Συγκλονιστικές ανθρώπινες ιστορίες

Το καλοκαίρι που μας πέρασε γίναμε ακόμα μία φορά μάρτυρες της προσπάθειας χιλιάδων απελπισμένων ανθρώπων να περάσουν τη Μεσόγειο για να φτάσουν στα νότια σύνορα της Ευρώπης. Όσοι τα κατάφεραν τους είδαμε να συνωστίζονται στα νησιά του ΝΑ Αιγαίου, άντρες, γυναίκες και παιδιά, να κατασκηνώνουν σε προσωρινούς χώρους στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο. Μέχρι να πάρουν τα χαρτιά που θα τους επέτρεπαν τη συνέχεια του ταξιδιού τους, τους είδαμε να πλημμυρίζουν το λιμάνι του Πειραιά. Ο προορισμός τους δεν είναι η Ελλάδα, αλλά χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία, η Ιταλία.

Το ταξίδι τους αβέβαιο, γεμάτο εμπόδια και κινδύνους. Την περασμένη εβδομάδα παρακολουθήσαμε στις οθόνες τις φοβερές σκηνές στα σύνορα των Σκοπίων, με πρόσφυγες από τη Συρία να απωθούνται από Σκοπιανούς αστυνομικούς στα περάσματα προς την ΠΓΔΜ.

Ακολούθησε το ταξίδι στην ενδοχώρα των Σκοπίων.

Κι από τη Σερβία, τα συρματοπλέγματα στα σύνορα με την Ουγγαρία.

Τους είδαμε  να συνωστίζονται στον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Βουδαπέστης. Διαμαρτυρόμενοι για τον αποκλεισμό τους από τα τρένα που θα τους οδηγήσουν στη Γερμανία, να μένουν για μέρες στο δρόμο χωρίς τα στοιχειώδη.

Και στην Αυστρία, λίγες μέρες πριν, 71 άψυχα σώματα ανακαλύφθηκαν σε μη αεριζόμενο εσωτερικό εγκατελειμμένου φορτηγού.

Το μακρύ, γεμάτο κινδύνους ταξίδι για την Ευρώπη συμπυκνώνει μία σφοδρή ανθρωπιστική μεταναστευτική κρίση με επίκεντρο τη Μεσόγειο που αφορά σε έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων που το επιχειρούν. Περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι διέσχισαν το 2015 τη Μεσόγειο με κίνδυνο τη ζωή τους, ενώ περίπου 2.500 πνίγηκαν. Ο αριθμός είναι σαφώς αυξημένος σε σχέση με το 2014, όπου 219.000 ήταν όσοι έφτασαν στην Ευρώπη μέσω της Μεσογείου, ενώ 3.500 χιλιάδες ήταν οι νεκροί και οι αγνοούμενοι.

Είναι σημαντικό να το καταλάβουμε, κανείς δεν παίρνει αυτό το ρίσκο από επιλογή, όπως σημαντικό είναι να κάνουμε την εξής διάκριση. Μετανάστες είναι όσοι επιλέγουν να μετακινηθούν όχι λόγω της άμεσης απειλής της δίωξης ή θανάτου, αλλά κυρίως για να βελτιώσουν τη ζωή τους σχετικά με όρους εξεύρεσης εργασίας, για λόγους εκπαίδευσης, οικογενειακής επανένωσης ή άλλους. Πρόσφυγες είναι όσοι δεν έχουν επιλογή, όσοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους για να γλιτώσουν από ένοπλες συγκρούσεις ή διώξεις. Η κατάσταση στην οποία ζουν είναι τόσο επικίνδυνη που συχνά αναγκάζονται να διέρχονται τα εθνικά σύνορα για να αναζητήσουν ασφάλεια σε γειτονικές χώρες, αναγνωρίζονται διεθνώς ως «πρόσφυγες» και δικαιούνται βοήθεια από κράτη, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και άλλους οργανισμούς.

Η Συρία βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της κρίσης, αφού το 1/3 εκείνων που έφτασαν από τη θάλασσα στην Ιταλία και την Ελλάδα κατά το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους ήρθαν από τη Συρία (κι ένα 12% από το Αφγανιστάν και την Ερυθραία). 

• Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ 12.200.000 άτομα έχουν ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας, ένας αριθμός που έχει αυξηθεί δραματικά από το 2012, όταν ξεκίνησαν οι ένοπλες συγκρούσεις.

• 4,1 εκ. άνθρωποι υπολογίζεται ότι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και περισσότερο από το μισό πληθυσμό του συνόλου των Σύριων έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. 

Τα νούμερα, αν και αποκαλυπτικά, δεν μπορουν να αποδώσουν το μέγεθος της τραγωδίας. Όχι με τον τρόπο που το κάνουν οι εικόνες.

Για πολλούς από τους πρόσφυγες η Ελλάδα είναι ο πρώτος σταθμός στο ταξίδι τους προς τη Δυτική Ευρώπη. Για να φτάσουν, εξαρτώνται από ένα τεράστιο παράνομο κύκλωμα διακίνησης προσφύγων το οποίο έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια όσο ο εμφύλιος στη Συρία εντείνεται. Οι λαθρέμποροι χρεώνουν μεταξύ $1.000 και $1.500 ανά άτομο για τη μεταφορά στην Κω. Η τιμή περιλαμβάνει τη βάρκα από καουτσούκ και κατάρτιση κάποιων από τους επιβάτες σχετικά με το πώς να την κατευθύνουν. Τα σωσίβια γιλέκα δεν περιλαμβάνονται και αποθαρρύνονται από κάποιους διακινητές επειδή πιάνουν χώρο.

Οι μικρές ατομικές ιστορίες που ξεχωρίζουν είναι αποκαρδιωτικές. Όπως αυτή του μικρού Αϊλάν που ξεψύχησε μαζί με τον πεντάχρονο αδελφό του Γκαλίπ και την 35χρονη μητέρα τους Ριχάν στην ύστατη αγωνιώδη προσπάθεια της οικογένειάς τους να ξεφύγει από τις βόμβες της εμπόλεμης Συρίας, ακολουθώντας τη θαλάσσια διαδρομή από την Αλικαρνασσό με προορισμό την Κω. Σωσίβια δεν υπήρχαν. Όταν η βάρκα τους ανατράπηκε 20 άνθρωποι πνίγηκαν, 5 παιδιά ανάμεσά τους. Η εικόνα του άψυχου σώματος του μικρού που ξέβρασε η θάλασσα στα παράλια της Τουρκίας σοκάρει.

Ο τρίχρονος Αϊλάν Κουρντί γεννήθηκε εν μέσω του εμφυλίου και δεν έζησε τίποτε άλλο από το φόβο. Η Συρία βρισκόταν ήδη σε πόλεμο όταν γεννήθηκε. Ο πατέρας του, Αμπντουλά, επέζησε και σήμερα το μόνο που του μένει είναι να επιστρέψει στο Κομπάνι για να θάψει τα παιδιά και τη γυναίκα του.

Μία τραγωδία που συμβαίνει δίπλα μας και δύσκολα καταλαβαίνουμε το μέγεθός της όσο η ζωή μας κυλάει σε φυσιολογικούς ρυθμούς και όσο συνηθίζουμε σε εικόνες που περιγράφουν το ανθρώπινο δράμα. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι οι άνθρωποι αυτοί λίγο πριν είχαν, όπως κι εμείς, μια φυσιολογική ζωή, είχαν δουλειές, μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους, έστω τα στοιχειώδη της επιβίωσης, τη θαλπωρή της οικογένειας. Η εικόνα του άψυχου παιδιού που ξέβρασε η θάλασσα –και η σκέψη όλων αυτών των παιδιών που είχαν αντίστοιχο τέλος– είναι σοκαριστική, κι ακόμα περισσότερο όταν αφαιρεθεί η εικόνα του θανάτου, η εικόνα του μικρού λίγο καιρό πριν, σαν από οικογενειακό άλμπουμ, αγκαλιά με το αδελφάκι του.

Όταν σκεφτόμαστε πρόσφυγες να φτάνουν στην Ελλάδα, ας φέρουμε στο μυαλό μας την ιστορία του μικρού Αϊλάν. Ή την ιστορία κάποιου που τα κατάφερε, όπως ο Σύριος πρόσφυγας της φωτογραφίας. Ξεσπάει σε δάκρυα, αγκαλιά με το γιο του και την κόρη του, τη στιγμή ακριβώς που φτάνει στην Κω, στις 15 Αυγούστου. Αυτός και η οικογένειά του ταξίδευαν σε βάρκα μαζί με 15 άλλους άντρες, γυναίκες και παιδιά. Στην έκφραση του προσώπου του όλα καθρεφτίζονται, η ανακούφιση που έφτασαν ασφαλείς, η αγωνία του κατά το ταξίδι, η αγάπη του για την οικογένειά του, η θλίψη του για όσα έχουν συμβεί.

Daniel Etter for the New York Times

Ή να θυμηθούμε τα λόγια του 13χρονου Σύριου, που στα ουγγρικά σύνορα την προηγούμενη εβδομάδα εξήγησε με τα δικά του λόγια τι σημαίνει να είσαι πρόσφυγας. «Σας παρακαλώ βοηθήστε τους Σύριους. Οι Σύριοι χρειάζονται βοήθεια τώρα. Σταματήστε τον πόλεμο. Δεν θέλουμε να μείνουμε στην Ευρώπη, μόνο σταματήστε τον πόλεμο. Η αστυνομία δεν συμπαθεί τους Σύριους. Στη Σερβία, στην Ουγγαρία, στη Μακεδονία, στην Ελλάδα.» 

Δεν μπορούμε να σταματήσουμε την αιματοχυσία στη Συρία, ούτε η Ευρώπη μπορεί. Αυτό που μπορεί να κάνει η Ευρώπη είναι να σχεδιάσει εκ νέου τις ευρωπαϊκές συνθήκες που αφορούν στη μετανάστευση. Πολύ σημαντικές είναι οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης της Γερμανίας, η οποία αναμένει να δεχθεί φέτος 800.000 αιτούντες άσυλο, που μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος και την ένταση της μεταναστευτικής κρίσης ανέστειλε το «Δουβλίνο ΙΙ» σταματώντας να στέλνει τους Σύριους πρόσφυγες πίσω στις χώρες πρώτης εισόδου τους στην ΕΕ, ενώ με κοινό τους ανακοινωθέν Ιταλία, Γαλλία και Γερμανία ζητούν να αναθεωρηθούν οι ισχύοντες ευρωπαϊκοί κανόνες για τη χορήγηση ασύλου και να υπάρξει μια «δίκαιη» κατανομή των μεταναστών μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πολίτες της Ευρώπης έχουν γνωρίσει και οι ίδιοι το δράμα του πολέμου, των διώξεων, της προσφυγιάς. Η αλληλεγγύη, όπως και άλλοτε, είναι και τώρα αναγκαία, όπως κάθε μικρό ή μεγάλο βήμα βήμα για την ανακούφιση, τη φιλοξενία ή την ενσωμάτωση των ανθρώπων αυτών που αναζητούν ασφαλές καταφύγιο στη Δύση. Οι ιστορίες τους θα μπορούσαν να είναι και δικές μας...