευθύνη του οποίου έχει ο καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής του Πα-νεπιστημίου Αθηνών Άγγελος Χατζάκης, είναι εθελοντική, με οικονομικό κίνητρο. Πέντε ευρώ για τον κάθε χρήστη που θα εξεταστεί, άλλα 3 ευρώ για να "συστήσει" και κάποιο γνωστό του. "Πρόκειται για μια ασφαλή και διαδεδομένη πρακτική στο εξωτερικό. Το οικονομικό κίνητρο δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο, γιατί θα προσελκύονταν και άνθρωποι που δεν είναι χρήστες" λέει η Βάνα Σύψα.

Το πρώτο shooting gallery της Αθήνας

Ένας από τους τύπους που είχαν έρθει για «σέα» στην Ιάσωνος ρωτούσε για τη νέα δομή του ΟΚΑΝΑ και έλεγε ότι στα σίγουρα θα υπάρχει και αστυνομία μέσα. «Δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση» του είπε ένα παιδί από το ΚΕΘΕΑ. Αυτή η νέα δομή είναι κέντρο ασφαλούς χρήσης, στο εξωτερικό λέγονται shooting galleries ή consumption rooms και ήδη από το 1986 υπάρχουν περισσότερα από 90 σε όλο τον κόσμο. Εκεί, μπορεί να πάει κανείς χωρίς το φόβο της αστυνομίας, να πάρει καθαρά σύνεργα και να κάνει χρήση με γιατρό κοντά για την περίπτωση overdose. Σκοπός και εδώ η μείωση της βλάβης και στη συνέχεια η ενημέρωση για την απεξάρτηση. Το πρώτο τέτοιο κέντρο στην Αθήνα και στην Ελλάδα άρχισε να λειτουργεί πιλοτικά από τον ΟΚΑΝΑ στις 3 Οκτωβρίου και λέγεται Εποπτευόμενος Σταθμός Οδυσσέας (Γ' Σεπτεμβρίου 21). «Είναι ένας σταθμός προστασίας της υγείας των ενεργών χρηστών, έγκαιρης παρέμβασης για την αντιμετώπιση της υπερδοσολογίας (overdose) και προετοιμασίας ένταξης σε προγράμματα θεραπείας. Απευθύνεται σε ενήλικες χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών.

Στο σταθμό παρέχεται η δυνατότητα να γίνει ασφαλής ενέσιμη χρήση, σε ένα μη επικριτικό περιβάλλον, υπό την εποπτεία εξειδικευμένου προσωπικού, τηρώντας τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας» λέει ο Αναστάσιος Κ. Παπακωνσταντίνου, επιστημονικός υπεύθυνος του σταθμού. Σύμφωνα με τον κ. Παπακωνσταντίνου το κέντρο αυτό «αδιαμφισβήτητα θα βοηθήσει στη βελτίωση της κατάστασης όσον αφορά στη διάδοση λοιμωδών ασθενειών, όπως το AIDS, αφού η εποπτευόμενη χρήση γίνεται με ασφαλή υλικά (σύριγγες κ.λπ.), αλλά και με ατομική ενημέρωση/συμβουλευτική για θέματα λοιμωδών νοσημάτων και για τη μετάδοσή τους». Σημαντική επίσης, λέει, είναι και «η μείωση της όχλησης της κοινότητας από την ενέσιμη χρήση ουσιών σε δημόσιους χώρους, μέσω του περιορισμού της δημόσιας χρήσης». Τις 36 πρώτες ημέρες επισκέφθηκαν το κέντρο 54 χρήστες και έκαναν χρήση 160 φορές. Σε δύο περιπτώσεις χρειάστηκε η επέμβαση γιατρού γιατί υπήρξε overdose. Ο σταθμός είναι ανοιχτός από τις 8.00 έως τις 16.00, ενώ δεν ζητείται ταυτότητα. (ΟΚΑΝΑ, 1031)

*Στις 23 Μονάδες Φαρμακευτικής Αντιμετώπισης του ΟΚΑΝΑ είναι ενταγμένοι 3.055 άνθρωποι (1.423 στη μεθαδόνη και 1.632 στη βουπρενορφίνη). Από αυτούς οι 280 είναι οροθετικοί. Στη λίστα αναμονής για ένταξη στο πρόγραμμα βρίσκονται 2.470 άνθρωποι, με μέσο χρόνο αναμονής τα 4 χρόνια (Αττική, Σεπτέμβριος 2013).

Στην ουρά για υποκατάστατο

Με τον Γιώργο Ζαρκωτό, 52 χρόνων, και την Έφη Κοκκίνη, 37 χρόνων, είχαμε ραντεβού σε ένα καφέ στα Εξάρχεια. Είναι και οι δύο στη μεθαδόνη, ο Γιώργος τρία χρόνια και η Έφη εννιά. Η Έφη δεν χρειάστηκε να περιμένει καθόλου στην ουρά γιατί είχε ανήλικο παιδί. Στην υποκατάσταση μπαίνουν χωρίς λίστα όσοι έχουν ανήλικο παιδί, οι έγκυες, όσοι έχουν προσβληθεί από HIV και όσοι είναι παντρεμένοι με κάποια/ον που είναι ήδη στο πρόγραμμα. Ο Γιώργος είναι εκνευρισμένος με όσους υποστηρίζουν τα στεγνά προγράμματα και μόνο αυτά, με τη λογική του άσπρου-μαύρου. «Το ότι εγώ μπόρεσα να φτιάξω τη ζωή μου, ότι έχω βρει μια δουλειά, δεν τους νοιάζει. Θα πρέπει να σέρνομαι στα πεζοδρόμια. Η μείωση της βλάβης δεν έχει καμία σημασία;» Υπερασπίζεται και το δικαίωμα του κάθε θεραπευόμενου να χρησιμοποιεί κι άλλες ουσίες, έχοντας παράλληλα πρόσβαση και στο φάρμακο.

Στον ΟΚΑΝΑ οι θεραπευόμενοι υποβάλλονται κάθε τόσο σε εξετάσεις ούρων. Αν δεν έχουν χρησιμοποιήσει άλλες ουσίες, μπορεί να πάρουν φάρμακο σε ποσότητα που να τους βγάλει και 10 μέρες, σαν επιβράβευση, για να μην τρέχουν κάθε μέρα στη μονάδα. «Και τι έγινε που κάποιος ήπιε και κάτι άλλο; Δικαίωμά του δεν είναι; Γιατί τον ταλαιπωρείς;» λέει ο Γιώργος. Μαζί με την Έφη ήταν από αυτούς που έφτιαξαν τον Σύλλογο Θεραπευομένων ΟΚΑΝΑ «για να μιλήσουμε και εμείς για εμάς». Κάποιους ειδικούς τους εμπιστεύονται, κάποιους άλλους όχι. Ειδικά εκείνους που τα ξέρουν όλα και δεν ακούν τίποτα. Η Έφη λέει ότι ακόμα και ανάμεσα στους θεραπευόμενους υπάρχει έλλειμμα ενημέρωσης για τον HIV. «Ήταν στο νοσοκομείο μια κοπέλα που είπε ότι ήταν οροθετική και ζήταγε τσιγάρο και κάποιοι από πίσω της κάνανε νοήματα να μην της δώσει κανείς. Λες και θα κολλούσαν αν την αγγίζανε». (Okanatherapevomenoi.blogspot.gr)

*Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά του AIDS (1/12), ο Σύλλογος Θεραπευομένων ΟΚΑΝΑ θα συμμετάσχει στην εκδήλωση που θα γίνει στις 30/11 (20.30) στο Ι.P.P.O. Bar (Θησέως 11, Σύνταγμα). Μέρος των εσόδων θα διατεθεί στην Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης Διωκόμενων Οροθετικών Γυναικών.

Χωρίς χαρτιά

Φαντάσου να είσαι πρόσφυγας ή μετανάστης χωρίς χαρτιά και χρήστης. Ακόμα και μια ομάδα διανομής συριγγών να σε πλησιάσει, μπορεί να φοβηθείς και να τρέξεις. Μαζί με τους άστεγους χρήστες θεωρούνται οι πιο ευάλωτες ομάδες, που μπορεί να αναπτύξουν υψηλού κινδύνου συμπεριφορά χρήσης για τον εαυτό τους και τους άλλους. Σε αυτούς απευθύνεται το πρόγραμμα ΚΕΘΕΑ MOSAIC (Μαγνησίας 28 & Ζολιώτη 2, Άγιος Παντελεήμονας, 210 8256944). «Το κέντρο λειτουργεί από το 2003 και η χώρα προέλευσης διαφέρει ανάλογα με την περίοδο. Τα πρώτα χρόνια οι περισσότεροι ήταν Ιρανοί και Αφγανοί, τα τελευταία 2-3 χρόνια οι πιο πολλοί είναι από χώρες της Αφρικής, ενώ έχει αυξηθεί και ο αριθμός των Γεωργιανών.

Η πρώτη πηγή πληροφόρησης για το κέντρο είναι η ίδια η πιάτσα, από στόμα σε στόμα μεταξύ τους, καθώς και οι διάφορες κινητές μονάδες υποστήριξης. Μετά, οι οργανώσεις που βλέπουν μετανάστες ως υπηρεσία πρώτης υποδοχής και μετά οι κοινότητές τους» λέει ο Δημήτρης Γιαννάτος, υπεύθυνος της μονάδας. Κάποιοι είχαν επαφή με τη χρήση από τη χώρα τους, για κάποιους άλλους η πρώτη επαφή ήταν εδώ. «Τα μέρη που συγκεντρώνονται για να βρουν ένα μεροκάματο ή άλλους συμπατριώτες τους είναι συχνά χώροι όπου κινούνται και άλλες πληθυσμιακές ομάδες, με άλλα προβλήματα. Η Ομόνοια και ό,τι υπάρχει γύρω από αυτή, για παράδειγμα. Έχουμε συναντήσει ανθρώπους οι οποίοι δεν ήξεραν καν τι σημαίνει AIDS ή ηπατίτιδα».

*Στο ΚΕΘΕΑ MOSAIC πολύ σημαντική είναι η δουλειά των διερμηνέων, κομμάτι στο οποίο χρειάζονται εθελοντές.

Φωτό: Δημήτριος Μπούρας / dimitriosbouras.com