Ο αστικός μύθος των γιγάντιων προεκλογικών συγκεντρώσεων στα 80s. Οι οπαδοί που κατέβαιναν στην Ομόνοια φορώντας χλαμύδες. Τα εκατοντάδες πούλμαν από την επαρχία και το κυκλοφοριακό κομφούζιο του κέντρου. Οι ντουντούκες που έφταναν μέχρι τα προάστια καλώντας σε παλλαϊκή συμμετοχή. Μα τι συνέβαινε επιτέλους στην πιο ζωντανή προεκλογική Αθήνα της πρόσφατης ιστορίας;
Γιώργος Παναγιωτακόπουλος
Γραμματέας πολιτικών συγκεντρώσεων ΠΑΣΟΚ
«Κάθε φορά που ανακοινώναμε μια προεκλογική ομιλία του Ανδρέα ήταν σαν γιορτή. Κι ακολουθούσε κάτι το ανεπανάληπτο για τη ζωή της πόλης και της Δημοκρατίας». Ο Γιώργος Παναγιωτακόπουλος, απομακρυσμένος πια από τον πυρήνα του ΠΑΣΟΚ, αν και αρχιτέκτονας των συγκεντρώσεων του κόμματος που έγραψαν ιστορία κατά την δεκαετία του ’80 και στις αρχές της επόμενης, φέρει τις αναμνήσεις εκείνης της εποχής σαν τρόπαιο. «Τουλάχιστον 100.000 άτομα δούλευαν για μια τέτοια συγκέντρωση. Φανταστείτε τι συνέβαινε. Δεν υπήρχε γωνιά της Αθήνας που να μην είχε στρωθεί με φέιγ βολάν. Ο κόσμος περπατούσε πάνω στον ήλιο του ΠΑΣΟΚ. Αυτοκίνητα καλούσαν στις γύρω γειτονιές για την ομιλία. Εκατοντάδες άνθρωποι κρεμόντουσαν από τα παράθυρα των σπιτιών τους κι – αυτό που δεν θα ξεχάσω – όλα τα σπίτια είχαν ελληνικές σημαίες στα μπαλκόνια τους. Όλα».
Αυτό το πανηγυρικό όσο και χαοτικό σκηνικό επαναλήφθηκε (μετά το 1981) και το 1993. Από την Κηφισίας ως την Πατησίων κι από τη Γ΄ Σεπτεμβρίου και ως την Αθηνάς ορδές κόσμου καταλάμβαναν το οδόστρωμα. «Η στιγμή ήταν μία. Όταν ο Παπανδρέου έβγαινε στο μπαλκόνι. Τίποτε δεν ακουγόταν παρά φωνές και χειροκροτήματα». Το πιο συγκινησιακά φορτισμένο όμως περιστατικό στο σύνολο των προεκλογικών ομιλιών του Παπανδρέου δεν συνέβη στην Αθήνα, αλλά στις Σέρρες του 1985. «Είχαμε την πρόβλεψη του καιρού που έλεγε ότι την ώρα της ομιλίας θα έφερνε καταιγίδα. Αποφασίσαμε λοιπόν να ξεκινήσουμε νωρίτερα την ομιλία μήπως και γλιτώσουμε τη νεροποντή. Ο κόσμος άλλωστε ήταν συγκεντρωμένος ώρες πριν. Τελικά, παρά τον προγραμματισμό, ξέσπασε καταρρακτώδης βροχή, όμως δεν έφυγε κανείς. Ο Ανδρέας το θυμόταν αυτό για χρόνια».
Για τον κ. Παναγιωτακόπουλο το τέλος εποχής ήρθε το 1996, «τότε που μας τέλειωσαν οι ηγέτες. Όσο υπήρχαν οι δυο αυτές χαρισματικές φυσιογνωμίες, ο Καραμανλής κι ο Παπανδρέου –ακόμα και ο Μητσοτάκης αν και δεν ήταν του γούστου μου– ο λαός ακολουθούσε, πίστευε. Υπήρχε πολιτική αντιπαράθεση, υπήρχαν ιδέες, γι’ αυτό και μπορούσαμε να μιλάμε για κόμματα. Σήμερα μιλάμε για αρχηγούς σχηματισμών και για διαχειριστές μιας κατάστασης. Πώς περιμένετε λοιπόν να βγει ο κόσμος στο δρόμο; Σήμερα η πολιτικοποίηση είναι καναπές και γκάλοπ. Δηλαδή, εσύ στο σπίτι σου, όχι εσύ μαζί με τους άλλους στις πλατείες. Μηδέν αλληλεγγύη, μηδέν συλλογικότητα».
Παρά τις ευθύνες που καταλογίζονται στα δύο μεγάλα κόμματα για τη σημερινή παρακμιακή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, ο συγκεντρωσιάρχης του ΠΑΣΟΚ αποτιμά ως περισσότερα τα θετικά. «Αναπτύχθηκε το κοινωνικό κράτος, ανορθώθηκε η μεσαία τάξη, πήγε μπροστά η ελληνική κοινωνία, ακόμα και οι συγκεντρώσεις για τις οποίες μιλάμε στο δημόσιο χώρο της Αθήνας ήταν μια κατάσταση υγείας. Οι πολλοί δείχνουν πάντα το σωστό».
Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος
Σκηνοθέτης συγκεντρώσεων Κωνσταντίνου Μητσοτάκη
Ανακαλεί τον τίτλο μεγάλης εφημερίδας που την επόμενη μέρα της ομιλίας Μητσοτάκη, το 1993, μιλούσε για τον υπαίτιο του μεγάλου «κόλπου», για το σκηνοθέτη που έκανε τις 100.000 κόσμου να μοιάζουν με 500.000. «Τότε ακόμα οι συγκεντρώσεις έβγαζαν πρωθυπουργούς. Φανταστείτε μια επική κατάσταση. Η Αθήνα ζούσε τον οργασμό της. Το κέντρο έκλεινε από νωρίς το πρωί, η εξέδρα άρχισε να στήνεται το μεσημέρι και η κυκλοφορία διακοπτόταν από το Χίλτον ως την Ομόνοια και τον Ναό του Ολυμπίου Διός. Παντού συναντούσες αστυνομικούς και τεχνικούς. Ο σχεδιασμός είχε γίνει με κέντρο το Σύνταγμα, εκεί όπου εμφανίστηκε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης». Είχε προηγηθεί ένα ολόκληρο στρατηγικό σχέδιο. Το πλήθος, οι περισσότεροι κάτοικοι επαρχίας, είχαν τοποθετηθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν την αίσθηση της μεγάλης πυκνότητας. Τα πανό αναπτύσσονταν δημιουργώντας μια ραχοκοκαλιά στη συγκέντρωση, ενώ τα φώτα στήνονταν μπροστά στις κάμερες για να θολώνουν την οπτική. Μια κάμερα δε, πάνω στο γερανό, απέκλειε τα αδύναμα σημεία της συγκέντρωσης ενώ για πρώτη φορά σηκωνόταν ελικόπτερο κατά τη διάρκεια της νύχτας. «Ακόμα κι ένα λάθος πλάνο ανάμεσα στα 1.000 που αναμεταδίδονταν μπορεί να υπονόμευε ολόκληρη την κάλυψη» εξηγεί ο κ. Βλαχοδημητρόπουλος, αποκαλύπτοντας πως οι περισσότερες μεγάλες συγκεντρώσεις δεν ήταν παρά αστικός μύθος. «Όλα επαφίονταν στη μαγκιά, τη δεξιοτεχνία του σκηνοθέτη. Με τη διαφορά ότι τότε κρίνονταν πολλά το βράδυ της μεγάλης ομιλίας. Σήμερα, οι συγκεντρώσεις στήνονται επιπόλαια, εύκολα. Ούτε τι θα φορέσει ο ομιλητής δεν προσέχουν. Βγαίνουν αρχηγοί με λευκό πουκάμισο σε λευκό φόντο».
Φυσικά, μικρή σημασία έχουν όλα αυτά τώρα πια όπου οι πολιτικές ομιλίες δίνονται σε, σχεδόν, οικογενειακό κύκλο. «Αν κοιτάξεις τις πρώτες σειρές κάτω από την εξέδρα θα δεις τα μισά από τα πρωτοκλασάτα στελέχη ενός κόμματος. Με το ζόρι μαζεύεται κόσμος∙ όμως παλιά η συγκέντρωση ήταν ένα κοινωνικό γεγονός. Ηταν κάτι σαν τελετή πριν την ψήφο. Οι γονείς κατέβαιναν στις πλατείες έχοντας τα παιδιά στους ώμους τους».
Πέτρος Κουναλάκης
Εκπρόσωπος Τύπου ΣΥΝ
Πολέμιος του λαϊκισμού που χαρακτήριζε τον προεκλογικό αγώνα στη δεκαετία του ’80, συντήρησε για μήνες, σε επικοινωνιακό επίπεδο, την κόντρα με το ΠΑΣΟΚ. «Εμείς κάναμε ποιοτικές καμπάνιες. Είχαμε, εξάλλου, ελάχιστα μέσα. Ίσως και να διαθέταμε το 1/100 των χρημάτων που έδιναν το ΠΑΣΟΚ και η Νέα Δημοκρατία για το πρόγραμμά τους. Θυμάμαι τον Λεωνίδα Κύρκο. Ήταν υπέροχος ομιλητής. Μας έλεγε πως προτεραιότητά του ήταν να τον ακούσει ο κόσμος, να τον καταλάβει. Παρόλα αυτά δεν μάζευε πλήθη, τουλάχιστον όχι τα πλήθη που συγκέντρωναν οι άλλοι δύο ηγέτες», θυμάται ο Πέτρος Κουναλάκης.
Ποιος να ξεχάσει τα 1.000 πούλμαν που «έσκαγαν» στο κέντρο της πόλης, τα τσάρτερ που μίσθωναν από Γερμανία και Βέλγιο προκειμένου να βρεθούν ομογενείς στην Ελλάδα να ψηφίσουν το κόμμα, τα γιγαντιαία πανό που έκοβαν τη θέα της Αθήνας από ψηλά. Τα προεκλογικά πάθη ήταν έντονα. «Ξόδευαν χωρίς σταματημό. Για μια συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ, ας πούμε, ενεργοποιούνταν όλα τα μέλη του κόμματος. Ήταν πάνω από 400.000 ενεργά μέλη. Όλοι ενταγμένοι στους κόλπους του κόμματος, ορκισμένοι οπαδοί να χοροπηδήσουν, να φωνάξουν. Κανείς δεν άκουγε κανένα σε αυτής της κλίμακας τις συγκεντρώσεις. Επικρατούσε ένα παραλήρημα από ιαχές. Δεν θα ξεχάσω ένα μεγάλο γκρουπ διαδηλωτών –το είδα με τα μάτια μου– ντυμένους με χλαμύδες και περασμένα στεφάνια ελιάς στο κεφάλι. Ήταν θλιβερό το θέαμα».
Ακόμα και σήμερα, που ο κομματικός οπαδισμός έχει περάσει ανεπιστρεπτί, ο Πέτρος Κουναλάκης διατηρεί την αποστροφή του για τις προεκλογικές καμπάνιες αυτής της αισθητικής. «Καλλιέργησαν το φανατισμό. Φανταστείτε τώρα τα πλάνα στην τηλεόραση που έδειχναν όλο το ιστορικό κέντρο γεμάτο από ανθρώπους. Οι συγκεντρώσεις αυτές δεν γίνονταν για τους παρόντες αλλά για τους απόντες. Για τον κόσμο που έβλεπε από το σπίτι του και έπρεπε να του ασκηθεί επιρροή. Υπήρχε τεράστια αγωνία στα δύο μεγάλα κόμματα για το ποια θα είναι η μεγαλύτερη συγκέντρωση. Αυτό μεταφραζόταν στην κάλπη».
Το ΚΚΕ εσωτερικού και ο Συνασπισμός είχαν εξασφαλίσει για σκηνοθέτη των συγκεντρώσεων τους τον, κινηματογραφικών καταβολών, Κώστα Κουτσομύτη. «Άλλη αντίληψη» επαναλαμβάνει ο κ. Κουναλάκης. «Δεν είχαμε διανοηθεί να υπηρετήσουμε αυτή την ατμόσφαιρα που σας περιέγραψα». Ο ίδιος νοσταλγεί τις προ Ανδρέα Παπανδρέου συγκεντρώσεις που αναπαρήγαγαν το αμερικανικό μοντέλο. «Όποιος κι αν μιλούσε, αριστερός ή δεξιός, ο Φλωράκης ή ο Καραμανλής, έσπευδαν όλοι να ακούσουν τι είχε να πει, ανεξάρτητα από την πρόθεση ψήφου του καθενός. Μια άλλη λογική Δημοκρατίας, πώς να το πω. Μετά ήρθαν οι μέρες της εξάρτησης. Τότε που οι πολίτες εξαρτιόνταν από το κόμμα για το αν θα μπουν σε αθηναϊκό νοσοκομείο».
4°
