«Φυλές της Αθήνας»

Μέχρι να πεις Κυψέλη είσαι στην Αντίς Αμπέμπα. Ένα βήμα πίσω από την Πανόρμου χάνεσαι στην πολυκοσμία της Μανίλα. Όταν βρέχει, τα λασπόνερα της Γερανίου είναι σαν τις όχθες του ποταμού Μπουριγκάνγκα στην πλημμυρισμένη Ντάκα. Στις ηλιόλουστες μέρες, από τα ανοιχτά παράθυρα στο Μεταξουργείο βγαίνουν γαργαλιστικές μυρωδιές κάρυ και γλυκόξινης σάλτσας. Και οι επιγραφές στην Αχαρνών καλούν τον περαστικό να δοκιμάσει Πολωνικά λουκάνικα και μπύρες. Ασιάτες, Αφρικανοί, Άραβες και Ευρωπαίοι, μετανάστες ή πρόσφυγες, συμπολίτες στις γειτονιές της ίδιας πόλης, μαζί και ταυτόχρονα χώρια.

Η Αθήνα, κοσμοπολίτικη μητρόπολη της Μεσογείου, αρχίζει να αποδέχεται σιγά σιγά τον διαφορετικό κάτοικό της, όχι πια ως μεμονωμένη περίπτωση αλλά ως μέλος πολύχρωμων κοινοτήτων, των φυλών της. Αυτές οι κοινότητες παρουσιάζονται μια μια στη νέα σειρά ντοκιμαντέρ της ΝΕΤ με τίτλο «Φυλές της Αθήνας». Δώδεκα σκηνοθέτες, δοκιμασμένοι ντοκιμαντερίστες αλλά και ανατρεπτικοί νέοι κινηματογραφιστές δίνουν την ξεχωριστή τους ματιά στις κοινότητες των αλλοδαπών και στην Αθήνα.

«Υπήρχαν και υπάρχουν τηλεοπτικές παραγωγές με θέμα τους μετανάστες. Ωστόσο, εστιάζουν κυρίως στις ατομικές ιστορίες μεταναστών ή προσφύγων», διευκρινίζει η αρχισυντάκτρια της σειράς, Αρετή Βαρδάκη και συμπληρώνει, «αυτές οι παραγωγές είναι ως επί το πλείστον φορτισμένες με το θέμα των δυσκολιών που αφορούν την ένταξη, τη νομιμοποίηση των μεταναστών, το ταξίδι μέχρι εδώ. Εμείς θέλαμε με ένα τρόπο να απενοχοποιήσουμε τους μετανάστες και τους εαυτούς μας. Πώς; Προβάλλοντας το φαινόμενο της μετανάστευσης σαν κάτι που συμβαίνει από καταβολής κόσμου. Μια πραγματικότητα που οδηγεί στην πολυπολιτισμικότητα. Το στοίχημα είναι να δώσουμε ένα διαφορετικό κάδρο σε αυτό που συμβαίνει. Να παρουσιάσουμε μέσα από προσωπικές ιστορίες το ιστορικό της μετανάστευσης μιας ολόκληρης κοινότητας και πώς αυτοί οι άνθρωποι ζουν πλέον εδώ, ανάμεσά μας».

Äθήνα με διαλυτικά

Στις τηλεοπτικές φυλές η Αθήνα είναι λίγο διαφορετική. Έχει διαλυτικά. Η Αρετή Βαρδάκη εξηγεί στην Athens Voice: «Πειραματιστήκαμε πολύ με διάφορες γραφές, με ιδεογράμματα μέχρι αλφάβητα άλλων γλωσσών. Και τελικά δημιουργήσαμε τα δικά μας γράμματα, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με το ελληνικό αλφάβητο. Μάλιστα κάποια είναι σα να παίρνουν μορφές. Το Θ θυμίζει το ανθρωπάκι των Neubauten. Το έψιλον έχει τρεις γραμμές. Είναι μια έκφραση πολυπολιτισμικότητας μέσα από μια σύνθεση γραμμάτων, ιδεογραμμάτων και συμβόλων».

Ορισμένοι, πάντως, από τους πρωταγωνιστές της τηλεοπτικής σειράς δε φαίνεται να συμφωνούν με τον όρο «φυλές». «Ειδικά όταν ακούν τον όρο μεταφρασμένο στα αγγλικά ‘Tribes of Athens’ αισθάνονται ότι είναι κάτι φορτισμένο, ότι έχει να κάνει με κάτι ανθρωπολογικό, ότι κατά μία έννοια τους κατηγοριοποιεί και ότι τους φέρνει σε αντιπαράθεση με άλλες φυλές. Εμείς προσπαθούμε να τους εξηγήσουμε ότι στην ουσία μιλάμε για κοινότητες με κάποια χαρακτηριστικά εθνοτικά και πολιτιστικά».

Η σειρά αποφεύγει τις εύκολες γενικεύσεις. «Αν θα μπορούσα να γενικεύσω έστω για μία φορά είναι το κοινό χαρακτηριστικό των ανθρώπων που μεταναστεύουν ή προσφεύγουν σε μια χώρα. Είναι άνθρωποι, οι οποίοι προσπαθούν να χτίσουν πάλι τη ζωή τους από την αρχή», διευκρινίζει η Αρετή. «Σχεδόν οι περισσότεροι ξεκινούν από το μηδέν, θέλουν να δουλέψουν, να δουν τα παιδιά τους να σπουδάζουν. Έχουν στόχους και κίνητρα για ζωή. Δεν επαναπαύονται, θέλουν με οποιονδήποτε τρόπο να ενταχθούν, να αισθανθούν ότι πάλι ανήκουν κάπου. Γι’ αυτό θέλουν να πληρώσουν φόρους, να νομιμοποιούνται σε οτιδήποτε κάνουν, θέλουν να ανήκουν σε μια επαγγελματική ομάδα. Μέσα από αυτό βλέπουμε πόσο εμπλουτίζουν τη ζωή των Ελλήνων φέρνοντας μαζί τους από τεχνογνωσία μέχρι αξίες και αρχές που σε κάποιες περιπτώσεις μας κάνουν να ανατρέχουμε σε δικές μας παλιές συνήθειες», καταλήγει.

Η ζωή δεν είναι μόνο μαυρίλα

Κάθε άλλο παρά διακριτική ήταν η κινηματογραφική ματιά των 12 σκηνοθετών. Μπήκαν παντού. Παρακολούθησαν τους πρωταγωνιστές τους στον προσωπικό τους χώρο, στον χώρο της δουλειάς, με φίλους και με τις οικογένειές τους, στην εκκλησία, σε γιορτινά τραπέζια, σε αγώνες μπάσκετ, σε καραόκε. Είδαν πώς η ζωή τους έχει συγχρονιστεί με την ελληνική πραγματικότητα. Ο Βασίλης Κεχαγιάς, σκηνοθέτης του επεισοδίου για το Μπανγκλαντές, μας λέει ότι θέλησε να έρθει όσο πιο κοντά γίνεται με τους ανθρώπους, την κουλτούρα τους, τις συνήθειες τους. «Με ενδιέφερε η θετική αντιμετώπιση του όλου πράγματος. Δεν μπήκα στη διαδικασία να ασχοληθώ με το αν υπάρχουν ή δεν υπάρχουν γκέτο στην Αθήνα. Στα 45 λεπτά του ντοκιμαντέρ θέλησα να δώσω εικόνες, να δω

τους ανθρώπους μέσα από τις δράσεις τους, την καθημερινότητα. Ένα ντοκιμαντέρ δεν πρέπει να σου μαυρίζει την ψυχή επειδή έχει για θέμα του τους μετανάστες».

Το επεισόδιο του Β. Κεχαγιά προβάλλεται αυτό το Σάββατο (12/02, 16:00). Οι πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ θα βλέπουν σίγουρα ΝΕΤ. «Μερικοί από αυτούς ήταν τόσο άνετοι με την κάμερα. Σχεδόν σταρ», επισημαίνει ο σκηνοθέτης, ο οποίος βγήκε κερδισμένος από τα γυρίσματα. «Πέρα από το ότι μου άρεσαν οι μουσικές τους, είναι ότι πλέον όταν κυκλοφορώ στη Σοφοκλέους και σε όλους τους δρόμους που οι Μπαγκλαντεσιανοί έχουν τα μαγαζιά ακούω πάντα ένα φιλικό ‘γεια σου Βασίλη’. Δε γίναμε φίλοι κολλητοί, αλλά νιώθεις τη φιλοξενία τους».

Ο Στάθης Αθανασίου σκηνοθέτησε την κοινότητα των Αιγυπτίων και των Αιθιόπων. Δύο από τις παλιότερες κοινότητες μεταναστών, διασκορπισμένες σ’ ολόκληρη την Αττική. «Το ντοκιμαντέρ για την κοινότητα των Αιγυπτίων το είδα σαν μια πορεία», λέει ο Στάθης και προσθέτει, «ξεκινώντας από τη θάλασσα και συγκεκριμένα από την ιχθυόσκαλα του Κερατσινίου. Μια πορεία για να μας βάλει κάποιος στην Αθήνα. Από εκεί και πέρα να κινούμαστε μέσα από τους ανθρώπους. Ο ένας να μας δίνει πάσα στον άλλον. Βλέπουμε τη ζωή ανθρώπων, επαγγελματικά, προσωπικά, τα πάντα και είμαστε σε μια διαρκή κίνηση εναλλάσσοντας μέρη, ανθρώπους, καταστάσεις».

Η φυλή των μεταναστών από την Αιθιοπία έχει επιλέξει να ζει κυρίως στους Αμπελόκηπους και στην Κυψέλη. Στο Πολύγωνο είναι η εκκλησία τους. «Αν και καθόλου θρησκευόμενος η ατμόσφαιρα στην εκκλησία ήταν πολύ ιδιαίτερη. Εξάλλου έτσι είναι στους γάμους. Είδα μια ομάδα ανθρώπων συγχρονισμένοι, να προσεύχονται μαζί, να τραγουδούν και να χορεύουν όλοι. Σε κάποια φάση σταμάτησα να ασχολούμαι με τον οπερατέρ και το γύρισμα και έκατσα σε μια γωνία για να ακούω την μουσική».

Η Ανθή Νταουντάκη είναι η μία από τις δύο γυναίκες της σκηνοθετικής ομάδας των «Φυλών». Ο φακός της κατέγραψε την κοινότητα των Αφγανών. Μια κοινότητα, η οποία απασχολεί συχνά την επικαιρότητα με πολλά στερεότυπα και γενικεύσεις. «Ένας από τους ήρωες της ταινίας λέει χαρακτηριστικά πως όταν του ανακοίνωσε κάποιος Έλληνας εργοδότης ότι θα αναλάμβανε μια δουλειά, είπε: «Θα πάρει τη δουλειά ο Ταλιμπάν!». Το είπε αυτό χαριτολογώντας, αλλά υποδηλώνοντας παράλληλα ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας έχει συνδέσει τους Αφγανούς με τους Ταλιμπάν. Οι Αφγανοί πρόσφυγες όμως που βρίσκονται κατά κύριο λόγω στην Ελλάδα είναι κυρίως άνθρωποι που έχουν υποστεί διώξεις, εκτοπίσεις, βασανιστήρια από το καθεστώς των Ταλιμπάν ή που έφυγαν για να γλιτώσουν τη ζωή της οικογένειάς τους από τη συνεχιζόμενη εμπόλεμη κατάσταση εκεί, που ακόμα και τώρα απειλεί καθημερινά τον άμαχο πληθυσμό. Παράλληλα , η τόσο γνώριμη και προβεβλημένη εικόνα των εξαθλιωμένων προσφύγων που φτάνουν στην Αθήνα και προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να επιβιώσουν, «κρύβει» με έναν τρόπο από πίσω ένα λαό πολύ περήφανο, φιλόξενο και ζεστό, το λαό μιας χώρας με μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά, με μεγάλο ορυκτό πλούτο που δεν άφησαν εξωτερικοί «παράγοντες» να εκμεταλλευτεί για το όφελός του και τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του».

Ο Στάθης Αθανασίου μένει στο Μοναστηράκι. Αντικρίζει και συναλλάσσεται με τις κοινότητες των μεταναστών καθημερινά. Έχει αλλάξει κάτι μετά τα γυρίσματα; «Τους βλέπω, είναι δίπλα μου στα καφενεία τους, στα μπακάλικα, στα εστιατόρια. Η σχέση μου μαζί τους ήταν η κλασική του πάρε-δώσε. Τώρα βλέποντας τους μέσα από τις ‘Φυλές των Αθηνών» συνειδητοποίησα ότι είμαστε ταυτόχρονα τόσο ίδιοι και τόσο διαφορετικοί. Και αυτό είναι το ωραίο».

ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ (αλφαβητικά)

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

ΣΤΑΘΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ (Αίγυπτος-Αιθιοπία)

ΑΛΕΞΗΣ ΑΛΕΞΙΟΥ (Πολωνία)

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΕΥΑΓΓΕΛΑΚΟΥ (Γεωργία)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΩΗΣ (Ρουμανία)

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΕΧΑΓΙΑΣ (Μπανγκλαντές)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΡΔΕΛΛΑΣ (Ινδία)

ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΜΑΥΡΟΕΙΔΗΣ (Συρία)

ΑΝΘΗ ΝΤΑΟΥΝΤΑΚΗ (Αφγανιστάν)

ΣΠΥΡΟΣ ΤΑΡΑΒΗΡΑΣ (Βραζιλία)

ΣΥΛΛΑΣ ΤΖΟΥΜΕΡΚΑΣ (Τα κρυφά σχολειά)

ΛΟΥΚΙΑ ΡΙΚΑΚΗ (Αλβανία)

ΣΤΑΥΡΟΣ ΨΥΛΛΑΚΗΣ (Φιλιππίνες)

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ

ΑΡΕΤΗ ΒΑΡΔΑΚΗ

Οι «Φυλές της Αθήνας» στο Facebook

ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΠAPAΓΩΓHΣ : ΠΑΝΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ PROSENGHISI- FILM & VIDEO PRODUCTIONS