Ο μαικήνας Γρηγόρης Γρ. Μαρασλής

Στις 25 Ιουλίου του 1831 διόλου απίθανο στην Οδησσό να είχε 33°C και ανυπόφορη υγρασία –όπως το φετινό καλοκαίρι– και οι Οδεσσίτες να κάθονταν στην παχιά σκιά των δένδρων της Πριμόρκσι μπουλβάρ με θέα τη θάλασσα, όταν έπιασαν οι πόνοι τοκετού τη Ζωή Θεοδωρίδη, σύζυγο του Γρηγόρη Ιωάννου Μαρασλή, στο μεγάλο πράσινο σπίτι της οδού Πούσκιν, που κόβει κάθετα την οδό των Ελλήνων. Η οικογένεια είχε μετακομίσει από το πολύ μικρότερο σπίτι στην πάροδο Κράσνι 18, εκεί που για πρώτη φορά συναντήθηκαν Σκουφάς, Ξάνθος και Τσακάλωφ για να συστήσουν τη Φιλική Εταιρεία και σήμερα στεγάζεται το Παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού.

Δεν ξέρουμε αν στη γέννησή του ήταν παρών ο πατέρας του ή έλειπε ταξίδι για δουλειές, καθότι μεγαλέμπορος ποτών στις πόλεις της Νέας Ρωσίας, σιτέμπορος και ιδιοκτήτης πάρα πολλών ακινήτων. Γνωρίζουμε, όμως, πως η οικογένεια τρελάθηκε από τη χαρά της, γιατί μετά από δεκατρία χρόνια γάμου είχε επιβιώσει μόνο ένα κορίτσι, η Ευριδίκη.

Παλιό παλάτι που το αγόρασε και το δώρισε στην πόλη για να γίνει Μουσείο Καλών Τεχνών.

 Από υπάλληλος Δήμαρχος

Το ταξικό σύστημα της εποχής του επιτρέπει τελειώνοντας τις σπουδές στο Λύκειο Ρισελιέ να γίνει κρατικός υπάλληλος, για να καταλήξει μετά από χρόνια με τον 4ο βαθμό (από τoυς 14) στην υπαλληλική ιεραρχία. Παίρνοντας και τον τίτλο «Τακτικού Κρατικού Συμβούλου», κερδίζει το δικαίωμα για τίτλο ευγενείας και οικόσημο το 1876 της ρώσικης αυτοκρατορίας.

Πλακέτα προς τιμήν του

Στο μεταξύ έχει πεθάνει ο πατέρας του και έχει αναλάβει την περιουσία που συνεχώς μεγαλώνει. Ιδιαίτερες σπουδές, μάλλον, ποτέ δεν έκανε. Υποτίθεται πως για δύο διαστήματα είχε πάει στο Παρίσι γι’ αυτό το λόγο, αλλά προτίμησε την μποέμικη ζωή, γεγονός που επιβεβαιώνει και ο Ανδρέας Συγγρός που τον γνώρισε.

Με τη μόνιμη επιστροφή του στην Οδησσό εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος. Για δέκα χρόνια παίρνει και άλλα αξιώματα, για να φτάσει στη θέση του αντιδημάρχου και ν’ αποκτήσει έτσι το δικαίωμα να βάλει υποψηφιότητα για δήμαρχος (1878). Εκλέγεται, και κερδίζει όλες τις επόμενες εκλογές. Παραιτήθηκε μετά από 17 χρόνια.

Επί των ημερών του η ιδρυθείσα το 1794 Οδησσός εκσυχρονίζεται και μπαίνει δυναμικά στο πάνθεον των ωραιότερων πόλεων της Ευρώπης. Είναι χαρακτηριστικό πως ένας αξιωματικός είπε σε μια σύναξη της δημοτικής αρχής: «Όπερες ξέρετε να χτίζετε, κλινοσκεπάσματα για τα νοσοκομεία δεν ξέρετε να αγοράζετε»!

Ναι, μπορούμε να υποψιαστούμε πως τα αξιώματα τον βοήθησαν ν’ αυξήσει την περιουσία του, όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως (ακόμα και για λόγους υστεροφημίας) με δικά του χρήματα προίκισε τόσο την πόλη του, όσο και άλλες, με μια σειρά από κτίρια και έργα...

Το άγαλμά του στη λεωφόρο Μαρασλή.

Μια γυναίκα στη ζωή του

Ο Μαρασλής ήταν αθεράπευτα γεροντοπαλίκαρο. Η συντροφιά του ήταν πάντα ανδρική. Οι αδιάκριτοι έλεγαν πως μερικές φορές, στο τέλος αυτών των συναντήσεων, ο αθόρυβος υπηρέτης του ψιθύριζε πως η σύζυγος του στρατηγού τάδε είναι στο τηλέφωνο και ρωτάει πως είναι η υγεία του. «Η υγεία μου είναι άριστη» απαντούσε ο Μαρασλής. Ο υπηρέτης ξανάμπαινε σε λίγο και έλεγε πως η σύζυγος του στρατηγού τάδε ζητά να της στείλουν την άμαξα. «Στείλτε την» διάτασσε ο Μαρασλής. Μέχρι που γνώρισε τη Μαρία Φερντινάντοβα Κιτς, σύζυγο Π. Ν. Κιτς. Ηθοποιός στο επάγγελμα, είχε πρωταγωνιστήσει και σε παράσταση που δόθηκε στην έπαυλη (ντάτσα) του. Ο θαυμασμός του για την πρωταγωνίστρια είχε γίνει αντιληπτός τότε. Οι κουτσομπόληδες θριάμβευσαν γιατί, προς κατάπληξη όλων, ο Μαρασλής την παντρεύτηκε το 1903, σε ηλικία 71 ετών. Τέσσερα χρόνια έμειναν παντρεμένοι.

Πρωτομαγιά του 1907 ο Μαρασλής πέθανε από συγκοπή, για να ενταφιαστεί στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος (προσωρινά, κατ’ εξαίρεση), συνοδεία μιας ολόκληρης πόλης. Κληρονόμος του ορίστηκε ο Αλέξανδρος Σαφόνοφ, γιος της αδελφής του Ευριδίκης, που όμως πέθανε την επόμενη χρονιά, ενώ η κυρία, πλέον, Μαρασλή, λάμβανε ετήσιο εισόδημα 18.000 ρούβλιων.

Το αρχαιολογικό Μουσείο. Δεν δώρισε μόνο το κτίριο, αλλά και το άγαλμα του Λαοκόδοντα, που συμπεριλαμβανόταν στη γλυπτοθήκη της ντάτσας του.

Τι έγινε η περιουσία;

Η παρουσία του στη σημερινή Οδησσό είναι έντονη. Πλακέτες είναι αναρτημένες σε όλα τα κτίρια που δώρισε στην πόλη, μια λεωφόρος έχει πάρει το όνομά του, εκεί όπου έχει αναρτηθεί και άγαλμά του. Όμως τι έγινε με την τεράστια περιουσία του; Η Μαρία Καραβία στο βιβλίο της «Οδησσός, η λησμονημένη πατρίδα» (εκδ. Άγρα) φιλοξενεί μια μαρτυρία. Αυτή της Λυδίας Γιακόβλεβνα Λάντεσμαν, από τα παιδικά της χρόνια μετά την επανάσταση: Η διήγηση αναφέρεται στο 1919.

«Μια φορά που τριγύριζα στο έρημο διπλανό μας περιβόλι, μ’ έβγαλε από τους συλλογισμούς μου ένα θρόισμα. Πίσω μου στεκόταν μια γερόντισσα ψηλή, στητή, με μαύρο φόρεμα, που θύμιζε μοναχικό ένδυμα. Χαμογέλασε και μου είπε ότι δεν ενοχλούσα. Να έρχομαι όποτε θέλω. Η καινούργια μου γνωριμία αποδείχτηκε γυναίκα με παράξενη μοίρα. Καλλονή στο παρελθόν, με το χάρισμα μιας υπέροχης φωνής, έγινε τραγουδίστρια. Οι εμφανίσεις της είχαν ανεπανάληπτη επιτυχία. Είχε πολλούς θαυμαστές. Μονομαχούσαν για χάρη της. Άφηναν τις γυναίκες και τις αρραβωνιστικές τους για εκείνην. Ανάμεσα στους θαυμαστές της ήταν και ο δήμαρχος Οδησσού, ο μαικήνας Γρηγόρης Γρηγορίου Μαρασλής. Για πολύ καιρό απέρριπτε τις προτάσεις του, αλλά στο τέλος παντρεύτηκαν και εγκατέλειψε τη σκηνή. Στην επανάσταση τα κεφάλαια του Μαρασλή χάθηκαν διότι εθνικοποιήθηκαν όλα. Για να ζήσει έψηνε πίτες, που τις πουλούσε κατόπιν στο πάρκο. Παλιοί γνωστοί της επέτρεψαν να μένει στην εγκαταλειμμένη ντάτσα που τη συνάντησα. Κάποια φορά μου είπε: “Θα σου δείξω τα οικογενειακά μου κειμήλια. Μπορεί να μην ξαναπαρουσιαστεί άλλη ευκαιρία”. Μέσα στο δωμάτιό της ήταν σκορπισμένες ανοιχτές και κλειστές βαλίτσες, καπελιέρες, κασετίνες, τσάντες. Όλα κείτονταν στο πάτωμα, στις καρέκλες. Όταν ήρθα μετά από μερικές ημέρες και κοίταξα μέσα, το δωμάτιο ήταν άδειο. “Λένε ότι η χήρα Μαρασλή, μαντάμ Κιτς, που έμενε δίπλα, έφυγε για την Ελλάδα. Λένε ότι η ίδια η Ελληνίδα βασίλισσα Όλγα έστειλε αντιτορπιλικό να την πάρει” είπε η μητέρα μου την άλλη μέρα στο πρωινό. “Βλακείες” απάντησε ο πατέρας μου. “Έφυγε η γριά γιατί εδώ δεν είχε τίποτα να κάνει”»...

To σπίτι του που βρίσκεται απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο

Οι δωρεές του

[Οδησσός]

Δημοτική βιβλιοθήκη (στεγάζει και την προσωπική του βιβλιοθήκη)/ Δημοτικό αναγνωστήριο/ Δημοτικά εκπαιδευτήρια/ Αρχαιολογικό Μουσείο/ Μουσείο Καλών Τεχνών/ Μικροβιολογικό εργαστήριο/ Δημοτικό Γηροκομείο/ Έκδοση βιβλίων/.../ (για την ελληνική κοινότητα) Ένα τριώροφο κτίριο/ Μαράσλειο Γηροκομείο/ Χρηματική υποστήριξη στο Ροδοκανάκειο Παρθεναγωγείο/...

[Σε άλλες χώρες]

Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών/ Μαράσλειο Λύκειο Στεφάνου Νούκα (Θεσσαλονίκη)/ Μαράσλειο Ορφανοτροφείο Κέρκυρας/ Μαράσλειος Σχολή Φιλιππούπολης/ Πατριαρχική Αστική Σχολή Μαρασλή (Φανάρι)/ Χρήματα για το κτίριο που στεγάζει την ΑΣΟΕ/ Την εκδοτική σειρά «Βιβλιοθήκη Μαρασλή»…

Πηγές: «Γρηγόρης Μαρασλής» (εκδ. Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, Οδησσός), «Γρηγόρης Γρηγορίου Μαρασλής, Η ζωή και το έργο του» (εκδ. ΜΙΧΜΑ), «Οδησσός, η λησμονημένη πατρίδα», Μαρία Καραβία (εκδ. Άγρα)

[Φωτογραφίες: Δημήτρης Μαστρογιαννίτης ]