Από το 2014 είχε προειδοποιήσει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για την επερχόμενη αύξηση των προσφυγικών ροών προς την Ελλάδα και την Ευρώπη. Τονίζει πως οι συνθήκες στα σημεία εισόδου «είναι σαφώς ακατάλληλες» και καλεί την ΕΕ να ορίσει «νόμιμες εναλλακτικές οδούς, ώστε οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση στην ασφάλεια χωρίς να καταφεύγουν στο επικίνδυνο θαλάσσιο πέρασμα, μέτρα επιμερισμού της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών, καθώς και ενίσχυση των χωρών που συνορεύουν με τη Συρία». Επιπλέον, και με τον κίνδυνο έξαρσης ρατσιστικής βίας, ζητά από την ελληνική πολιτεία να στείλει μήνυμα «μηδενικής ανοχής».
Παρακολουθούμε εδώ και καιρό έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό προσφύγων να φτάνει στα ελληνικά νησιά, σε πολλά από τα οποία υπήρξε και υπάρχει ένα χάος, καθώς κανένας φορέας δεν ήταν προετοιμασμένος. Υπήρχαν ενδείξεις για την επερχόμενη μεγάλη αύξηση των προσφυγικών ροών προς τη χώρα μας ώστε η πολιτεία να έχει πάρει από νωρίτερα κάποια μέτρα;
H αύξηση των προσφυγικών ροών στα ελληνικά νησιά δεν αποτέλεσε έκπληξη για την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Ήδη από το 2014 είχαμε απευθύνει έκκληση προς τις ελληνικές αρχές, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της για ετοιμότητα και προετοιμασία. Μεταξύ άλλων, σε ειδική συνέντευξη Τύπου, η Ύπατη Αρμοστεία είχε τονίσει την ανάγκη δημιουργίας ενός Σχεδίου Επείγουσας Δράσης για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης που ήδη προσλάμβανε χαρακτηριστικά ανθρωπιστικής κρίσης. Το σχέδιο απαιτούσε συντονισμό και συνεργασία των αρχών σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, καθώς και συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, με άξονες: (α) την εξεύρεση χώρων προσωρινής-ολιγοήμερης διαμονής των νεο-αφιχθέντων προσφύγων και μεταναστών, (β) την ενίσχυση των τοπικών λιμενικών και αστυνομικών αρχών σε προσωπικό και εξοπλισμό, ώστε να ολοκληρώνονται το συντομότερο δυνατό οι διαδικασίες καταγραφής, ταυτοποίησης και περαιτέρω μεταχείρισης των νεο-αφιχθέντων, (γ) την εξασφάλιση του απαραίτητου ιατρικού ελέγχου και φροντίδας, προς όφελος των προσφύγων/μεταναστών αλλά και του τοπικού πληθυσμού και (δ) την παροχή ειδών πρώτης ανάγκης.
Τι πρέπει να γίνει σήμερα; Ποια είναι η πρόταση της Ύπατης Αρμοστείας για την αντιμετώπιση του θέματος;
Οι ελληνικές αρχές έχουν την ευθύνη για την καταγραφή, την ταυτοποίηση και την παροχή διοικητικών εγγράφων σε όσους φτάνουν στην επικράτεια της χώρας, όπως παράλληλα και για την εξασφάλιση της προσωρινής διαμονής τους, την προληπτική ιατρική εξέτασή τους και την παροχή επείγουσας βοήθειας. Πρέπει να γίνουν πολλά περισσότερα για να οικοδομηθούν κατάλληλες συνθήκες υποδοχής για τους νεο-αφιχθέντες, να ενισχυθούν οι διαδικασίες καταγραφής, καθώς και η αποτελεσματικότητα του συντονισμού όλων των εμπλεκόμενων φορέων, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Οι ελλείψεις είναι τεράστιες όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό και τα υλικοτεχνικά μέσα. Γι’ αυτό και βλέπουμε τους νεο-αφιχθέντες να συνωστίζονται στα σημεία εισόδου, μένοντας σε σαφώς ακατάλληλες συνθήκες, σε ένα πλαίσιο όπου συχνά παρουσιάζονται εντάσεις. Βέβαια, η Ύπατη Αρμοστεία αναγνωρίζει ότι έχουν σημειωθεί και κάποια θετικά βήματα προς την αντιμετώπιση των προβλημάτων, όπως η δημιουργία του νέου χώρου προσωρινής φιλοξενίας στον Ελαιώνα, ενώ και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ενισχύσει την επείγουσα και αποτελεσματική στήριξη στην Ελλάδα. Κυρίως όμως η ΕΕ πρέπει να προωθήσει ολιστικές λύσεις: νόμιμες εναλλακτικές οδούς ώστε οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση στην ασφάλεια χωρίς να καταφεύγουν στο επικίνδυνο θαλάσσιο πέρασμα, μέτρα επιμερισμού της ευθύνης μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, καθώς και ενίσχυση των χωρών που συνορεύουν με τη Συρία. Άλλωστε, η μεγάλη πλειοψηφία των περίπου 4.090.000 προσφύγων που έχει δημιουργήσει η συριακή σύγκρουση παραμένει σε αυτές τις γειτονικές χώρες.
Ποια είναι η διαδρομή ενός πρόσφυγα με το που θα φτάσει σε κάποιο ελληνικό νησί;
Η διαδρομή ενός πρόσφυγα διαφέρει από νησί σε νησί, μεταξύ άλλων επειδή διαφέρουν και οι δομές πρώτης υποδοχής που διαθέτει η ελληνική πολιτεία. Για παράδειγμα, η διαδρομή ενός ανθρώπου στη Λέσβο, τη Χίο ή τη Σάμο, όπου υπάρχουν Κέντρα Ταυτοποίησης, είναι άλλη από εκείνη ενός ανθρώπου που καταφθάνει στην Κω, τη Λέρο ή το Φαρμακονήσι. Γενικά, πάντως, όλοι οι νεο-αφιχθέντες θα πρέπει να περάσουν από μια διαδικασία καταγραφής, ταυτοποίησης και λήψης διοικητικών εγγράφων. Με στόχο την αποσυμφόρηση των νησιών, η ολοκλήρωση της καταγραφής μπορεί να γίνεται στην Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής στην Πέτρου Ράλλη, όπου παραπέμπονται με ένα παραπεμπτικό σημείωμα κάποιοι από τους νεο-αφιχθέντες.
Μετά την καταγραφή, το διοικητικό έγγραφο που παίρνουν όλες οι εθνικότητες πλην των Σύριων είναι ένα αστυνομικό σημείωμα µε προθεσμία 30 ηµερών για οικειοθελή αναχώρηση από τη χώρα. Οι Σύριοι αντίθετα λαμβάνουν ένα έγγραφο αναστολής της απομάκρυνσής τους διάρκειας 6 μηνών, ανανεώσιμο. Με οποιοδήποτε από τα τρία αυτά διοικητικά έγγραφα (παραπεμπτικό στην Πέτρου Ράλλη, 30ήμερο σημείωμα ή εξάμηνη αναστολή απομάκρυνσης), οι νεο-αφιχθέντες μπορούν να αγοράσουν εισιτήριο πλοίου ή αεροπλάνου και να συνεχίσουν το ταξίδι προς τον τελικό προορισμό τους. Μετά την άφιξη και καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας καταγραφής ή παραμονής στη χώρα με υπηρεσιακό σημείωμα, οι νεο-αφιχθέντες μπορούν να υποβάλουν αίτηση ασύλου.
Είναι αλήθεια ότι οι ελληνικές αρχές «παρότρυναν» κάποιους πρόσφυγες να βρουν «διέξοδο» από διάφορα περάσματα στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με την πΓΔΜ;
Για το θέμα θα πρέπει να απευθυνθείτε στους αντίστοιχους κρατικούς φορείς. Γενικά, πάντως, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που φτάνουν μέσω θαλάσσης στην Ελλάδα επιχειρούν να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς άλλα ευρωπαϊκά κράτη, είτε για να βρουν άλλα μέλη της οικογένειας και της κοινότητάς τους είτε επειδή πιστεύουν πως εκεί θα έχουν περισσότερες ευκαιρίες να ξαναχτίσουν τη ζωή τους. Το πέρασμα κυρίως γίνεται από τα σύνορα της Ελλάδας με την πΓΔΜ, όπου καθημερινά καταφθάνουν πολλές εκατοντάδες άτομα. Η Ύπατη Αρμοστεία έχει επανειλημμένα επισημάνει την ανάγκη δημιουργίας νόμιμων τρόπων διέλευσης για τους πρόσφυγες, ώστε να μην αποτελεί μοναδική τους επιλογή το παράτυπο πέρασμα, με όλους τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται.
Τι σημαίνει ότι ένας άνθρωπος αιτείται να του χορηγηθεί άσυλο; Τι χρειάζεται ο ίδιος να αποδείξει, πόσο καιρό θα πάρει η διαδικασία και ποια «προνόμια» θα έχει στη συνέχεια;
Όταν κάποιος «ζητά άσυλο» αιτείται διεθνή προστασία, καθώς έχει τραπεί σε φυγή από τη χώρα του και δεν μπορεί ή δεν θέλει να επιστρέψει σε αυτή, αφού διατρέχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς, εθνικής καταγωγής, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα. Επίσης, κάποιος μπορεί να ζητήσει διεθνή προστασία γιατί κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη στη χώρα του π.χ. λόγω πολέμου ή εσωτερικής ένοπλης σύρραξης.
Η εξέταση των αιτημάτων γίνεται από την αρμόδια Υπηρεσία Ασύλου, ύστερα από ατομική συνέντευξη. Σε αυτή, ο υπάλληλος ρωτά τον αιτούντα για τα στοιχεία που ανέφερε στην αίτησή του, για το πώς ήρθε στην Ελλάδα, για τους λόγους που έφυγε από τη χώρα καταγωγής ή διαμονής του, καθώς και για τους λόγους που δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να επιστρέψει σε αυτήν. Ο χρόνος έκδοσης της απόφασης εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τον όγκο των προς εξέταση υποθέσεων. Για τους Σύριους, πάντως, έχει καθιερωθεί μια ταχύρρυθμη διαδικασία, μέσω της οποίας μπορούν να πάρουν άσυλο μέσα σε μία μόλις μέρα από την καταγραφή του αιτήματός τους. Όσοι λαμβάνουν άσυλο εφοδιάζονται με άδεια παραμονής ισχύος τριών ετών, ανανεώσιμη. Έχουν πρόσβαση στην παιδεία, τις υπηρεσίες υγείας, την αγορά εργασίας και την κοινωνική ασφάλιση. Επίσης, μπορούν να πάρουν ταξιδιωτικά έγγραφα που θα τους επιτρέψουν να ταξιδέψουν σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, αλλά όχι να εγκατασταθούν εκεί. Τη μόνιμη εγκατάσταση σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα μπορούν να την εξασφαλίσουν εάν πάρουν άδεια παραμονής ως επί μακρόν διαμένοντες σε κράτος μέλος της ΕΕ.
Ανησυχείτε για τυχόν νέα έξαρση ρατσιστικών φαινομένων λόγω του μεγάλου αριθμού των προσφύγων σε Αθήνα και νησιά;
Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλα κράτη, οι πρόσφυγες συχνά αντιμετωπίζουν εχθρότητα σε μέρη όπου νόμιζαν ότι θα είναι ασφαλείς. Καθίστανται αποδιοπομπαίοι τράγοι για θέματα από την τρομοκρατία μέχρι την οικονομική κρίση, ενώ θεωρούνται απειλή για τον τρόπο ζωής των κοινοτήτων υποδοχής. Ωστόσο, η απειλή δεν προέρχεται από τους πρόσφυγες, αλλά οι ίδιοι έχουν υπάρξει θύματα απειλών. Όπως υπογράμμισε πρόσφατα ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες: «Δεν γίνεται να αποτρέψουμε ανθρώπους που τρέπονται σε φυγή επιχειρώντας να σώσουν τη ζωή τους. Θα έρθουν ούτως ή άλλως. Η επιλογή που έχουμε έγκειται στο πόσο καλά και πόσο ανθρώπινα θα διαχειριστούμε την άφιξή τους». Γι’ αυτό λοιπόν και η πολιτεία οφείλει να λειτουργήσει προληπτικά και να στείλει σαφές μήνυμα στην κοινωνία μηδενικής ανοχής της ρατσιστικής βίας.
Τι προβλέπεται για το νέο χώρο φιλοξενίας στον Ελαιώνα; Για πόσο καιρό θα μπορούν να μείνουν οι άνθρωποι που έχουν μεταφερθεί εκεί;
Ο χώρος, που μπορεί να φιλοξενήσει μέχρι και 700 άτομα, δημιουργήθηκε για να προσφέρει αξιοπρεπή προσωρινή στέγαση σε νεο-αφιχθέντες, καθώς και υποστηρικτικές υπηρεσίες, όπως σίτιση, ιατρική και ψυχολογική βοήθεια. Παράλληλα, η Ύπατη Αρμοστεία παρέχει ενημέρωση στους φιλοξενούμενους, π.χ. για τις διαδικασίες ασύλου και τη δυνατότητα οικογενειακής επανένωσης. Οι άνθρωποι που φιλοξενούνται στον Ελαιώνα μπορούν να μείνουν εκεί μέχρι τη λήξη της ισχύος των διοικητικών εγγράφων τους.
*H Καλλιόπη Στεφανάκη είναι υπεύθυνη του Τομέα Προστασίας του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα.
17°
