Νέο κοινωνικό συμβόλαιο τώρα

H κρίση κλονίζει κοινωνία και διοίκηση και η ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου είναι άμεση, όπως συμπεραίνει ο Συνήγορος του Πολίτη στην έκθεσή του για το 2011. Παράλληλα επισημαίνει λάθη και κακό προγραμματισμό στην επιβολή του έκτακτου ειδικού τέλους ηλεκτροδοτούμενων δομημένων επιφανειών, κρούσματα κακοδιοίκησης, περιβαλλοντικά «ναυάγια» και αναχρονιστικές μεθόδους σε κρίσιμους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης και πρόσβασης σε παροχές υγείας.

«Η πρωτοφανής κρίση και οι δραματικές συνέπειές της δεν πρέπει να λειτουργήσουν ως άλλοθι για οπισθοδρόμηση στο πεδίο του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Χρειάζεται επειγόντως να βρεθεί το νέο σημείο ισορροπίας ώστε η διοίκηση να εκπληρώνει αποτελεσματικά τον ρόλο της προς όφελος της κοινωνίας και των πολιτών της», τόνισε η Καλλιόπη Σπανού κατά την παρουσίαση της ετήσιας έκθεσης.

Με παραδείγματα και αναφορές σε συγκεκριμένες υποθέσεις η ανεξάρτητη Αρχή αποτυπώνει τις δραματικές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή των πολιτών εξαιτίας της βίαιης προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας στα νέα δεδομένα.

Οι πολίτες αμφιβάλλουν για το κατά πόσον το κράτος και η διοίκηση μπορούν να τους στηρίξουν. Η ίδια η διοίκηση έχει υποστεί σοβαρά πλήγματα και τα στελέχη της τελούν σε διαρκή αβεβαιότητα την ώρα που καλούνται να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις της κοινωνίας. Και αυτά ακριβώς αντανακλώνται στις νέες δυσκολίες που συναντά η ανεξάρτητη αρχή στη διαμεσολαβητική της παρέμβαση.

Το 2011 ο Συνήγορος του Πολίτη δέχθηκε 10.706 νέες αναφορές. Μεταξύ αυτών, εκατοντάδες αναφορές προέρχονται από ομάδες πολιτών - είναι δηλαδή «συλλογικές αναφορές». Η Περιφέρεια Αττικής, για άλλη μια χρονιά, παραμένει πρώτη σε αριθμό αναφορών (16 ανά 10.000 κατοίκους).

Σε ποσοστό 71,5% οι αναφορές των πολιτών επιλύθηκαν έπειτα από τη διαμεσολάβηση της ανεξάρτητης Αρχής. Το 8,2% των υποθέσεων επιλύθηκε χωρίς ενέργειες του Συνηγόρου, από την ίδια την υπηρεσία ή ύστερα από παρέμβαση άλλου φορέα.

Στο 12,1% των βάσιμων αναφορών η επίλυση στάθηκε αδύνατη για λόγους που οφείλονται σε κενά της νομοθεσίας ή σε οργανωτικές αδυναμίες και δυσλειτουργίες της δημόσιας διοίκησης, είτε πάγιες είτε συνδεδεμένες με τα προβλήματα που επιφέρει η τρέχουσα συγκυρία. Τέλος ένα ποσοστό 8,2% εκ των βάσιμων αναφορών δεν επιλύθηκε παρά τη διαμεσολάβηση του Συνηγόρου, του οποίου οι προτάσεις δεν έγιναν αποδεκτές.

Λάθη και έλλειψη σχεδιασμού στο «χαράτσι»

Μεγάλο μέρος των καταγγελιών είχαν ως αντικείμενο το έκτακτο ειδικό τέλος ηλεκτροδοτούμενων δομημένων επιφανειών.

Η έρευνα κατέδειξε πολλά προβλήματα, τα οποία οφείλονταν στην έλλειψη σχεδιασμού του τέλους και της διαδικασίας υπολογισμού και είσπραξής του. Ως εκ τούτου ο Συνήγορος προέβη σε συγκεκριμένες προτάσεις υπογραμμίζοντας ότι η διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος συνιστά στέρηση βασικών βιοτικών αγαθών και, σε κάθε περίπτωση, αποτελεί ένα υπέρμετρα επαχθές μέτρο ιδίως για ορισμένες ομάδες πολιτών που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας.

Τέλος, ο Συνήγορος επισήμανε ότι με κριτήριο τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της αναλογικότητας θα πρέπει, υπό προϋποθέσεις, να προτάσσεται η προστασία συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων των πολιτών, όπως η προστασία της αξίας του ανθρώπου, της υγείας, της οικογένειας, της μητρότητας, της παιδικής ηλικίας, καθώς και των πολιτών που ανήκουν σε κοινωνικά ευαίσθητες κατηγορίες. Tο υπουργείο με εγκύκλιό του υιοθέτησε μεγάλο μέρος των προτάσεων του Συνηγόρου.

Σε γενικές γραμμές τα κυρίαρχα προβλήματα των πολιτών εστιάζονται σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης, φορολογίας, διοικητικής διαδικασίας και ζητήματα που αφορούν παροχές κοινής ωφέλειας.

Οι φορείς στους οποίους εμφανίστηκαν προβλήματα κακοδιοίκησης περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την αποκεντρωμένη διοίκηση (διευθύνσεις αλλοδαπών και μετανάστευσης) με 8,6%, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη με 5,4% και το Υπουργείο Παιδείας, /Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων με 3,8%.

Υπόθεση «Sea Diamond»

Η ετήσια έκθεση προτάσσει το ναυάγιο του κρουαζιερόπλοιου «Sea Diamond» στον όρμο Καλντέρας της Θήρας (Σαντορίνη) ως μία από τις σοβαρότερες υποθέσεις περιβαλλοντικής ζημίας για το 2011.

Συγκεκριμένα, οι ειδικοί επιστήμονες της Αρχής διαπίστωσαν κατ’ αρχήν ότι οι αρμόδιοι φορείς καθυστέρησαν σημαντικά να ενεργοποιήσουν τους μηχανισμούς εξουδετέρωσης του κινδύνου προσβολής του περιβάλλοντος και αδράνησαν όσον αφορά την ολοκληρωμένη περιβαλλοντική εκτίμηση του κινδύνου. Συνεκτιμώντας την υψηλή περιβαλλοντική σημασία της περιοχής ο Συνήγορος πρότεινε μεταξύ άλλων, το χαρακτηρισμό του συνόλου ή τμήματος του ναυαγίου ως απόβλητο.

Μονάδες εντατικής θεραπείας

Οι κρατικές παρεμβάσεις στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής συρρικνώνονται ή αποκλείονται λόγω έλλειψης πόρων και της πρωτοφανούς πολιτικής λιτότητας, ενώ επιτείνονται φαινόμενα που απαιτούν την ανταπόκριση του κοινωνικού κράτους. Κρίνεται επιτακτική η ανάγκη αποτελεσματικών μεταρρυθμίσεων διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να περιοριστεί ή ακόμα και να εκμηδενιστεί ο αντισταθμιστικός ρόλος που μπορεί να παίξει η κοινωνική πολιτική στην εκ των πραγμάτων απώλεια του εισοδήματος.

Κατά τη διερεύνηση αναφοράς πολίτη ο Συνήγορος εντόπισε την ανάγκη ορθολογικής κατανομής των διαθέσιμων κλινών μονάδων εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) στο πλαίσιο του δημοσίου συστήματος υγείας και των ιδιωτικών φορέων που συμπράττουν με αυτό μέσω της εγκαθίδρυσης μίας διαδικασίας εισαγωγής, συντονισμού και εποπτείας της διάθεσης των κλινών.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ασθενής που μεταφέρθηκε με το ΕΚΑΒ σε δημόσιο νοσοκομείο της Αθήνας, παρέμεινε επί δεκαήμερο σε κοινό θάλαμο, όπου τελικά απεβίωσε, χωρίς να μεταφερθεί σε κλίνη ΜΕΘ του ίδιου ή άλλου νοσοκομείου, αφού οι σχετικές κλήσεις προς το ΕΚΑΒ δεν είχαν αποτέλεσμα.

Για το θέμα αυτό έχει εκδοθεί υπουργική απόφαση με τίτλο «Αναμόρφωση του συστήματος εισαγωγής, προγραμματισμού και ελέγχου στις ΜΕΘ», η οποία αποσκοπούσε στην εγκαθίδρυση ενός συστήματος διαχείρισης, ελέγχου των κλινών και βελτίωσης ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.

Όμως, στην πράξη οι διαθέσιμες κλίνες ΜΕΘ, καθώς και οι ασθενείς χρήζοντες νοσηλείας σε ΜΕΘ, δηλώνονται προς το ΕΚΑΒ, το οποίο αναλαμβάνει τη διευθέτησή τους σε συνεργασία με τους διευθυντές ΜΕΘ ή εκπροσώπους αυτών.

Ωστόσο, κατ’αυτόν τον τρόπο, εκλείπει κάθε στοιχείο προγραμματισμού και συντονισμού μεταξύ των ΜΕΘ των επιμέρους νοσοκομείων, ελέγχου και επιτελικής εποπτείας. Η μη εφαρμογή της σχετικής απόφασης συνιστά σοβαρό ζήτημα παραβίασης της νομιμότητας.

Συνωστισμός στις Φυλακές

Αμείωτα και κατά το έτος 2011 παραμένουν τα προβλήματα του σωφρονιστικού συστήματος: υπερπληθυσμός, δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης και ανεπαρκείς παροχές υγείας. Οι συνθήκες σοβαρής οικονομικής κρίσης ενισχύουν τον προβληματισμό για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου υπό συνθήκες εγκλεισμού.

Επιπλέον, διενεργήθηκαν αυτοψίες ή επανέλεγχοι σε φυλακές, ενώ εκδόθηκαν σε τόμο, και απεστάλησαν σε όλα τα καταστήματα κράτησης, οι παρεμβάσεις της ανεξάρτητης αρχής για ζητήματα ποινικού εγκλεισμού.

Μεταναστευτικό

Όπως και στο παρελθόν, έτσι και από σειρά υποθέσεων του 2011 έχουν αναδειχθεί καινοφανείς περιπτώσεις όπου η διοίκηση, είτε λόγω παραδοσιακών εμμονών περί την αρχή της δημόσιας ασφάλειας είτε απλώς και μόνο λόγω αντικειμενικών οργανωτικών δυσκολιών, ανατρέπει ή ακυρώνει την εφαρμογή θεσμοθετημένων διαδικασιών.

Ένα τέτοιο παράδειγμα ήταν η περίπτωση αλλοδαπού που προσπάθησε να υπαχθεί στο Πρόγραμμα Εθελοντικού Επαναπατρισμού, συνελήφθη λόγω ανεκτέλεστης δικαστικής απέλασης και παραπέμφθηκε σε δίκη, με αποτέλεσμα τη ματαίωση του επαναπατρισμού του. Ωστόσο το πρόγραμμα αυτό, χρηματοδοτούμενο από ευρωπαϊκούς πόρους, απευθύνεται εξ ορισμού σε πρόσωπα που είτε μπήκαν παράνομα στη χώρα είτε εξέπεσαν της νομιμότητας παραμονής τους, οπότε κατά πάσα πιθανότητα θα εκκρεμεί σε βάρος τους είτε ποινική δίωξη είτε εκτέλεση διοικητικών μέτρων ή μέτρων ασφαλείας. Το κρίσιμο αυτό στοιχείο δεν φαίνεται να έχει ληφθεί υπόψη, καθώς δεν παρέχεται κατάλληλη ενημέρωση των ενδιαφερομένων ούτε νομική συνδρομή.

Οι ελλείψεις αυτές επί της ουσίας αναιρούν τους στόχους του ίδιου του προγράμματος και στην πράξη το ματαιώνουν, καθώς είναι βέβαιο ότι το ενδεχόμενο εμπλοκής σε ποινικές διαδικασίες θα αποθαρρύνει και όσους θα έβλεπαν θετικά την ένταξή τους.

Ο Συνήγορος πρότεινε, σε τέτοιες περιπτώσεις να προβλεφθεί είτε παύση της δίωξης είτε άφεση της ποινής, προκειμένου να υλοποιηθεί η υπαγωγή στο Πρόγραμμα Εθελοντικού Επαναπατρισμού. Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανταποκρίθηκε συστήνοντας νομοπαρασκευαστική επιτροπή για το θέμα.

Όσον αφορά την ίση μεταχείριση η Αρχή διερεύνησε 57 υποθέσεις. Ειδικότερα στο πεδίο των διακρίσεων, οι πολίτες καταγγέλλουν διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής (50%), αναπηρίας (23%), ηλικίας (25%) και σεξουαλικού προσανατολισμού (2%).