Αρχειο

Make it new

Κατερίνα Κοσκινά

Περισσότεροι από 50 καλλιτέχνες, 25 χώρες, από τη Βραζιλία και την Κούβα μέχρι το Ιράν και την Ινδία, καθώς και πολλές χώρες της Μεσογείου, με έμφαση σε Έλληνες καλλιτέχνες και δη Θεσσαλονικιούς. Λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνια της 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης στις 18 Σεπτέμβρη, η γενική διευθύντρια, πρόεδρος του ΚΜΣΤ, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων, Κατερίνα Κοσκινά, ανοίγει κάποια από τα χαρτιά της.

Ποιο είναι το ιδεολογικό πλαίσιο της φετινής Μπιενάλε;

Το ιδεολογικό πλαίσιο της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, το concept όπως εσχάτως λέμε ελληνιστί, είναι η διοργάνωση μιας εκδήλωσης που θα τοποθετεί στο χάρτη την πόλη της Θεσσαλονίκης, διερευνώντας παράλληλα το τοπίο της σύγχρονης έκφρασης στη Μεσόγειο και προβάλλοντας τη μακραίωνη πολυπολιτισμική φυσιογνωμία της πόλης. Το πλαίσιο έχει οριστεί, και για τις τρεις διοργανώσεις του 2011, 2013 και 2015, από το καλοκαίρι του 2010, όταν ευτυχώς εντάχθηκε η διοργάνωση στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Μακεδονίας-Θράκης 2007-2013. Να σημειωθεί ότι χωρίς τη συγκεκριμένη χρηματοδότηση θα ήταν ουσιαστικά αδύνατον να πραγματοποιηθεί η Μπιενάλε.

Σήμερα, 3 χρόνια μετά σχεδόν, το νέο, θολό ακόμη τοπίο σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης διαβίωσης και της πολιτικής αστάθειας στην περιοχή κυρίως της ΝΑ Μεσογείου προκαλεί ανησυχία. Δεν παύει όμως να είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και να προσφέρει έδαφος για θετικές και αρνητικές παρεμβάσεις με αλλαγές καθολικές και καταιγιστικές. Ταυτόχρονα αρχίζει να προβάλλει, αν και ασαφές ακόμη, το νέο πρόσωπο της καλλιτεχνικής έκφρασης, με τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του μεν, αλλά και με ενδείξεις επιρροής του παγκόσμιου μοντέλου.

Κάτω από το γενικό τίτλο «Παλιές διασταυρώσεις - Make it new» (να σημειωθεί ότι ο τίτλος επελέγη με στόχο την υπενθύμιση της παλαιότητας των σχέσεων των χωρών στην περιοχή και συνιστά πρόκληση για εφαρμογή της «επιταγής», διά στόματος του Ezra Pound), η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης θέτει την περιοχή της Μεσογείου στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της έρευνάς της.

Από το 2011 η διοργάνωση ήδη διαφοροποιήθηκε αρκετά σε σχέση με τις δύο προηγούμενες, ως προς το χρόνο διεξαγωγής της (από Μάιο-Σεπτέμβριο παλαιότερα, σε Σεπτέμβριο-Δεκέμβριο/Ιανουάριο πλέον), καθώς αναγνωρίσαμε και ενισχύσαμε την εκπαιδευτική δυναμική της και κατά συνέπεια η έναρξή της συμπίπτει με αυτή του ακαδημαϊκού έτους. Επιπλέον, λάβαμε υπόψη ότι το φθινόπωρο είναι η «δυνατή» εποχή της πόλης, με τα ΔΗΜΗΤΡΙΑ και τη ΔΕΘ, ενώ ακολουθεί το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Ακόμη, η σύνδεση της Μπιενάλε με την πόλη ενισχύθηκε από τη στήριξη του δήμου και τη συνεργασία των 5Μ, τα οποία το ΚΜΣΤ ενέταξε στη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ, για παραγωγή δικών τους εκθέσεων που να αναφέρονται στη Μεσόγειο διαχρονικά. Παράλληλα, επεκταθήκαμε, πράγμα που γινόταν και παλαιότερα, σε μνημεία της πόλης.

LENORA de BARROS (Βραζιλία) Study for Stubs, 2012 (παραχώρηση της καλλιτέχνιδος)

Για ποιο λόγο διαλέξατε για δεύτερη φορά τη Μεσόγειο ως πεδίο αναφοράς;

Η περιοχή της Μεσογείου συγκεντρώνει, σε μικρή σχετικά έκταση, μεγάλο αριθμό ομοιοτήτων και διαφορών που την καθιστούν κατάλληλο έδαφος για έρευνα και ανάπτυξη διαλόγου με κοινωνικές, πολιτικές, διαπολιτισμικές, διαθρησκευτικές και άλλες προεκτάσεις. Ο χώρος του πολιτισμού και η γλώσσα της τέχνης, που έχουν τη δύναμη να ξεπερνούν τα εμπόδια της επικοινωνίας, μπορούν και κυρίως οφείλουν να αναζωπυρώσουν το διάλογο που είχε χρόνια ατονήσει και να μιλήσουν διαφορετικά για την τρέχουσα κατάσταση. Η διερεύνηση του τοπίου της Μεσογείου, των λαών της και της έκφρασής τους συνιστά διερεύνηση και της δικής μας ταυτότητας. Ο εντοπισμός εξάλλου των ιστορικών μας αναφορών και του ρόλου μας σε αυτήν, αλλά και η προβολή του πολυπολιτισμικού και κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης, πιστεύουμε ότι συμβάλλει στη διαμόρφωση του νέου προσώπου της πόλης.

Με αφετηρία την 3η Μπιενάλε το 2011, η έρευνα επικεντρώθηκε στη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή στη Μεσόγειο και ειδικά σε περιοχές που η συμμετοχή τους στο εικαστικό γίγνεσθαι είναι ανεπαρκώς γνωστή ή πιθανώς άγνωστη.

Πώς καταλήξατε στην επιλογή της Adelina von Fürstenberg, αλλά και στον τίτλο «Παντού αλλά Τώρα» της κεντρικής έκθεσης;

Γνωρίζω προσωπικά την κ. Adelina von Fürstenberg εδώ και πολλά χρόνια, κυρίως μέσα από τη δουλειά της. Πρόκειται, κατά τη γνώμη μου, για ένα δραστήριο άτομο, ένα στρατευμένο άνθρωπο στον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Να σημειωθεί ότι το 1996 ίδρυσε την ΜΚΟ «Art For the World», συνεργαζόμενο φορέα του Τμήματος Δημόσιας Πληροφόρησης του ΟΗΕ, για τη διάδοση των αρχών της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα μέσω της σύγχρονης τέχνης και του κινηματογράφου. Είναι ακτιβίστρια και διοργανώνει εκθέσεις σύγχρονης τέχνης με μια σφαιρική και κοινωνιολογική οπτική, εισάγοντας την τέχνη σε χώρους όπως μοναστήρια, δημόσια κτίρια, πλατείες, πάρκα κ.λπ., με στόχο την ουσιαστική ένταξή της στην καθημερινότητά μας. Προσφέρει ένα ευρύτερο πλαίσιο στις εικαστικές τέχνες, δημιουργώντας ένα ζωντανό διάλογο με τις άλλες τέχνες και συσχετίζοντάς τες με παγκόσμια ζητήματα. Ακόμη ενδιέφερε και συνέπιπτε με την άποψή μας ως προς τον τρόπο παρουσίασης της σύγχρονης τέχνης. Αυτά υποθέτω, αποτέλεσαν κριτήριο επιλογής της για την επιμέλεια της κεντρικής έκθεσης της φετινής Μπιενάλε και από τη Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή της Μπιενάλε. Η λειτουργία εξάλλου της Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής είναι ακόμη ένα νέο στοιχείο που θα ισχύσει και αυτό τουλάχιστον μέχρι το 2015.

Ο τίτλος της κεντρικής έκθεσης, που επιμελείται, της ανήκει. Η ίδια σχολιάζει τον τίτλο: «Η έκθεση “Παντού, αλλά Τώρα” συνδέει στενά το ζήτημα του χώρου και του πνεύματος του τόπου (genius loci) στην περιοχή της Μεσογείου με το ζήτημα του χρόνου της δημιουργίας στο σύγχρονό μας κόσμο. Για την ακρίβεια, είναι το εδώ και τώρα του Ερνστ Γιούνγκερ που στο “Treaty of rebel” περιγράφει τον επαναστάτη ως έναν ανεξάρτητο και ελεύθερο άνθρωπο, έναν άνθρωπο της δράσης, παρόμοιας ιδιοσυγκρασίας με αυτήν του καλλιτέχνη». Το «Παντού αλλά Τώρα» τονίζει τη σημασία του εδώ (χώρος) και του τώρα (χρόνος), δημιουργώντας ένα όραμα που εμμένει στα ιδεώδη του υπαρξισμού και αναγνωρίζει την ευθραυστότητα της φύσης του ανθρώπου, το εδωνά-είναι, το Dasein του Χάιντεγκερ. Πάνω από 50 καλλιτέχνες από 25 χώρες, από τη Βραζιλία, την Κούβα, το Ιράν και την Ινδία, καθώς και από πολλές χώρες της Μεσογείου. Το δικό μας αίτημα για τη συμμετοχή σημαντικού αριθμού Ελλήνων καλλιτεχνών με έμφαση στην επιλογή καλλιτεχνών από τη Θεσσαλονίκη ικανοποιήθηκε αυτή τη φορά.

CLAIRE FONTAINE (Γαλλία) P.I.G.S., 2011 (Παραχώρηση του καλλιτέχνη και του Musac, Ισπανία)

Κανείς δεν θέλει να σώσει την ψυχή του. Όλοι κοιτούν να σώσουν την τσέπη τους. Γι’ αυτό κι ένας επαγγελματίας προβοκάτορας θα ρωτούσε ευθέως: Στην εποχή της κρίσης, τι έχει να μας προσφέρει η τέχνη και η 4η Μπιενάλε, αφού το σημαντικό είναι ο άρτος και ο επιούσιος;

Σημαντικό μπορεί πράγματι να είναι ξανά, όπως πριν χρόνια, ο άρτος ο επιούσιος. Δυστυχώς! Άρτος όμως ήταν, είναι και θα είναι, τροφή δηλαδή ουσιαστική για την ελευθερία, τη δημιουργικότητα και άρα για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου, η τέχνη. Το πιστεύω απόλυτα αυτό, όσο απόλυτα πιστεύω και στη δύναμή της. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι πιο ενδιαφέρουσες περίοδοι στην ιστορία της τέχνης συμβαίνουν παράλληλα με τις πιο δραματικές, ή έστω ιδιαίτερες περιόδους της κοινωνικοπολιτικής ιστορίας. Σκεφθείτε την περίοδο της Ρωσικής Πρωτοπορίας ή του Dada. Από τους καλλιτέχνες των σπηλαίων στη Νότια Γαλλία, μέχρι το θρησκευτικό πάθος των βυζαντινών τοιχογραφιών, το μαύρο τετράγωνο του Καζμίρ Μαλέβιτς και τις επαναδιατυπώσεις των σύγχρονων καλλιτεχνών, ο άνθρωπος παραμένει ον δημιουργικό. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει ωστόσο να συγκρίνουμε τη δύναμη της τέχνης με πρωταρχικά μέσα επιβίωσης, γιατί αυτά είναι πάνω από όλα.

Ο κόσμος μας είναι πλέον εύθραυστος και επικίνδυνος. Στην ψυχολογία του ατόμου υποβόσκουν αμλετικού τύπου αμφιβολίες. Κυνισμός, ειρωνεία, απελπισία. Ποια είναι η απάντηση της τέχνης σε αυτή τη νέου τύπου απόγνωση;

Αμλετικού τύπου αμφιβολίες, το θέτετε πολύ σωστά, ίσως και πολύ κομψά. Η τέχνη δίνει τη δυνατότητα της μεταφοράς σε άλλα επίπεδα, αυτά της έμπνευσης, της δημιουργικότητας, της εσωτερικής αναζήτησης. Ο υλικός πολιτισμός που έχουμε δημιουργήσει μας έχει απομακρύνει από τα βασικά, και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η τέχνη στις μέρες μας συχνά απλά καταγράφει. Έχει χαθεί ο ιερός της χαρακτήρας. Είμαι σίγουρη, όμως, ότι πρώτα πρέπει να δεις το πραγματικό είδωλό σου στον καθρέφτη για να αλλάξεις, να προχωρήσεις. Άλλωστε η τέχνη δεν είναι εξωραϊστική, εμπεριέχει και κυνισμό, και ειρωνεία, και σαρκασμό, και πόνο, και πάνω από όλα κριτική, και ίσως εναλλακτικές, δηλαδή λύσεις.

INCI EVINER (Τουρκία) Fluxes of Girls on Europe, 2010 (Παραχώρηση της Galerie Nev, Κωνσταντινούπολη και της καλλιτέχνιδος)

Για ποιο έργο-συμμετοχή είστε ιδιαίτερα περήφανη, γιατί «πολεμήσατε» γι’ αυτό προσωπικά;

Ξέρετε, δεν θυμάμαι ποτέ στον επαγγελματικό μου χώρο να έχω κάνει ευχάριστους περιπάτους. Για ό,τι ήθελα και πίστευα, πολέμησα και πολεμάω, και όχι μόνο με τη γραφειοκρατία, τη νοοτροπία ή την άγνοια, πράγματα αρκετά διαδομένα, αφού συχνά η τύχη της τέχνης είναι εναποθετημένη σε κέντρα αποφάσεων και χέρια ανθρώπων που δεν έχουν καμία σχέση με αυτήν, αλλά και καμιά διάθεση να τη σεβαστούν. Δυστυχώς πολεμάω και με ανθρώπους με τους οποίους θα έπρεπε να είμαστε σύμμαχοι. Η υπερηφάνεια, πάλι, είναι κάτι πολύ προσωπικό, όχι κοινό. Για μένα είναι συνυφασμένη με τον τρόπο που διαχειρίζεσαι τις δυνατότητες που σου παρέχονται. Προσωπικά πιστεύω, ή μάλλον ελπίζω, ότι η στάση μου και ειδικότερα η εθελοντική προσφορά μου τιμούν αυτούς που με βοήθησαν ή με επέλεξαν. Αυτός είναι και ο τρόπος μου για να ανταποδώσω το οξυγόνο που μου παρέχει η ίδια η τέχνη ως ζωτικός μου χώρος.

Τι απαντάτε σε όλους όσοι δηλώνουν πως όλα έχουν ειπωθεί και πως η τέχνη τελείωσε και δεν έχει να δώσει τίποτα περισσότερο πέρα από επανάληψη;

Στην πραγματικότητα ουδείς υποστηρίζει πραγματικά ότι η τέχνη πέθανε. Ο υποτιθέμενος θάνατος αφορούσε φόρμες και όχι την ουσία. Αφορούσε στην αναγκαιότητα αναθεώρησής της. Η τέχνη είναι ταυτισμένη με την ανθρωπότητα και θα πεθάνει, αν πεθάνει, μαζί της. Από την άλλη, δεν υπάρχει παρθενογένεση. Η τέχνη είναι ένα συνεχές. Το καλύτερο κριτήριο είναι πάντα η ευαισθητοποίηση, η ανακούφιση, ακόμη και η καταφυγή σε αυτήν, και δεν αναφερόμαστε μόνο στα εικαστικά, αλλά σε όλες της τις εκφάνσεις.