Φραντς Κάφκα

Ο άνθρωπος που ξυπνά μεταμορφωμένος σε απεχθές ζωύφιο, με όλη την οικογένειά του αποφασισμένη να τον εξοντώσει («Η Μεταμόρφωση»). Ο άνθρωπος χαμένος στη λαβυρινθώδη παράνοια της γραφειοκρατίας («Ο Πύργος»). Ο άνθρωπος στο έλεος μιας επικείμενης, ανεξήγητης δίκης για ένα έγκλημα που ούτε καν προσδιορίζεται («Η Δίκη»). Ο Φραντς Κάφκα απεικόνισε το ανθρώπινο ον στην υπέρτατη στιγμή της υπαρξιακής αγωνίας του, εγκλωβισμένο σε κόσμους εφιαλτικούς και κρυπτικούς, δέσμιο παράλογων εξουσιών και συγκλονιστικά ασήμαντων πρωτοκόλλων, αφήνοντας παρακαταθήκη στο παγκόσμιο λεξικό της ανθρωπότητας μία λέξη για να συνοψίσει αυτήν ακριβώς την ολέθρια πραγματικότητα, με μία επίστρωση κατάμαυρης σάτιρας: καφκικός.

 20+1 καφκικά μυστικά της ζωής του

1. Ο Φραντς Κάφκα γεννιέται στις 3 Ιουλίου 1883 στην Πράγα, τότε τμήμα της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας. Η εβραϊκής καταγωγής οικογένειά του ήταν γερμανόφωνη. Ο πατέρας του, Γιάκομπ, ήταν κρεοπώλης ή ακριβέστερα “shochet” (σφαγιαστής ζώων στην εβραϊκή παράδοση). Η μητέρα του, Γιούλιε, ήταν κόρη λιανεμπόρου και κοινωνικά ανώτερη από τον σύζυγό της.

"Είμαστε εγκαταλειμμένοι σαν παιδιά χαμένα στο δάσος. Όταν στέκεσαι μπροστά μου και με κοιτάζεις, τι γνωρίζεις για τις λύπες μου κι εγώ για τις δικές σου;"

2. Έχασε δύο αδελφούς σε νηπιακή ηλικία. Οι τρεις αδελφές του επέζησαν του Φραντς, αλλά υπήρξαν αργότερα θύματα του Ολοκαυτώματος.

Οι τρεις αδελφές του Κάφκα, Γκαμπριέλε, Βαλέριε και Ότλα

3. Ο πατέρας του Φραντς ήταν αυταρχική φιγούρα, εν αντιθέσει με την ντροπαλή και καρτερική μητέρα του. Η δύσκολη σχέση του Φραντς με τον πατέρα του αντανακλάται στα γραπτά του, όπου οι σχέσεις μεταξύ ανδρών παρουσιάζονται ανταγωνιστικές και γεμάτες δυσπιστία, ενώ οι γυναίκες φαντάζουν συχνά “σωστικές λέμβοι” στο μαρτύριο που βιώνουν οι ήρωες.

4. Ξεκίνησε να σπουδάζει χημεία, αλλά τελικά αποφοίτησε από τη σχολή της Νομικής και εργάστηκε για ένα χρόνο ως ασκούμενος δικηγόρος.

5. Η λέξη “Κάφκα” σημαίνει “κάργια” στα τσεχικά και ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε το πουλί σαν έμβλημα στις επαγγελματικές του επιστολές.

6. Εργάστηκε σε ασφαλιστικές εταιρείες, γράφοντας αναφορές και υπερασπιζόμενος τα ασφαλιστικά δικαιώματα των εργατών. Σε γενικές γραμμές, πάντως, ο Κάφκα απεχθανόταν τη δουλειά του.

7. To 1911, πείστηκε από τον γαμπρό του να γίνει συνέταιρος στο πρώτο εργοστάσιο αμιάντου που λειτούργησε στην Πράγα. Γρήγορα μετάνιωσε για αυτή την απόφαση, αφού περιορίστηκε σημαντικά ο χρόνος που είχε για να γράφει.

8. Αγαπημένοι του συγγραφείς: ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο Γκιστάβ Φλομπέρ και ο Χάινριχ φον Κλάιστ, τους οποίους θεωρούσε “πνευματικούς αδελφούς” του.

9. Παρά την πεισιθάνατη φύση των έργων του, φαίνεται πως συλλογίστηκε στα σοβαρά το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας μόνο μία φορά στη ζωή του, το 1912.

10. Δημοσίευσε ελάχιστα από τα κείμενά του εν ζωή: μία συλλογή 18 διηγημάτων του το 1912 και την περίφημη νουβέλα “Η Μεταμόρφωση” το 1916.

11. Τρομερά ανασφαλής και με μία διαρκή πεποίθηση πως οι άλλοι άνθρωποι τον απεχθάνονται, ο Κάφκα υπέφερε από διόλου ευάριθμες φοβίες και νευρώσεις. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως έπασχε από σχιζοειδή διαταραχή προσωπικότητας.

12. Έχει υποστηριχθεί επίσης πως έπασχε από νευρική ανορεξία ή κάποια άλλη διατροφική διαταραχή, καθώς και από κατάθλιψη. Σε κάθε περίπτωση, η αινιγματικότητά του δεν αφήνει πολλά περιθώρια για βεβαιότητες.

13. Πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, σύχναζε σε αναρχικούς, αντιστρατιωτικούς και αντικληρικούς κύκλους της Πράγας, ενώ ο ίδιος ασπάστηκε πλήρως τις αξίες του σοσιαλισμού.

14. Είχε ενεργή σεξουαλική ζωή, αν και οι ανάγκες του στον εν λόγω τομέα τον γέμιζαν ενοχές και είχε μία αίσθηση του σεξ ως κάτι το απροσδιόριστα “βρώμικο”. Συχνός επισκέπτης σε πορνεία και με ενδιαφέρον για την πορνογραφία, είχε αρκετές ερωτικές σχέσεις με ατυχή κατάληξη. Η πιο σημαντική του σχέση ήταν με τη Φελίτσε Μπάουερ, με την οποία αρραβωνιάστηκε και την οποία σχεδίαζε να παντρευτεί. Είχε μάλιστα οριστεί και ημερομηνία γάμου, αλλά, για άγνωστους λόγους, ο γάμος δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Άλλη ερωμένη του ήταν η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μιλένα Γιεσενσκά.

Φελίτσε Μπάουερ

Μιλένα Γιεσενσκά

15. Τελευταία ερωμένη του ήταν η σχεδόν 15 χρόνια νεότερή του, νηπιαγωγός Ντόρα Ντιάμαντ, η οποία τον ενθάρρυνε να ξαναέρθει σε επαφή με τις ιουδαϊκές και σιωνιστικές ρίζες του και να μελετήσει το Ταλμούδ.

Ντόρα Ντιάμαντ

16. Προς το τέλος της ζωής του έζησε για ένα διάστημα στο Βερολίνο με την Ντιάμαντ. Το 1917, μετά τη διάγνωσή του με φυματίωση, έζησε για μερικούς μήνες στη φάρμα του γαμπρού του σε ένα μικρό χωριό της Βοημίας. Την περιέγραψε ως την ευτυχέστερη περίοδο της ζωής του.

17. Ο Κάφκα είχε και γιο. Ή τουλάχιστον έτσι ισχυρίστηκε αργότερα ο καλύτερός του φίλος, δικηγόρος Μαξ Μπροντ. Σύμφωνα με τον τελευταίο, η ερωμένη του Κάφκα, Μαργκαρέτε Μπλοχ, γέννησε έναν γιο το 1916, ο οποίος πέθανε σε νηπιακή ηλικία. Ο Μπροντ υποστηρίζει επίσης πως ουδέποτε ο Κάφκα ενημερώθηκε για την πατρότητά του. Σύγχρονοι βιογράφοι του Κάφκα, πάντως, αμφιβάλλουν για το κατά πόσον ο συγγραφέας ήταν ο πραγματικός πατέρας του παιδιού.

18. Διαγνώστηκε με φυματίωση το 1917. Το 1924, η κατάστασή του χειροτέρεψε και επέστρεψε από το Βερολίνο στην Πράγα. Εισήχθη σε ένα σανατόριο στο Κίερλινγκ, κοντά στη Βιέννη, όπου και πέθανε στις 3 Ιουνίου 1924, σε ηλικία 40 ετών.

19. Ο Κάφκα δεν ολοκλήρωσε κανένα από τα μυθιστορήματα που ξεκίνησε. Πριν πεθάνει, είχε ήδη κάψει περίπου 90% των χειρογράφων του. Άφησε εντολή στον επιστήθιο φίλο του και εκτελεστή της πνευματικής κληρονομιάς του, Μαξ Μπροντ, να κάψει οτιδήποτε είχε απομείνει, από χειρόγραφα και επιστολές μέχρι ημερολογιακές καταγραφές και σκίτσα. Ο Μπροντ αγνόησε το αίτημά του. Ευτυχώς.

20. Τα μυθιστορήματά του που εκδόθηκαν όλα μετά θάνατον και ημιτελή, είναι τα εξής: “Η Δίκη” (1925), “Ο Πύργος” (1926) και “Αμέρικα” (1927), ενώ από τα διηγήματά του ξεχωρίζουν, εκτός της “Μεταμόρφωσης” που αγγίζει τις διαστάσεις νουβέλας, η περίφημη “Σωφρονιστική Αποικία”.

21. Κάφκα, ο ποιητής. Μία άγνωστη ιδιότητά του. Ακολουθούν αποσπάσματα από σκόρπιους στίχους του, από την αλληλογραφία και τα ημερολόγιά του, όπως δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο “Η Πληγή και η Λέξη” (μτφ. Ν. Βουτυρόπουλος, εκδ. Σαιξπηρικόν):

Απ' της εξάντλησης

τα βάθη

ανεβαίνουμε

με νέες δυνάμεις

Κύριοι σκοτεινοί

προσμένουν

τα παιδιά

να εξασθενήσουν

*

Αλλά αν γινόταν μέσα σ' ένα μυαλό

να συνυπάρξει χωρίς διχόνοια

*

Άνοιξε πύλη άνθρωπε βγες

έξω

Τον αέρα ανάσανε και τη σιωπή

*

Στο θολωμένο μυαλό χτυπά ένα ρολόι

Άκου το καθώς μπαίνεις στο σπίτι

*

Όρθια τ' απομεινάρια,

τα λυμένα απ' τη χαρά μέλη,

τα χαλαρά γόνατα,

στο φεγγαρόφωτο κάτω απ' το μπαλκόνι.

Στο βάθος φύλλα λιγοστά,

σκουρόχρωμα σα μαλλιά.

Λαχτάρα μου ήταν τ' αρχαία χρόνια

λαχτάρα μου ήταν το παρόν

λαχτάρα μου ήταν το μέλλον

και μ' όλα αυτά πεθαίνω σ' ένα μικρό φυλάκιο

στην άκρη του δρόμου

σ' ένα παντοτινά όρθιο φέρετρο

σ' ένα δημόσιο κτήμα

τη ζωή μου ξόδεψα προσπαθώντας

να συγκρατηθώ να μην το κομματιάσω.

Τη ζωή μου ξόδεψα πολεμώντας τον πόθο μου

να την τελειώσω.

*

Και πάλι, και πάλι στη μακρινή εξορία, στη

μακρινή εξορία.

Σε βουνά, σε έρημο, σε χώρα απέραντη

αξίζει να περιπλανηθώ

Έργο του Pixx-73