Τώρα που γίνεται η συζήτηση για την επέκταση ή όχι της ελληνικής ιθαγένειας σε αλλοδαπούς μετανάστες (νομοσχέδιο Ραγκούση) και έχει τεθεί το αίτημα για δημοψήφισμα (ενδεικτικά: http://anaxfiles.blogspot.com/2009/12/blog-post_27.html) πολλοί έχουν θυμηθεί και επικαλεστεί τη φράση του Ηρόδοτου «το ελληνικόν εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα» (Ηρόδοτος, Ουρανία 144). Δηλαδή: «υπάρχει και το ελληνικό έθνος από το ίδιο αίμα και με την ίδια γλώσσα μ΄ εμάς, με το οποίο έχουμε κοινά ιερά των θεών και κοινές θυσίες και ήθη κοινά» (μετάφραση Άγγελου Βλάχου, «Γαλαξίας» 1971). Νομίζω ότι είναι καλό να το συζητήσουμε, πρώτα ιστορικά και ύστερα επί της ουσίας.
Λοιπόν, λίγο πριν τη μάχη των Πλαταιών, οι Σπαρτιάτες φοβόντουσαν ότι οι Αθηναίοι θα συμβιβάζονταν με τους κατά πολύ ισχυρότερους Πέρσες κι έστειλαν στην Αθήνα απεσταλμένους για να το αποτρέψουν. Έγινε συζήτηση στην εκκλησία του δήμου. Εκεί οι Αθηναίοι απάντησαν ότι παραμένουν ασυμβίβαστοι και σύμμαχοι με τους άλλους νότιους Έλληνες. Η φράση αυτή προέρχεται ακριβώς από την απάντηση των Αθηναίων προς τους Σπαρτιάτες. Δεν πρόκειται δηλαδή καμιά γενική διακήρυξη του Ηρόδοτου περί ελληνικότητας, ποιους περιλαμβάνει μέσα και ποιους αφήνει έξω, αλλά για διαβεβαίωση ανθρώπων (Αθηναίων) που άλλοι (Σπαρτιάτες) τους θεώρησαν αμφιταλαντευόμενους, ενώ οι ίδιοι δεν ήταν. Κι όλα αυτά πριν από μεγάλη πολεμική σύγκρουση. (Για όποιον θέλει όλο το βιβλίο του Ηρόδοτου στα αρχαία: http://ae-lib.org.ua/texts-c/herodotus__historiae_8__gr.htm). Ας εξετάσουμε τώρα τα τέσσερα στοιχεία στην εποχή μας, με απλά, πολύ απλά, παραδείγματα.
«Το όμαιμον»
Αφήνω στην άκρη το γεγονός ότι, από τα χρόνια του Ηρόδοτου μέχρι σήμερα, όλα ανεξαιρέτως τα νεότερα έθνη έχουν, από φυλετική άποψη, ανακατευτεί αξεδιάλυτα. Παίρνω τοις μετρητοίς το «όμαιμον», δηλαδή την κοινή καταγωγή, και βλέπω ότι ένα μεγάλο μέρος του νεότερου ελληνικού έθνους θα έπρεπε να διαγραφεί από «εθνικά μητρώα», αφού πάρα πολλοί Έλληνες είναι αλλοδαπής καταγωγής. Οι μισοί τουλάχιστον πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821 ήταν Αρβανίτες (ενδεικτικά: Μπότσαρης -ενδεικτικά: http://www.elliniko-fenomeno.gr/?p=3646- Κουντουριώτης, Μιαούλης από τα «μεγάλα» ονόματα ή ο Μελέτης Βασιλείου εδώ στην Αθήνα), το ίδιο και πολλοί νεότεροι: Παύλος Μελάς, Πάγκαλος, Κουντουριώτης ο νεότερος, Κοριζής, Κολιγιάνννης κλπ. Αν πιάσουμε τους Βλάχους και τους Σαρακατσάνους, βρίσκουμε από τον Κρυστάλλη μέχρι τον Αβέρωφ ή το Σουφλιά. Αν σκεφτούμε και τα ονόματα μόνο Έβερτ, Φιξ, Βόζεμπεργκ, Ρόζεμπεργκ, Βανσενχόφεν, η γερμανική καταγωγή τους κάνει μπαμ. Άλλα επίθετα δηλώνουν ευθέως την παλιά εθνική καταγωγή: Βούλγαρης, Αρβανίτης, Σκεπετάρης, Τουρκογιώργης, Τουρκοβασίλης, Ισμαήλος (και Σμαϊλης), Χασανάκος, Ιγλλίζογλου, Βλαχογιάννης κλπ. Αν πιάσουμε τους Ιταλούς, το εύκολο θα ήταν να επικαλεστώ τον Μαβίλη ή τον Καποδίστρια, προτιμώ όμως να παραπέμψω στις εφημερίδες του Νοέμβρη του 1940: εκατοντάδες άνθρωποι με ιταλικό ονοματεπώνυμο, απόγονοι συνήθως μικτών ιταλοελληνικών οικογενειών, αγανακτισμένοι από την επίθεση του Μουσολίνι, δηλώνουν ότι αποβάλλουν την ιταλικότητά τους και λογίζουν τον εαυτό τους Έλληνα (αρχείο εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα»). Εξάλλου, υπενθυμίζω τους Έλληνες τσιγγάνους. Ασχέτως καλλιτεχνικής αξίας, θα λέγατε στο Χατζή ή στον Παϊτέρη ότι δεν είναι Έλληνες; Θα μπορούσα να συνεχίζω επί πολλή ώρα, αλλά δε νομίζω να χρειάζεται.
«Το ομόγλωσσον»
Τον καιρό του Ηροδότου πράγματι, λίγο πολύ, ίσχυε το ομόγλωσσον. Από τότε όμως, έχει κυλήσει πολύ νερό στ΄ αυλάκι. Αίφνης, οι παλιοί Εβραίοι του ελληνικού χώρου (όχι νεότεροι Ισπανοεβραίοι, μα οι Ρωμανιώτες) μιλούσαν μόνο ελληνικά, δε νομίζω όμως οι σημερινοί αντιραγκουσικοί να τους δέχονται για Έλληνες. Ή τον Τζούλιο Καϊμη που όντας ελληνοεβραίος, άφησε σημαντικό συγγραφικό έγο στα ελληνικά. (π.χ. http://politikokafeneio.com/filosofia/kaimis294.htm). Άλλο: οι Κούκοι ή οι Καραμανλήδες (αξίζει να ψάξετε την ιδιότυπη καραμανλήδικη γραφή: τούρκικη γλώσα με ελληνικό αλφάβητο. Π.χ. http://www.eens-congress.eu/ main__page=1&main__lang=de&eensCongress_cmd=showPaper&eensCongress_id=210) ήταν μικρασιάτες Έλληνες που μιλούσαν μόνο τούρκικα. Ήταν Τούρκοι οι Καραμανλήδες; Αντιστρόφως, οι Αθηναίοι Τούρκοι τον καιρό της Επανάστασης ή οι Τουρκοκρητικοί μιλούσαν μόνο ελληνικά. Ήταν Έλληνες; Ανάλογο μπέρδεμα (από την ανάποδη) υπήρξε και με πολλούς σλαβόφωνους της Μακεδονίας που δεν ήξεραν γρυ ελληνικά, λογαριάζανε όμως τον εαυτό τους Έλληνα. Πώς μπορούμε να λογαριάζουμε για Έλληνες τους σλαβόφωνους βάσει της συνείδησής τους, αλλά τώρα να μη δεχόμστε αυτό το κριτήριο; Άσε που το φαινόμενο βεβαίως δεν αφορά μόνο τους ελληνόγλωσσους, είναι γενικότερο. Π.χ. τα περισσότερα καντόνια της Ελβετίας είναι γερμανόφωνα, οι Ελβετοί όμως δεν νιώθουν διόλου Γερμανοί. Αν εφαρμόσουμε λοιπόν σήμερα το «ομόγλωσσον», θα οδηγηθούμε βεβαίως σε κωμικά συμπεράσματα.
Στο ζήτημα της θρησκείας, οι Αθηναίοι μιλάνε για θεούς και θυσίες, αναφέρονται δηλαδή στην αυτονόητη εθνική ελληνική θρησκεία, το παγανιστικό δωδεκάθεο ή «ειδωλολατρεία». Γι΄ αυτό και όσοι θυμούνται σήμερα το απόσπασμα έχουν αντικαταστήσει τις πέντε αυτές λέξεις με το «ομόθρησκον», δική τους λέξη, βολικότατη, ανύπαρκτη στον Ηρόδοτο, λέξη – ομπρέλα, πεποιημένη με εξωτερική μορφή που να μοιάζει με τις άλλες τρεις του Ηρόδοτου. Αν λοιπόν πάρουμε τοις μετρητοίς τις πέντε λέξεις, τότε Έλληνες είναι όσοι δέχονται τους αρχαίους θεούς και θυσιάζουν σ΄ αυτούς. Ο παραλογισμός είναι προφανής.
Όμως ας πάμε παρακάτω. Ας υποθέσουμε ότι τα λόγια των Αθηναίων, με μια ιστορική αυθαιρεσία, ισχύουν πλέον όχι για το παγανιστικό δωδεκάθεο, αλλά για τη χριστιανική ορθοδοξία. Αν όμως είναι έτσι, τότε έχουμε πολλαπλό παραλογισμό. Πρώτο, θα πρέπει να λογιστούν Έλληνες συλλήβδην οι ορθόδοξοι, όπως οι σλάβοι Ρώσοι, Βούλγαροι ή Σλαβομακεδόνες, οι αφρικανοί κόπτες, οι δακογενείς Ρουμάνοι, ή όσοι Αλβανοί είναι ορθόδοξοι (Αλβανοί «αλβανένιοι», όχι οι της ελληνικής μειονότητας), ή όσοι διάλεξαν να βαφτιστούν ορθόδοξοι, από το Βρετανό συνθέτη Τζον Τάβενερ (http://easyweb.easynet.co.uk/~snc/tavener.htm) μέχρι το τελευταίο μαυράκι της Αφρικής που προθύμως συντάσσεται με τον ορθόδοξο ιεραπόστολο για να φάει ένα πιάτο φαϊ. Ορθόδοξοι είναι όλοι αυτοί, Έλληνες όμως; Δεύτερο, διαγράφονται αυτομάτως από τα εθνικά μητρώα οι Έλληνες άθεοι (π.χ. Ηλ. Πετρόπουλος), ιουδαϊστές (π.χ. Μ. Φριζής), καθολικοί (π.χ. Μ. Βαμβακάρης), ινδουιστές (π.χ. Μ. Ρασούλης), αναθεματισμένοι (π.χ. Ελ. Βενιζέλος), αφορισμένοι (π.χ. Εμ. Ροϊδης, Ανδρ. Λασκαράτος), σχεδόν αφορισμένοι (π.χ. Ν. Καζαντζάκης), προτεστάντες (π.χ. Ευαγγελίδης) ή φιλο – προτεστάντες (Κοραής) ή άθρησκοι / αγνωστικιστές / που «ψάχνονται» στο θρησκευτικό ζήτημα (πιθανότατα μερικά εκατομμύρια) και, εννοείται, άπαντες οι «αρχαίοι ημών πρόγονοι». Τρίτο, έθνη δίχως ενιαία θρησκεία δεν θα πρέπει να λογίζονται ως έθνη (Γερμανοί (καθολικοί – διαμαρτυρόμενοι), Τσέχοι (άθεοι σε ποσοστό περίπου 50% – διάφοροι χριστιανοί), Παλαιστίνιοι (μουσουλμάνοι – ορθόδοξοι), Βραζιλιάνοι, Αμερικανοί κλπ.
«Ομότροπα ήθη είναι συνήθειες, γιορτές, θεσμοί, παραδόσεις, έθιμα, νοοτροπίες. Αλλά ποια ακριβώς απ΄ αυτά συνιστούν το σημερινό «ομότροπον»; Υπάρχουν αρχαιοελληνικά που επιβιώνουν μέχρι σήμερα (κάλαντα, απόκριες κλπ). Υπάρχουν χριστιανικά, όπως το «δεύτε λάβετε φως». Υπάρχουν ανάμικτα, όπως το αρνί του πάσχα ή τα κόλλυβα. Υπάρχουν νεότερα, όπως το χριστουγεννιάτικο καραβάκι, και παμπάλαια, όπως τα μοιρολόγια. Υπάρχουν και τα πολύ φρέσκα, όπως η αντίστροφη μέτρηση για τον καινούργιο χρόνο. Υπάρχουν πανελλήνια, όπως τα κόκκινα αυγά ή το γενεθλιακό σβήσιμο των κεριών της τούρτας, ή τοπικά, όπως τα μπαλόνια στο Λεωνίδιο ή το «κάψιμο του Ιούδα» σε μερικά μέρη. Υπάρχουν άλλα που χάθηκαν, όπως οι φωτιές του Αγιάννη, και άλλα που είναι νεότατα, όπως η γιορτή τη 17η του Νοέμβρη. Υπάρχουν φράγκικα ή ανατολίτικα, που έγιναν κι ελληνικά, όπως το χριστουγεννιάτικο έλατο, ή χαρταετός της Καθαράς Δευτέρας. Υπάρχουν «ήθη» χαμένα μέσα στο χρόνο, όπως η δουλεία και οι τοτινές πόλεις - κράτη, και άλλα που εμφανίστηκαν στις μέρες μας, όπως η απελευθέρωση των γυναικών και η επικοινωνιακή τεχνολογία. Υπάρχουν αρκετά που είναι διεθνή ή και παγκόσμια, όπως η «μέρα του πατέρα», «της μάνας», ενώ άλλα παραμένουν αμιγώς ελληνικά, όπως οι ετήσιες καταλήψεις σχολείων / πανεπιστημίων / δρόμων κλπ. Υπάρχουν μερικά που έχουν περάσει σ΄ ένα μέρος της κοινωνίας, όπως η γιορτή του Άγιου Βαλεντίνου ενώ ένα άλλο μέρος της την καταφρονεί (εγώ, για παράδειγμα). Τα ίδια για τη μουσική, για τα ρούχα, για το πολιτικό σύστημα, για, για… Για να μη θίξω τη διαφορά νεοημερολογιτών – παλαιοημερολογιτών, που διαφοροποιεί κατά 14 μέρες (τον 21ο αιώνα) όλα τα ετήσια χριστιανικά έθιμα, κάνοντας τα μπάχαλο. (δες ενδεικτικά: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%81%CE%B8%CF%8C%CE%B4%CE%BF%CE%BE%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82). Ποια από όλα αυτά είναι περιληπτέα στο «ομότροπον» και ποια δεν είναι;
Συμπέρασμα
Καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, ήθη: τα τέσσερα στοιχεία του Ηρόδοτου, ακόμα κι αν τα λογαριάσουμε ως «μέτρο ελληνικότητας», δεν αντέχουν σήμερα, ούτε ένα ένα, ούτε –ακόμα λιγότερο– ως σύνολο προϋποθέσεων, μετά από 2.500 χρόνια. Οι αντίπαλοι του νομοσχέδιου καλό θα είναι, αποφεύγοντας τις ύβρεις (κάτι που ισχύει και για τους υποστηρικτές του) να αφήσουν στην άκρη την αρχαία αθηναϊκή δημηγορία και να πουν ό,τι πραγματικά τους ενοχλεί κι ό,τι αληθινά θέλουν.
Να μιλήσουν για το φόβο τους απέναντι στο σκούρο δέρμα, τις παράξενες θρησκείες, τις άγνωστες γλώσσες, τα περίεργα ρούχα, την παγκοσμιοποίηση, τον συγκρητισμό. Να δεχτούν ότι πίσω από την επίκληση του Ηρόδοτου κρύβουν τη νομιζόμενη δική τους προσωπική και συλλογική ανωτερότητα των σημερινών Ελλήνων- και να τη στηρίξουν μ΄ επιχειρήματα (θεωρούν ότι) έχουν.
Να εξηγήσουν γιατί τους αρέσουν οι Κούρδοι, όταν και εφόσον είναι στα μαχαίρια με το τουρκικό κράτος, όχι όμως ως πρόσφυγες εδώ. Γιατί τους αρέσουν οι Άραβες, οι Πακιστανοί ή οι Ιρανοί ως εχθροί του Ισραήλ, όχι όμως ως μετανάστες εδώ. Γιατί θέλουν τους μετανάστες κακοπληρωμένους, ανασφάλιστους και εκμεταλλευόμενους στις χειρότερες δουλειές, δίχως όμως πολιτικά δικαιώματα. Γιατί υποστηρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των Γκραικομάνων στην Ιταλία ή των κρυπτο – χριστιανών στον Πόντο (και γω τα υποστηρίζω, όπως των πάντων παντού) όχι όμως των Νιγηριανών ή των Σουδανών στην Ελλάδα. Γιατί τώρα ανέχονται την πολιτογράφηση των Αλβανών (οι οποίοι είναι λευκοί), όχι όμως των εγχρώμων- κι ας είναι οι ίδιοι που δέκα ή είκοσι χρόνια πριν βρίζανε τους Αλβανούς. Γιατί επιμένουν να λένε ότι η ιθαγένεια ούτε στερείται, ούτε απονέμεται (ενδεικτικά: http://www.antinews.gr/?p=29395), όταν όλοι θυμόμαστε ότι η χούντα την είχε στερήσει από μεγάλο αριθμό γηγενών Ελλήνων. Κι ότι, αντίθετα, έχει ήδη απονεμηθεί πολλές φορές σε μη γηγενείς, για λόγους τιμητικούς ή και άλλου. (Για μια ιστορική θεώρηση του θέματος, δείτε: http://www.ypes.gr/ypes_po/detail.asp?docid=252, όπου επίσημα κείμενα του υπουργείου εσωτερικών επί Προκόπη Παυλόπουλου, το 2004).
Για το δημοψήφισμα
Όσο για το περίφημο δημοψήφισμα, καμιά αντίρρηση, εφόσον προηγηθεί συζήτηση δημόσια, ισότιμα και δημοκρατικά, ώστε οι ταλαντευόμενοι πολίτες να βγάλουν μόνοι τους τα δικά τους συμπεράσματα. Κουβέντες όπως «προδότες» και «ανθέλληνες» (μα και «φασίστες» και «ρατσιστές» από την άλλη), δεν έχουν νόημα ως αφετηρία διαλόγου. Έχουν ίσως νόημα ως τελικές ιδιωτικές κρίσεις. Δεν έχουν νόημα δίκην επιχειρημάτων, ούτε ως δημόσιες απευθύνσεις, γιατί δεν είναι παρά χαρακτηρισμοί. «Συζήτηση» που αρχίζει έτσι, πολύ απλά δεν είναι συζήτηση.
Για να γίνει διάλογος χρειάζονται επιχειρήματα. Σήμερα οι πολίτες που στο θέμα αυτό δεν έχουν σχηματίσει γνώμη και ταλαντεύονται (και που είναι πιθανώς οι περισσότεροι) δε μιλάνε, γιατί φοβούνται. Ας γίνει λοιπόν συζήτηση για να δούμε ποιος έχει και ποιος δεν έχει επιχειρήματα. Και νομίζω πως όλοι ξέρουμε τι σημαίνουν τα επιρρήματα «δημόσια», «ισότιμα» και «δημοκρατικά».
12°
