Ερντέμ Γκιουντούζ: «Ο Όρθιος Άνθρωπος»

The standing man... Μέχρι την περασμένη Δευτέρα ήταν σχεδόν άγνωστος. Και ξαφνικά, κατά τις έξι το απόγευμα της Δευτέρας εμφανίστηκε στο κέντρο της πλατείας Ταξίμ ο λεγόμενος «Όρθιος Άνθρωπος». Ο όρθιος άνθρωπος, κατά κόσμoν χορογράφος και καλλιτέχνης Ερντέμ Γκιουντούζ έμελλε μέσα σε λίγες μέρες να γίνει ο νέος ήρωας αφού όλα τα social media και τα κανάλια του κόσμου διέδωσαν την αποτελεσματική, ειρηνική του διαμαρτυρία.

Duran Adam είναι λοιπόν το νέο σύνθημα. Αυτό και το παράδειγμα. Μοιάζει με ύστατη ικεσία. Μοιάζει με σιωπηλή ιεροτελεστία. Μοιάζει με σιωπηλή προσευχή. Μοιάζει με προσωπική θυσία. Μοιάζει με δήλωση αξιοπρέπειας. Μοιάζει με αλληλεγγύη. Και ψυχή.

Ο Ερντέμ δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να σταθεί όρθιος, με τα χέρια στις τσέπες, ακίνητος κι αμίλητος, με το σακίδιό του στην πλάτη, στο ίδιο σημείο για 8 συνεχείς ώρες, ατενίζοντας το γιγαντιαίο πορτρέτο του Κεμάλ Ατατούρκ, κρεμασμένο στο υπό κατεδάφιση πολιτιστικό κέντρο, που φέρει το όνομα του ιστορικού ηγέτη.

Κι ενώ οι τουρκικές αρχές εξαπέλυαν απανωτά κύματα συλλήψεων εναντίον των ακτιβιστών που πρωταγωνίστησαν στις πρόσφατες ταραχές, ξαφνικά η φιγούρα ενός ακίνητου, σιωπηλού και αποφασισμένου άνδρα έκανε τον γύρο του κόσμου ως σύμβολο ειρηνικής αντίστασης στον αυταρχισμό της κυβέρνησης Ερντογάν. Κι αυτό έγινε ακριβώς ύστερα από τη βίαιη διάλυση των διαδηλωτών στην κεντρική πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης.

Ο όρθιος άνθρωπος, αρχικά ήταν μόνος. Ωστόσο κατάφερε όχι μόνον να δημοσιοποιήσει την δική του αντίδραση παγκοσμίως αλλά δημιούργησε ταυτοχρόνως μια νέα στάση ειρηνικής διαδήλωσης αφού πολλοί ήρθαν αυθόρμητα και στάθηκαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο αλληλέγγυοι δίπλα του. Την ίδια ώρα ξεδιπλώθηκε ένα νέο trend έξυπνης αντίδρασης απέναντι στην εξουσία.

Τα πράγματα για αυτόν τον νέο άνθρωπο που στεκόταν εκεί ακίνητος σαν να κάνει όρθιος Ζα-Ζεν διαλογισμό ήταν αυτονόητο ότι θα είχαν περίεργη εξέλιξη. Στην αρχή διάφοροι περαστικοί άρχισαν να τον περιεργάζονται ή να τον αγγίζουν περιμένοντας κάποια έστω αντίδραση. Αλλά ο άντρας δεν αντιδρούσε. Στην συνέχεια ήρθαν οι αστυνομικοί με πολιτικά. Άρχισαν να τον «ανακρίνουν» σχετικά με την ταυτότητα του, το επάγγελμα και τις προθέσεις του. Τέσσερις αστυνομικοί άρχισαν να τον παρενοχλούν κι ύστερα του έβγαλαν το σακίδιό του, το άνοιξαν κι άρχισαν να το ψάχνουν επιδεικτικά.

Δεν περιορίστηκαν μόνο σ΄ αυτό. Δεν το ανίχνευσαν π.χ μόνον για βόμβες ή παράνομο υλικό. Το ξεψάχνισαν κανονικά προσπαθώντας να προκαλέσουν την αντίδραση του νέου. Εκείνος δεν αντιδρούσε αν και καταλάβαινε εμφανώς τι έκαναν. Εκείνοι συνεχίζοντας την πρόκληση άνοιξαν μέχρι και το πορτοφόλι του. Το σακίδιο του περιείχε πλαστικές κάρτες, μια μάσκα αερίων, ένα μπουκάλι νερό, γυαλιά και ένα πακέτο μπισκότα. Ύστερα τον ρώτησαν αν περίμενε κάποιον. Εκείνος προς στιγμήν όταν άρχισαν να του κάνουν και σωματική έρευνα άδειασε τις τσέπες μόνος του και πετάχτηκε ένα κέρμα. Ύστερα παραλίγο να βγάλει το παντελόνι του αλλά έκλεισε το φερμουάρ. Αυτό ήταν . Οι αστυνομικοί δεν τον χτύπησαν. Άλλωστε δεν έκανε τίποτα. Δεν μπορούσαν γιατί δεν έδινε καμία αφορμή.

Τις επόμενες ώρες, καθώς οι φωτογραφίες του ξεχείλιζαν στα media και τα blogs όλου του κόσμου και αφού το μυστηριώδες ψευδώνυμό του («ο όρθιος άνθρωπος») εξαπλώθηκε στο Twitter, άρχιζαν να μαζεύονται άνθρωποι. Σιγά-σιγά, δεκάδες κι ύστερα πάνω από 300 περαστικοί παρατάχθηκαν δίπλα του, μιμούμενοι αυτήν την πρωτότυπη και ειρηνική μορφή διαμαρτυρίας, και στάθηκαν ακίνητοι, όρθιοι και σιωπηλοί, μέχρις ότου διαλύθηκαν από την αστυνομία γύρω στις δύο το πρωί. Δέκα πολίτες, οι οποίοι αρνήθηκαν να απομακρυνθούν, συνελήφθησαν για «παρεμπόδιση της κυκλοφορίας».

«Εγώ δεν είμαι τίποτα, η ιδέα είναι που μετράει» δήλωσε ο ήρωας της ημέρας στο BBC, για να προσθέσει: «Οι άνθρωποι αντιστέκονται σε μια κυβέρνηση που δεν θέλει να καταλάβει και δεν μπαίνει καν στον κόπο να σκεφτεί γιατί ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους. Είναι μια σιωπηλή αντίσταση, που καλεί τον κόσμο να σταματήσει και να σκεφτεί τι συμβαίνει σ’ αυτήν τη χώρα». Παρόμοιες εκδηλώσεις σιωπηλής διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκαν στην Άγκυρα και τη Σμύρνη, καθώς το παράδειγμα του Γκιουντούζ διαδόθηκε μέσω twitter σε όλη την Τουρκία. Επίσης ανάλογου τύπου διαμαρτυρίες, διαβάζοντας βιβλία αυτήν την φορά είχαμε και στο Μιλάνο και αλλού όπου θέλησαν άνθρωποι άλλων χωρών να συμπαρασταθούν στον αγώνα των Τούρκων διαδηλωτών...

Duran Adam στο Μιλάνο

Την ίδια ώρα, οι διωκτικές αρχές συνέχιζαν το κύμα καταστολής σε βάρος των διαδηλωτών που επιμένουν να αμφισβητούν την κυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Στην Άγκυρα, ειδικές δυνάμεις ΜΑΤ χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια της νύχτας δακρυγόνα και αντλίες νερού εναντίον διαδηλωτών στην κεντρική πλατεία Κιζιλάι. Παράλληλα, εξαπολύθηκε εκστρατεία συλλήψεων αριστερών, κατά κύριο λόγο, ακτιβιστών, που είχαν πρωτοστατήσει στις διαδηλώσεις και ταραχές.

Το υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε 62 συλλήψεις στην Κωνσταντινούπολη και 23 στην Άγκυρα, ενώ σύμφωνα με την κρατική τηλεόραση TRT άλλοι 13 πολίτες συνελήφθησαν στο Εσκισεχίρ. Είναι δε γνωστό ότι υπήρξαν και 5 νεκροί. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αγριότητα της τουρκικής αστυνομίας. Και ήθελε τρομερή αυτοκυριαρχία και θάρρος να ξεχάσεις θύματα και να προχωρήσεις σε σιωπηλή διαμαρτυρία.

Γιατί όμως έπιασε τόσο πολύ αυτή η νέα μορφή διαμαρτυρίας ώστε να διαδηλώνουν μέχρι και ανάπηροι; Ποιοι είναι οι δυνατοί, ενδεχομένως και υπόγειοι συμβολισμοί του «ίσταμαι»; Και ποιος είναι αυτός ο καλλιτέχνης που μας απέδειξε σε βάρος κάθε περιρρέουσας φήμης ότι ΚΑΙ οι καλλιτέχνες μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο ή τουλάχιστον τις επικρατούσες ιδέες για τον κόσμο;

Ποιος είναι ο καλλιτέχνης – ακτιβιστής; Ας ξεκινήσουμε από τα απλά. Από τον καλλιτέχνη. Ο Erdem Gündüz, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του, είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης χορευτής, που ασχολείται και με την performance, ενώ κάνει κι έργα τέχνης. Γενικότερα, δεν πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που το έργο του χαρακτηριζόταν μέχρι σήμερα πολιτικό, αν και ήταν ενεργός στο παρελθόν στη συζήτηση που αφορούσε στις γυναίκες που φορούν μαντίλα, φορώντας ένα στην τάξη για την υποστήριξη της άρσης της απαγόρευσης για τις γυναίκες που καλύπτουν το κεφάλι τους σε δημόσια κτίρια.

Είναι προφανές επίσης ότι εδώ επρόκειτο όχι απλά για μια καλλιτεχνική performance αλλά για μια ατομική αντίδραση απέναντι στην βία της αστυνομίας και μια συμβολική συμπαραδήλωση αφού δεν στάθηκε μπροστά σε οποιοδήποτε κτίριο αλλά στο συγκεκριμένο πολιτιστικό κέντρο με το πορτραίτο του Ατατούρκ.

Ίσως να μην φανταζόταν καθόλου ότι ο ίδιος θα γινόταν ένας επώνυμος ήρωας, ότι θα λανσάρει χωρίς να βγάλει άχνα ένα νέο κίνημα και μια νέα μορφή αντίδρασης που θυμίζει τον Γκάντι αλλά και τον ανώνυμο διαδηλωτή της πλατείας Τιεν Ανμέν που στάθηκε μπροστά στο κινούμενο τανκ με τις σακούλες στα χέρια.. Ένας καθημερινός άνθρωπος που έκανε όλον τον πλανήτη να καρδιοχτυπήσει!

Τα τραγικά θύματα. Κι ας προχωρήσουμε στο μεγάλο παράδειγμα. Κανείς Τούρκος δεν θα ξεχάσει εύκολα τα τραγικά θύματα αυτής της άδικης αναμέτρησης. Ο Ethem Sarısülük ήταν ένα από αυτά. Πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία μετά από ανηλεή χτυπήματα της τουρκικής αστυνομίας. Οι εικόνες μιλάνε από μόνες τους. Σαν το σκυλί στο αμπέλι.

Ο Sarısülük ήταν το τρίτο πρόσωπο που πέθανε μέσα σε έξι ημέρες βίαιων συμπλοκών διαδηλωτών με την αστυνομία που ξεκίνησαν στην Κωνσταντινούπολη και έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Τουρκία. Οι άλλοι δύο ήταν ο Mehmet Ayvalıtaş, 20 ετών και ο Abdullah Comert, 22 ετών. Τώρα οι νεκροί είναι πέντε...

Ethem Sarısülük

Duran Adam είναι λοιπόν το νέο σύνθημα. Αυτό και το παράδειγμα. Μοιάζει με ύστατη ικεσία. Μοιάζει με σιωπηλή ιεροτελεστία. Μοιάζει με σιωπηλή προσευχή. Μοιάζει με προσωπική θυσία. Μοιάζει με δήλωση αξιοπρέπειας. Μοιάζει με αλληλεγγύη. Και ψυχή.

Tο παράδειγμα του Γκιουντούζ παρακολούθησαν πάρα πολλοί άνθρωποι στην Τουρκία και αλλού. Το ακολούθησε και μία ανώνυμη γυναίκα στην Άγκυρα που στάθηκε όρθια επί 30 ώρες προκειμένου να τιμήσει την μνήμη του νεκρού Ethem Sarısülük. Πήγε στο συγκεκριμένο σημείο που τον χτύπησαν στο κεφάλι κι έχασε την ζωή του και στάθηκε όρθια μιάμιση μέρα συνεχώς! Είναι απίστευτο το τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος.

Οι συμβολισμοί αυτής της στάσης του Ίσταμαι ή αρχαιοελληνιστί Ίστημι, είναι πάρα πολλοί.. Η ανάλογη στάση ασφαλώς χαρακτηρίζει μια σοβαρότητα αλλά κι έναν σεβασμό απέναντι σε μια ιδέα. Είναι ενδεικτικό ότι ανάλογη στάση ακολουθούν οι λαοί σε ανάκρουση εθνικού ύμνου για παράδειγμα ή άλλου ύμνου που αφορά σε συλλογικότητες και ιδέες. Άλλωστε τόσο η λέξη «στάση» ή «ιστός» ή «στασιαστής» προέρχονται από την ίδια ρίζα. Η ίδια η ετυμολογία της λέξης αλλά και η οικογένεια λέξεων που παράγονται από την λέξη «Ίσταμαι» είναι ενδεικτικά και των συμβολισμών. Είναι απίστευτο με πόσες σημασίες και λέξεις συνδέεται αυτή η έννοια.. αλλά και πόσες ανθρώπινες κι ανθρωπιστικές αξίες.

Από τον Όμηρο στην κλασική ελληνική

Ουσιαστικά: στατήρ, στάσις, στασιώτης, στασιωτεία 'κατάσταση κατά την οποία επικρατεί στάση', στασιασμός, σύσταση, στάδιον, σταδίη (θηλ.), σταδιοδρόμος, στάθμη, σταθμός, σταμίν 'τα πλευρά του πλοίου', στάμνος, σταμνίον, στατήρ, στήμων, σταυρός, σταύρωμα, σταύρωσις, ἱστός, ἱστίον, ἱστιορράφος, ἱστοδόκη (θηλ.) 'ξύλο στην πρύμνη του πλοίου στο οποίο στηρίζεται ο ιστός', ἱστοπέδη (θηλ.) 'το μέρος στο οποίο τοποθετείται ο ιστός', ἱστουργία 'η τέχνη του ιστουργού', παραστάς (θηλ.) 'κάτι που στέκεται κοντά, τα ξύλα ή τα μάρμαρα από τη μια και την άλλη πλευρά της πόρτας', παράστασις, παραστάτης, παραστάτις (θηλ.), συμπαραστάτης

Ρήματα: στατίζω, στασιάζω, σταδιοδρομέω, σταθμάω, σταυρόω, ἱστουργέω, παραστατέω, προπαρίστημι 'αποδεικνύω από πριν', συμπαρίστημι, συμπαραστατέω

Επίθετα: στατός 'τοποθετημένος', στατικός, στασιωτικός, στασιώδης, στασιαστικός, στάσιμος, σταδαῖος, στάδιος 'αυτός που στέκεται όρθιος', σταθερός, ἱστότονος 'αυτός που είναι τεντωμένος πάνω στον ιστό'

Επιρρήματα: στασιαστικῶς, παρασταδόν 'από κοντά'

Απο την ελληνιστική στη λόγια βυζαντινή

Ουσιαστικά: στασιαστής, στασίδιον, σταδιασμός 'μέτρηση κατά στάδια', σταθερότης, στάθμησις, σταμνίσκος, σταυρωτής, ἱστάριον, ἱστιοφόρος, ἱστοθήκη, ἱστοκεραία, ἱστοποιία, ἱστοτέλεια 'υφάντρια', ἱστουργός, παραστάδιον, παρασταθμίς, παραστασία, παράστημα 'άγαλμα στημένο κοντά σε άλλο, το θάρρος ή η ετοιμότητα του πνεύματος', ἀντιπαράστασις

Ρήματα: σταδιεύω 'τρέχω όπως στο στάδιο', σταθμεύω, σταυρώνω, ἱστιοδρομέω, ἱστοποιέω, ἀντιπαρίστημι

Επίθετα: σταδιαῖος 'αυτός που έχει το μήκος, το πλάτος ή το ύψος ενός σταδίου', σταυροφόρος, στημονώδης, ἱστοπόνος 'ιστουργός', ἱστοτριβής, ἱστουργικός, παραστάσιμος, παραστατέος, παραστατικός, παριστίδιος 'αυτός που βρίσκεται κοντά στον ιστό', ἀντιπαραστατικός

Επιρρήματα: στάδην 'όρθια', σταθερῶς, παραστατικῶς, ἀντιπαραστατικῶς

Να λοιπόν ένας μη βίαιος τρόπος διαδήλωσης που υποδηλώνει κάτι περισσότερο από την πολιτική ανυπακοή που έχουμε δει και σε πολλές καθιστικές διαδηλώσεις που συνήθως είναι πρόσκαιρες αφού μετά η αστυνομία σέρνει τους διαδηλωτές με το ζόρι.. Εδώ, η στάση αυτή, υποδηλώνει μια νέα πνευματικότητα, υποδηλώνει αλληλεγγύη και νέες αξίες αφού εξαρτάται και που επισυμβαίνει.

Στο Τούρκικο Mall για παράδειγμα, υποδηλώνει και στους υπόλοιπους πελάτες ότι υπάρχουν άλλες, δυνατότερες αξίες από την κατανάλωση και το shopping. Και η σωματική στάση της σιωπής κινητοποιεί έναν εσωτερικό διάλογο ή στοχασμό επιπλέον, όπως ακριβώς στον όρθιο διαλογισμό. Αναρωτιέται κανείς: Ποιος είμαι και πού πάω; Τι πιστεύω; Και πώς ζω σύμφωνα με όσα πιστεύω; Μπορώ να σταθώ στα πόδια μου και να υπάρξω; Μπορώ να ζήσω κι όχι να υπάρχω απλώς σαν να μου συμβαίνουν όλα σε ένα όνειρο;

Ακολουθεί το συγκλονιστικό βίντεο που δείχνει πως ξεκίνησαν όλα. Την εξευτελιστική στάση των αστυνομικών και την συγκινητική στάση του Erdem και του πλήθους που μαζεύεται σιγά σιγά από πίσω του... Η βία δεν έλυσε ποτέ κανένα πρόβλημα ουσιαστικά. Γιατί η βία εκτός από την απανθρωπιά της είναι πανικός, άγνοια και ανοησία. Χρειαζόμαστε σκέψη, στοχασμό, διάλογο, δημοκρατία, σεβασμό, αλληλεγγύη κι αγάπη. «Όλα τ΄άλλα είναι σκουριά» όπως έλεγε κι ο Ezra Paound...

Παλιά συμβολική performance του Erdem Gündüz για το αδιέξοδο της βίαιης αντιπαράθεσης...