Ιδιαίτερα τάνγκο

Απόγευμα, έξω ακόμα έχει φως. Η μέρα έχει μεγαλώσει, η βραδιά προμηνύεται γλυκιά. Άνοιξη, επιτέλους. Ο καιρός σκηνοθετεί το σκηνικό της συνέντευξης και κάνει τους Αέρηδες Καλούς. Σα να γνωρίζει ότι περιμένω δύο δασκάλες να μου μιλήσουν για το Μπουένος Άιρες, τις μιλόνγκες, τα βλέμματα καμπεσέο και την αγκαλιά του τάνγκο.

Η Μαρία και η Δήμητρα παίρνουν θέση. Ίσια πλάτη, ψηλά ο θώρακας, μέσα η κοιλιά, οι ώμοι χαλαροί. Η στάση του σώματος των δύο κοριτσιών μιλάει από μόνη της. Φωνάζει από μακριά… τάνγκο: «Δεν είναι εύκολος χορός. Πρέπει πρώτα να μάθεις να περπατάς με ένα άλλο σώμα. Δεν είναι ένας χορός που στέκεται στα βήματα, είναι στάση ζωής. Το αργεντίνικο τάνγκο είναι η πρόθεση του ενός απέναντι στον άλλον, η επικοινωνία του ζευγαριού μέσα στην αγκαλιά. Δεν ξέρεις την επόμενη κίνηση. Κάθε στιγμή είναι μια έκπληξη. Αυτή είναι η όλη του η ομορφιά». 

tango from Media Luz on Vimeo.

Κάθε σχέση έχει μια αρχή. Για τη Μαρία η σχέση ζωής με το τάνγκο ξεκίνησε στη Βαρκελώνη το 1999. Εκεί σε μια μιλόνγκα χόρεψε μια τάντα με έναν παντελώς άγνωστο παρτενέρ και «έπαθε» τάνγκο για πρώτη φορά: «Καθόμουν μόνη και σκεφτόμουν μόνο βήματα και φιγούρες. Αυτός ήταν ένας πανύψηλος βορειοευρωπαίος. Με πλησίασε για να χορέψουμε. Κατάλαβε, αμέσως, την ένταση και το άγχος μου. Με πήρε αγκαλιά και απλά περίμενε. Δεν καταλάβαινα τι γινόταν, είχα απλά παγώσει. Δεν έκανα τίποτα. Μείναμε έτσι αγκαλιασμένοι στη μέση της πίστας μέχρι να τελειώσει ο χορός. Κάπου στα μισά του δεύτερου τραγουδιού αισθάνθηκα να χαλαρώνω. Σχεδόν ασυναίσθητα, μηχανικά, το σώμα και τα πόδια λύθηκαν. Χόρευα. Όταν το κομμάτι τέλειωσε, ο άγνωστος απομακρύνθηκε από την αγκαλιά μου. Δεν τον είδα ποτέ ξανά».

Χαμένη στη μετάφραση 

Η αφήγηση της Μαρίας με συνεπήρε. Αλλά κάπου την έχασα. Πολλές οι άγνωστες λέξεις: «Μιλόνγκα, τάντα, καμπεσέος, κουρτίνα... Μήπως να το πάρουμε από την αρχή;» Όπως στο τάνγκο, οι ρόλοι μας μοιράστηκαν. Η Μαρία και η Δήμητρα ανέλαβαν να με οδηγήσουν στον κόσμο τους κι εγώ ακολούθησα σαν καλή ντάμα.

Μιλόνγκα είναι... «Μια βραδιά τάνγκο. Ο χώρος ή η εκδήλωση όπου παίζεται μουσική τάνγκο, πας να πιεις ένα ποτό, υπάρχει χώρος για να χορέψεις. Στη μουσική κυριαρχούν κατά κύριο λόγο τρία είδη: το τάνγκο, το τάνγκο βαλς, που είναι 3/4 και χορεύεται λίγο διαφορετικά, και η μιλόνγκα, που εκτός από το όνομα της βραδιάς είναι και υποκατηγορία του τάνγκο. Πιο γρήγορη, είναι δύο τέταρτα. Είναι πιο παλιά, σα να λέμε ο παππούς του τάνγκο. Χαρούμενη και ανάλαφρη σαν ρυθμός και μελωδία, το χόρευαν οι οικογένειες στις γιορτές, ενώ το τάνγκο είναι πιο μελαγχολικό».

Τάντα είναι... «Μια σειρά από τρία ή τέσσερα τάνγκο, που συνήθως αποτελούν κομμάτια μιας συγκεκριμένης ορχήστρας. Η μουσική στις μιλόνγκες χωρίζεται σε τάντες. Από τη μία τάντα στην άλλη μεσολαβεί ένα μικρό μουσικό διάλειμμα που λέγεται κουρτίνα. Διαρκεί λίγα λεπτά, η μουσική αλλάζει, παίρνεις ανάσες τζαζ, ροκ, ό,τι θέλει ο Dj. Για λόγους πρακτικούς, για να ξεχωρίσουν οι τάντες και να αλλάξουν τα ζευγάρια. Να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις. Στο τέλος της τάντας λες «ευχαριστώ» και πας στην παρέα σου, ή αν πέρασες ωραία χορεύοντας με το συγκεκριμένο παρτενέρ μπορείτε να συμφωνήσετε να χορέψετε και δεύτερη τάντα. Στο τάνγκο μαθαίνεις να χορεύεις με όλους. Η ουσία είναι να ανταποκρίνεσαι στο χορό του κάθε παρτενέρ, να υπάρχει διάθεση για επαφή και επικοινωνία».

Καμπεσέο είναι... το νόημα, η παραδοσιακή τεχνική επιλογή παρτενέρ. Η οπτική επαφή και το νεύμα του κεφαλιού. «Οι καβαλιέροι ζητούν την ντάμα με τα μάτια. Κάνεις νόημα. Είναι ένας κώδικας ευγένειας, έτσι δεν χρειάζεται κανείς να έρθει σε δύσκολη θέση. Αν δε θέλεις να χορέψεις με κάποιον αποφεύγεις το βλέμμα του. Δεν τον κοιτάς. Την πρώτη φορά στο Μπουένος Άιρες, θυμάμαι, μέχρι να καταλάβουμε ότι έπρεπε να κοιτάμε δεν χορεύαμε καθόλου».

Ο χορός των μεταναστών 

Το τάνγκο συγκινεί ακόμα κι όταν δεν ξέρεις να το χορεύεις. Κουβαλάει μια τεράστια ιστορία και θρύλους που έχουν να κάνουν με συνθέτες, ποιητές, ανθρώπους του λιμανιού, χαλαρά ήθη, ελευθερία, δικτατορίες. Και κυρίως αφηγήσεις για χαμένες πατρίδες, με τις οποίες όλοι ταυτίζονται. Το τάνγκο γεννήθηκε γύρω στο 1870 από Ευρωπαίους μετανάστες στο Μπουένος Άιρες και στο Μοντεβιδέο. «Η μοναξιά της μετανάστευσης έφερε κοντά τους πρώτους πορτένιος» μου λέει η Δήμητρα, «είναι άνθρωποι χωρίς οικογενειακούς δεσμούς, χωρίς φίλους. Το τάνγκο τούς έδωσε μια νέα κοινή ταυτότητα, την οποία μοιράστηκαν με τους ντόπιους. Και έπαψαν να είναι ξένοι.

Carlos DalL’Asta και Μαρία Καραγιώργου

Οι άντρες έκαναν πρακτική μεταξύ τους. Και μετά με γυναίκες, εκεί που μπορούσαν να τις βρουν. Δηλαδή, στα πορνεία. Η αναλογία γυναικών και ανδρών ήταν μία ακόμα καθοριστική συνθήκη στην ιστορία της εξέλιξης του τάνγκο. Σύμφωνα με έναν αστικό μύθο ήταν περίπου 30 γυναίκες προς 70 άντρες».

Ο μικρός αριθμός των γυναικών έτρεφε τον ανταγωνισμό μεταξύ των ανδρών, αλλά επιπλέον δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για την άνθηση της πορνείας. Η εποχή που φτιάχτηκε το τάνγκο, οι συνθήκες που το δημιούργησαν, είναι αυτές που έφτιαξαν και το Μπουένος Άιρες. Είναι η πόλη αυτής της γενιάς. Γι’ αυτό οι κάτοικοι του Μπουένος Άιρες λέγονται πορτένιος – οι άνθρωποι του λιμανιού. Η κουλτούρα της πόλης αρχίζει στο λιμάνι, το Μπουένος Άιρες είναι πόλη μεταναστών. Αυτοί που πρώτα χόρεψαν το τάνγκο είναι οι άνθρωποι που έφτιαξαν την πόλη των Καλών Ανέμων, δεν είναι τυχαίο ότι είναι το σήμα κατατεθέν της πόλης».

Αργεντινή VS Ουρουγουάη 

Ποια χώρα ανακάλυψε το τάνγκο; Ποια παίζει καλύτερο ποδόσφαιρο; Αργεντινή και Ουρουγουάη χρόνια τώρα διεκδικούν το τάνγκο και το ποδόσφαιρο, όπως η Ελλάδα και η Τουρκία την υφαλοκρηπίδα. Αλλά επί της ουσίας Αργεντινή και Ουρουγουάη είναι ο ίδιος λαός. «Το τάνγκο δεν είναι φολκλόρ, είναι ο χορός της πόλης. Κάτι σαν το ρεμπέτικο εδώ. Στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη, οι ίδιοι άνθρωποι, όσοι ζούσαν στις όχθες του Ρίο ντε λα Πλάτα, επινόησαν το τάνγκο. Απλά όταν μιλάς για τάνγκο σκέφτεσαι την Αργεντινή και όχι την Ουρουγουάη. Αλλά στην ουσία είναι ίδιοι, μιλούν ίδια γλώσσα. Δεν υπάρχει αντιπαλότητα».

Από το ζενίθ στο ναδίρ 

Η επταετία της χούντας στην Ελλάδα στήνει χορό με καλαματιανούς. Η δικτατορία της Αργεντινής πέφτει με τα μούτρα στο ροκ. «Ήταν η χειρότερη στιγμή του τάνγκο. Το θεωρούσαν απαρχαιωμένο, για γέρους. Και βέβαια ήταν η δικτατορία. Ήθελαν να περιορίσουν καθετί εθνικό και να φέρουν ξενόφερτα στοιχεία στη χώρα. Η δικτατορία απαγόρευσε οτιδήποτε περονικό, φιλολαϊκό, που συγκέντρωνε το λαό σε συναθροίσεις. Ενώ τις δεκαετίες ’30 και ’40 όλο το Μπουένος Άιρες χόρευε σε κατάμεστες πίστες και οι ορχήστρες ήταν στο απόγειό τους, για μια ολοκληρη επόμενη γενιά εξαφανίστηκε. Μετά την πτώση της δικτατορίας το τάνγκο ήταν είδος προς εξαφάνιση. Κάποιοι έψαξαν να το ξαναβρούν από την αρχή. Στα τέλη του ’80, αρχές ’90, ξεκινά η αναβίωση του τάνγκο και η αναζήτηση των ριζών του. Αλλά και μιας νέας ταυτότητας. Το τάνγκο ξαναγεννιέται, εξελίσσεται, ξεπηδούν νέοι χορευτές, νέες φιγούρες, εξέλιξη των μεθόδων διδασκαλίας. Και, βέβαια, οι νέες ορχήστρες».

Οι εποχές του τάνγκο

La Guardia Vieja: Η παλαιά φρουρά 1890 μέχρι 1920 περίπου.

La Edad de Oro: Η χρυσή εποχή του τάνγκο είναι από το 1920 έως το 1940. Μεσουρανούν οι τυπικές ορχήστρες (δηλαδή δύο μπαντονεόν, δύο βιολιά, ένα πιάνο, ένα κοντραμπάσο). Κάθε ορχήστρα έχει το δικό της χαρακτηριστικό ήχο, άλλες είναι πιο δραματικές, άλλες πιο μελωδικές ή πιο ρυθμικές. Φέρουν το όνομα του διευθυντή της ορχήστρας και καθορίζονται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. «Είναι αυτά που χορεύουμε και σήμερα, αυτά που μας συγκινούν, το 80% της μουσικής προέρχεται από εκείνη την εποχή».

Νέα Σκηνή από το ’60: Είναι η εποχή των νεωτερισμών, με βασικό εκπρόσωπο τον Astor Piazzola, ο οποίος πρόσθεσε στο τάνγκο τζαζ και κλασικά στοιχεία, και τον Εδουάρδο Ροβίρα, και φτάνει μέχρι σήμερα με το ηλεκτρονικό τάνγκο, τους Gotan Project, τους Bajofondo και άλλα συγκροτήματα. Οι νέες ορχήστρες αποτελούνται από πολλούς μουσικούς. Τυπάκια στους δρόμους του Μπουένος Άιρες που θα βγάλουν το πιάνο στο δρόμο και θα στήσουν μια μιλόνγκα. Ράστα, τζιν και σταράκια. Ενορχηστρώνουν τα παλιά τραγούδια, άλλες είναι πιο πειραματικές.

Πειθαρχία, πάθος, αυτοσχεδιασμός

Εδώ οι δασκάλες –Μαρία και Δήμητρα– είναι απόλυτες. Είναι οι τρεις λέξεις που καθορίζουν και διαφοροποιούν το τάνγκο από όλους τους άλλους χορούς. «Στους ευρωπαϊκούς χορούς υπάρχει απόσταση μεταξύ του ζευγαριού. Στην Ευρώπη η στενή αγκαλιά δεν είναι αποδεκτή, στους οίκους ανοχής της Αργεντινής όμως είναι. Από τον ευρωπαϊκό χορό λείπει ο αυτοσχεδιασμός, το τάνγκο είναι ένα πάρε δώσε όλη την ώρα. Στην αρχή λέμε στους μαθητές ότι ο ρόλος του καβαλιέρου είναι να «οδηγεί» και της ντάμας να «ακολουθεί». Όσο ανεβαίνει το επίπεδο ο ένας προτείνει και ο άλλος δέχεται. Ακόμα και ο καβαλιέρος αντιδρά στη στιγμή, αντιδρά σε αυτό που του δίνει η ντάμα του. Το τάνγκο, όπως κάθε χορός, βγάζει από μέσα μας το ψυχισμό μας. Είναι ένας καθρέφτης. Αν είσαι ντροπαλός θα φανεί στα βήματά σου, στη στάση του σώματος. Αν είσαι θαρραλέος, θα βγει κι αυτό. Αν είσαι εγωιστής, ευγενικός... Ο χορός είναι μια αντανάκλαση. Ειδικά μέσα από το τάνγκο, που είναι αυτοσχεδιασμός και έχει να κάνει με “δύο”, που καλείσαι να σχετιστείς, βγάζεις τα κομμάτια του εαυτού σου».

«Το τάνγκο είναι τεχνικός χορός. Για να μπορέσεις να τον χορέψεις χρειάζεται πειθαρχία. Για να λειτουργήσεις στα πλαίσια του αυτοσχεδιασμού μέσα σε μια αγκαλιά, δηλαδή για να μπορέσουν τα δύο σώματα να λειτουργήσουν ως ένα χωρίς να ξέρουν τι θα γίνει μετά, υπάρχουν κάποιοι τεχνικοί κανόνες οι οποίοι προέκυψαν εκ των υστέρων, από την ανατομία των σωμάτων και για να μπορέσει όλο αυτό να δουλέψει. Χρειάζεται σωστή στάση και κατάλληλος χειρισμός του σώματος ώστε να μην πατήσεις τον άλλον, να μπορέσεις να καταλάβεις τι σου είπε χορεύοντας, να χαλαρώσεις και να το ευχαριστηθείς. Χρειάζεται να περάσεις από την πειθαρχία για να μπορέσεις μετά να εκφραστείς ελεύθερα. Πάθος και πειθαρχία είναι απαραίτητα για να προκύψει ισορροπία».

Οι μιλόνγκες της Αθήνας 

Δύο χρόνια μετά τη Βαρκελώνη η Μαρία επέστρεψε στην Αθήνα, η οποία τότε άρχιζε δειλά-δειλά να ανακαλύπτει το αργεντίνικο τάνγκο. «Αρχικά ήμασταν μια παρέα με ερασιτέχνες του τάνγκο και ένας Αργεντίνος ο οποίος έφυγε τότε από τη χώρα του λόγω κρίσης. Η κρίση στην Αργεντινή διέδωσε το τάνγκο σε όλο τον κόσμο: Ισπανία, Γερμανία, Ελλάδα. Στην Αθήνα τότε υπήρχαν δύο μιλόνγκες, μία το Σάββατο και μία την Πέμπτη. Ήρθε κι ένα ζευγάρι Αργεντινών δασκάλων, ο Πάμπλο και η Βερόνικα, γίναμε φίλοι, μαζί με αυτούς και κάποιους άλλους είχαμε στήσει μια μικρή μιλονγκίτσα στο Θησείο. Σιγά-σιγά, από το 2005 και μετά άρχισε να γίνεται χαμός. Τώρα υπάρχουν μιλόνγκες κάθε μέρα. Είναι περίπου 15 μιλόνγκες την εβδομάδα. Είναι μια ακόμα επιλογή διασκέδασης. Το τάνγκο σού γίνεται εμμονή, θες να πας να χορέψεις. Σταματάς τα μπαρ και αρχίζεις τις μιλόνγκες».

Στο ίντερνετ ένας ανώνυμος τανγκέρο έχει γράψει: «Οι αρχάριοι θέλουν να χορεύουν σαν τους προχωρημένους. Οι προχωρημένοι θέλουν να χορεύουν σαν τους μεγάλους. Αλλά οι μεγάλοι πάντα επιστρέφουν στα πρώτα βήματα». Πόσο γρήγορα μπορώ να μάθω τάνγκο; «Δεν υπάρχει μία απάντηση σε αυτό. Η πίστα είναι η τριβή. Το μάθημα γίνεται για να δοκιμαστείς μετά εκεί, σε πραγματικές συνθήκες, με κάποιον που σου έχει ζητήσει να χορέψεις, φίλο ή άγνωστο. Αν δεις το τάνγκο ως τρόπο ζωής, θα μάθεις. Η σχέση με το σώμα σου, πόσο ακούς τη μουσική... Βιωματικό καθαρά. Πρέπει να το εντάξεις στη ζωή σου».

Η Μαρία και η Δήμητρα διδάσκουν στο Εργαστήρι Xορού Danzarin (Θεσσαλονίκης 17, γέφυρα Πουλόπουλου,

Θησείο). Μόλις ξεκίνησε νέο τμήμα αρχαρίων και το Danzarin προσφέρει δωρεάν μάθημα γνωριμίας. Για πληροφορίες: https://www.danzarin.net, 211 4028.087, 693 7106972, Facebook: tango carlos maria