Αν θέλεις να γνωρίσεις ουσιαστικά την Αθήνα, μπορώ να το πω με σιγουριά, αξίζει να ακολουθήσεις τις ξεναγήσεις που διοργανώνει ο Δήμος Αθηναίων στην πόλη.
Σάββατο 10.30 το πρωί, ραντεβού στα σκαλάκια της εκκλησίας Αγία Ειρήνη. Οk, σαν πρωτάκι νιώθω που πάει σε καινούργιο σχολείο καθώς οι περισσότεροι λένε τα νέα τους και εγώ δεν ξέρω κανένα. Η ξεναγός μας, κυρία Στέλλα Γαλανοπούλου (φωτό), δίνει το σύνθημα της αναχώρησης. Η ίδια είναι γέννημα θρέμμα της γειτονιάς – γεννήθηκε στη συμβολή των οδών Αιόλου και Βορέου.
Διαλέγει Εμπειρίκο («Ο δρόμος») για να μας βάλει σε… κλίμα δρόμου. «Θαμπός ο δρόμος την αυγή, χωρίς σκιές· λαμπρός σαν ήχος κίτρινος πνευστών το μεσημέρι με τον ήλιο. Tα αντικείμενα, τα κτίσματα στιλπνά και η πλάσις όλη με πανηγύρι μοιάζει, χαρούμενη μέσα στο φως, σαν πετεινός που σ’ ένα φράχτη αλαλάζει». Μ’ εκείνη μπροστάρισσα κατευθυνόμαστε στο τέλος της Αιόλου που σηματοδοτεί ο Πύργος των Ανέμων –ανατολικά της Ρωμαϊκής Αγοράς–, ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός στην παγκόσμια ιστορία. Η φράση «Χαιρέτα μου τον πλάτανο» μπορεί να ακούγεται μέχρι σήμερα, αλλά ο πλάτανος πια δεν υπάρχει – η ξεναγός μας δείχνει τη θέση του κοντά στον Πύργο. Στα κλαδιά του κρεμούσαν τους θανατοποινίτες και η φράση απευθυνόταν σε όσους είχαν παραβατική συμπεριφορά, στη λογική «συνέχισε έτσι και σε βλέπω κρεμασμένο». Το 1915 ένας κεραυνός τον έκαψε. Μια κυρία δίπλα μου δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό της για τις πληροφορίες.
Η κυρία Στέλλα από την τσαντούλα της βγάζει άλλο ποίημα. Αυτή τη φορά του Αχιλλέα Παράσχου: «Ω Πλάτανε του Μενδρεσέ, στοιχειό καταραμένο, της τυραννίας τρόπαιο, σε φυλακή υψωμένο». Σχεδόν τον βλέπουμε – κάποιοι μπορεί και με τους κρεμασμένους, ποιος ξέρει; Η διπλανή με ρωτάει: «Τι είπε πως είναι ο Μενδρεσές»; «Ιεροσπουδαστήριο» της ψιθυρίζω. Πολλοί είμαστε που κρατάμε επιμελώς σημειώσεις σε μπλοκάκια και τετράδια, κοιτάει ο ένας του διπλανού του όταν χάνει κάτι, κάνουμε ερωτήσεις, χαιρόμαστε με τις απαντήσεις. Δεύτερη στάση μας στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Μαθαίνουμε πως ο αυτοκράτορας Αδριανός τη χάρισε στην Αθήνα το 132 μ.Χ. και ήταν από τα πιο λαμπρά οικοδομήματα της πόλης. Ο κεντρικός της χώρος ονομαζόταν «Βιβλιοστάσιο» και σήμερα το μόνο που έχει απομείνει είναι ένα κομμάτι της πρόσοψης.
Επιστρέφουμε. Στο δρόμο οι «συμμαθητές» μιλάμε μεταξύ μας. «Ο τρόπος που τα λέει είναι τόσο ζωντανός» μονολογεί μια κυρία. Άλλοι λένε: «Μα δεν είναι υπέροχη; Κοίτα την πώς λάμπει. Είδες αν κάνεις αυτό που αγαπάς;». Τρίτη στάση η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, παλιά μητρόπολη της Αθήνας ως το 1864, σε σχέδιο του Λύσανδρου Καυταντζόγλου. Καθόμαστε στα στασίδια. Εδώ κάθε χρόνο γινόταν ο εορτασμός της ονομαστικής εορτής της βασίλισσας Αμαλίας, εδώ κηδεύτηκε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, έγινε η δοξολογία για το Ελληνικό Σύνταγμα το ’43 με πρωτοστάτη τον Νεόφυτο Βάμβα. Το τέμπλο είναι δωρεά του Τσάρου Νικολάου (ήταν αυτός που έσωσε τον Ντοστογιέφσκι από την εκτέλεση) και τον άμβωνα τον έφτιαξε ο Καυταντζόγλου. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας ψάλλει η ωραιότερη βυζαντινή χορωδία, αυτή του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Η κυρία Στέλλα με το γαλάζιο φουλάρι της, το όμορφο ρολογάκι της και τα γυαλάκια της παίρνει την τσάντα της με τις σημειώσεις και τα αποκόμματα από παλιές εφημερίδες και μας διαβάζει αποσπάσματα από παλιά άρθρα. Πριν βγούμε από το ναό μάς επισημαίνει να παρατηρήσουμε τις δύο εικόνες της Αγίας Ειρήνης στην είσοδο: μια βυζαντινή και μια ραφαηλική.
Τέταρτη στάση ο ναός της Αγίας Παρασκευής, που κατασκευάστηκε στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας – ο ναός της Χρυσοσπηλιώτισσας είναι υπό ανακαίνιση, και βγαίνει από το πρόγραμμα. Συνεχίζοντας περνάμε έξω από τον «Κρίνο» που ήταν παλιό φαρμακείο και από το ’23 είναι μαγαζί με λουκουμάδες και μπουγάτσες (κάποιοι από μας θα χτυπήσουμε μερικούς μετά).
Πέμπτη και τελευταία μας στάση η πλατεία Κοτζιά, που πλέον ονομάζεται Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως από το 1977 (αλλά όλοι τη λένε ακόμα Κοτζιά). Πριν από αυτό ονομαζόταν «Ο Κήπος του Λαού», «Πλατεία Λουδοβίκου», «Πλατεία Δημαρχείου», «Πλατεία Ταχυδρομείου». «Ούτε όνομα δεν μπορεί να στεριώσει αυτή η πλατεία» λέει ο κύριος δίπλα μου. Η κυρία Γαλανοπούλου μάς λέει πως της έρχεται αλλεργία που έδωσαν το όνομα του Κοτζιά στην πλατεία, σε αυτόν που κατέστρεψε το Δημοτικό Θέατρο Τσίλλερ το ’59. Και το λέει με πόνο. Στεκόμαστε έξω από το Μέγαρο Καρατζά (όπου στεγάζεται η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας). Εγκαινιάστηκε το 2002 και είναι έργο των αρχιτεκτόνων Ειρήνης Σακελλαρίδου, Μόρφως Παπανικολάου και Μαρίας Πολλάνη. Το κτίριο «συνομιλεί» με τα αρχαιολογικά ευρήματα (μέρος του Θεμιστόκλειου Τείχους, μεταξύ άλλων). Το Μέγαρο Μελά, ακριβώς δίπλα, είναι έργο του Τσίλερ και κατοικία του επιχειρηματία Βασίλειου Μελά στα τέλη του 18ου αιώνα.
«Όταν ξεναγώ δεν κουράζομαι, όταν ξεναγούμαι κουράζομαι» μας λέει η κ. Στέλλα. Οι διπλανοί μου ψιθυρίζουν πως «από το 2011 οι ξεναγοί το κάνουν οικειοθελώς. Δεν πληρώνονται! Και μένουν πάντα πολύ περισσότερο από το τέλος της ξενάγησης», και μου δίνουν τη συμβουλή: «Την επόμενη φορά φέρε νεράκι και φαγητό». Είμαστε γύρω στα 65 άτομα. Οι άντρες είναι αυτοί που συμμετέχουν στην κουβέντα περισσότερο. Έχουν έρθει ήδη διαβασμένοι με απορίες. Η ξενάγηση τελειώνει κάτω από την πινακίδα «Αχαρνική Οδός και τάφοι». Κανείς δεν θέλει να φύγει. Και έχουν περάσει σχεδόν τρεις ώρες. «Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ. Πάρα πολύ, όμως» ακούς από παντού. «Να σας ρωτήσω και κάτι τελευταίο;» Και το τελευταίο γίνεται προτελευταίο και ούτω καθεξής. Και αρχίζει καινούρια κουβέντα μέχρι που το ρολόι δείχνει 13.30. Έκανα και φίλους. Κανονίσαμε να πάμε μαζί στις επόμενες ξεναγήσεις.
Η εμπορική Αιόλου
Μπορεί να μας απασχόλησαν περισσότερο τα μνημεία, όμως ο δρόμος είχε πάντοτε εμπορική αξία. Πώς λέμε ο δρόμος του μεταξιού; Κάτι τέτοιο. Ήταν (και εν μέρει είναι, πριν αρχίσουν να ανοίγουν μπαρ και εστιατόρια) ο δρόμος των υφασμάτων, ο δρόμος της μοδίστρας. Αλλά όχι μόνο. Μαγαζιά με ομπρέλες, καπέλα, γυαλιά, παιχνίδια, τσόχες, κορνίζες, έπιπλα και πολλά άλλα. Μαγαζιά που άφησαν ιστορία είχαν (και έχουν) την έδρα τους εδώ: Ο «Κρίνος» ξεκίνησε ως φαρμακείο, ο γνωστός σε όλους μας Λαμπρόπουλος, ο Θανόπουλος (τώρα λειτουργεί στην Κηφισιά ως delicatessen), ο Λουμίδης, ο Παυλίδης (Βύσσης και Αιόλου γωνία), ο Σγούρδας και πολλοί άλλοι. Τα Χριστούγεννα και το Πάσχα τοποθετούνταν από το δήμο μικροί πάγκοι μικροπωλητών και μπορούσες να αγοράσεις ό,τι μπορούσες να φανταστείς. «Δεν υπάρχει πολιτισμός χωρίς εμπόριο», μου έλεγε πάντα η γιαγιά μου. Και αυτό ακριβώς αντιπροσώπευε η Αιόλου για την Αθήνα. Γύρω στο 1956 είχε ξεκινήσει σιγά-σιγά η... πτώση και τα εμπορικά κέντρα μετατίθενται σε Σταδίου, Πανεπιστημίου, Ερμού. Σήμερα βέβαια η εικόνα είναι πολύ διαφορετική με τα μπαρ και τα εστιατόρια που έχουν ανοίξει. Αλλά αυτό είναι άλλη... ξενάγηση.
ΙΝFO
Οι ξεναγήσεις του Δήμου Αθηναίων συνεχίζονται την Κυριακή 20/10 στις 10.30 στον Κεραμεικό με ξεναγό την κυρία Στέλλα Γαλανοπούλου και σημείο συγκέντρωσης την είσοδο Αρχαιολογικού χώρου επί της οδού Ερμού και το Σάββατο 26/10 στις 10.30 με θέμα «Αλίκοκο- Πλάκα-Ριζόκαστρο-Παλαιό Πανεπιστήμιο» με ξεναγό την κυρία Άρτεμι Σκουμπουρδή και σημείο συγκέντρωσης την Πλατεία Φιλομούσου Εταιρείας. Οι ξεναγήσεις είναι δωρεάν και είναι απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής στα τηλ. 210 3313038 και 210 3240472, γιατί η διαδικασία δυσχεραίνεται πολύ όταν ο αριθμός των συμμετεχόντων είναι πολύ μεγάλος. Το πρόγραμμα ξεναγήσεων λειτουργεί περίπου είκοσι χρόνια.
