Rebar: Commonspace Project

Το project Commonspace της Rebar αφορά την πειραματική αξιολόγηση των «ιδιόκτητων ανοιχτών δημόσιων χώρων» (privately-owned public open spaces – POPOS) του Σαν Φρανσίσκο. Βάσει της νομοθεσίας του Σαν Φρανσίσκο, οι νέες οικοδομές στο κέντρο της πόλης πρέπει να προβλέπουν έναν χώρο εντός του κτιρίου που θα είναι «ανοιχτός στο κοινό». Από τότε που τέθηκε σε ισχύ ο νόμος αυτός το 1985, έχουν δημιουργηθεί 14 τέτοιοι χώροι που μπορεί να έχουν τη μορφή αυλής, roof garden ή αιθρίου. Κάποιοι από τους χώρους αυτούς είναι όντως ανοιχτοί και φιλόξενοι και παίρνουν ζωή από τη δημό- σια χρήση τους· κάποιοι άλλοι βρίσκονται υπό εντατική φρούρηση, είναι δύσκολα εντοπίσιμοι, μοιάζουν να είναι ιδιωτικοί ή είναι στην ουσία απροσπέλαστοι. Στόχος του Commonspace είναι η συστηματική αξιολόγηση, η ενεργοποίηση και η ανάκτηση αυτών των χώρων ως καίριων στοιχείων του δημόσιου χώρου και ως πολύτιμων συστατικών της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής του Σαν Φρανσίσκο. Θέλει να προσδιορίσει πόσο δημόσιοι είναι τελικά αυτοί οι ιδιόκτητοι δημόσιοι χώροι.

Για την αξιολόγηση των POPOS, η Rebar μαζί με ορισμένους συνεργάτες ανέπτυξε μια σειρά από «paraformances»: ένα είδοςπερφόρμανς-δράσεων σχεδιασμένων να αποκαλύψουν τους υπόρρητους κοινωνικούς κώδικες των χώρων αυτών. Οι paraformances παρουσίαζαν διάφορους βαθμούς πολυπλοκότητας, από ανεπαίσθητες συντονισμένες ομαδικές συμπεριφορές μέχρι σύνθετες οργανωμένες εκδηλώσεις, και μεταξύ αυτών ήταν και το Nappening.Το Nappening ήταν ένας δωρεάν χώρος για έναν απογευματινό υπνάκο, ανοιχτός στους πάντες. Ένα ηλιόλουστο απόγευμα στήσαμε ένα χαλαρωτικό περιβάλλον με άνετες σεζλόνγκ, απαλή μουσική υπόκρουση και κουβέρτες. Μετά από έναν υπνάκο 20 λεπτών, προσφέρονταν στους φιλοξενούμενους καφές και μπισκότα. Οι θέσεις καλύφθηκαν όλες και το όλο γεγονός διεύρυνε, έστω και προσωρινά, τον ορισμό της «ευμάρειας» στην καρδιά της επιχειρηματικής ζώνης του Σαν Φρανσίσκο. Το ενδιαφέρον είναι ότι αρκετές δικηγορικές φίρμες στο κτίριο όπου έλαβε χώρα το Nappening διαμαρτυρήθηκαν στη διεύθυνση του συγκροτήματος με τον ισχυρισμό ότι ένα «πρόγραμμα δωρεάν ύπνου» θα ενθάρρυνε την τεμπελιά και τη χαλαρή στάση των υπαλλήλων τους έναντι της δουλειάς τους. Στην πραγματικότητα, ισχύει το αντίθετο: το 2002, μια έρευνα ειδικών της υγείας από το Χάρβαρντ έδειξε ότι ένας σύντομος ύπνος στη διάρκεια της ημέρας αυξάνει την παραγωγικότητα των εργαζομένων.

Το Σαν Φρανσίσκο όμως δεν είναι Αθήνα.Το Σαν Φρανσίσκο (και η Αμερική) δεν έχει την παράδοση της μεσημεριανής σιέστας που συνηθίζουν οι μεσογειακοί λαοί. Και να τώρα που κάτι ριζωμένο σε αρχαία έθιμα βρίσκει την επιστημονική του δικαίωση από τους ερευνητές του

Χάρβαρντ. Αυτό που οι Έλληνες γνωρίζουν εδώ και χιλιετίες –ότι η ανάπαυση μετά το γεύμα είναι και ευχάριστη και ευεργετική για τον οργανισμό επαληθεύεται πλέον από τις πιο προηγμένες επιστημονικές έρευνες. Έτσι, μια πλήρης και σύγχρονη θεώρηση του όρου «παραγωγικότητα»

πρέπει πια να περιλαμβάνει την αναπάντεχη και φαινομενικά αντιφατική εικόνα ενός εργαζόμενου παραδομένου σε έναν ήσυχο απογευματινό

υπνάκο. Παρά την παιγνιώδη του διάθεση, το πρόγραμμα Commonspace θέτει μερικά καίρια ερωτήματα ως προς την ποιότητα και τον χαρακτήρα του δημόσιου αστικού χώρου. Αν αφεθεί πλήρως στα χέρια ιδιωτικών συμφερόντων, είναι βέβαιο ότι ο δημόσιος χώρος θα καταλήξει να υπηρετεί πρωτίστως αυτά τα συμφέρονται και όχι εκείνα των απλών πολιτών. Ίσως εναπόκειται σε μας, ως καλλιτέχνες και πολίτες, να δώσουμε ζωή και δράση στους χώρους αυτούς και να μην τους αφήσουμε –ενάντια σε κάθε αντιξοότητα,against all odds– να κλειστούν για πάντα πίσω από τα αδιαπέραστα τείχη της ιδιωτικοποίησης.

Μπορεί το ελληνικό κοινό να έχει βαρεθεί να ακούει Αμερικανούς να έρχονται εδώ και να παραπέμπουν σε αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, αλλά θα μας επιτρέψετε μία μόνη αναφορά στον Αριστοτέλη και την περίφημη αποστροφή του σχετικά με την «Τραγωδία των Κοινών»: «ἥκιστα γὰρ ἐπιμελείας τυγχάνει τὸ πλείστων κοινόν· τῶν γὰρ ἰδίων μάλιστα φροντίζουσιν, τῶν δὲ κοινῶν ἧττον, ἢ ὅσον ἑκάστῳ ἐπιβάλλει· πρὸς γὰρ τοῖς ἄλλοις ὡς ἑτέρου φροντίζοντος ὀλιγωροῦσι» [ό,τι είναι κοινό σε πολλούς φροντίζεται λιγότερο, γιατί ο καθένας φροντίζει κυρίως τα δικά του, ενώ τα κοινά τα φροντίζει πολύ λιγότερο απ’ όσο πρέπει. Τα παραμελούν κυρίως επειδή νομίζουν ότι τάχα θα τα φροντίσει ο άλλος]