Μαρία Αλεξάνδρου: Διαχείριση Τραύματος σε μία ρευστή εποχή

Είναι κάποιες λέξεις που τα τελευταία χρόνια έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα και μάλιστα σε συλλογικό επίπεδο. Μία από αυτές είναι το «τραύμα», με διάφορες συζητήσεις να λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο αναφορικά με τη διαχείρισή του και πώς αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε μια πιο εύκολη και ακίνδυνη ζωή.

Τραύμα είναι, κατά τον Freud, το ρήγμα των προστατευτικών ορίων του ανθρώπου όταν αντιμετωπίζει ένα απροσδόκητο, ξαφνικό γεγονός όπου νιώθει ανίκανος και αβοήθητος τρόμο, συντριβή, την αίσθηση θανάτου. Αυτό δεν έχει να κάνει πάντα με την πραγματική υπόσταση του γεγονότος αλλά πως ο κάθε άνθρωπος το προσλαμβάνει. Εξαρτάται από τις εμπειρίες του, την ηλικία του και την γενικότερη κατάσταση του.

Τραύμα έχει ένα παιδάκι που ζει σε ίδρυμα όπως και ο στρατιώτης που έχει βιώσει τον πόλεμο. Aν είσαι μωρό και κρυώνεις, πεινάς και δε σε φροντίζει κάποιος υφίστασαι τραύμα. Τα τραυματικά γεγονότα είναι ασυνήθιστα όχι γιατί συμβαίνουν σπάνια αλλά γιατί διαταράσσουν την προσαρμογή μας στην ζωή. Με αυτό τον τρόπο χάνουμε την επαφή με εμάς τους ίδιους, τους άλλους ανθρώπους και το περιβάλλον.

Με απλά λόγια, το νευρικό μας σύστημα χάνει την ελαστικότητα και την προσαρμοστικότητα του, ποιότητες που η φύση μας έχει προικίσει και μας επιτρέπει να αντιμετωπίζουμε οποιαδήποτε κατάσταση στη καθημερινότητα μας. Ψυχολογικό τραύμα είναι η κατάσταση υπερβολικού φόβου όταν αντιμετωπίζουμε ένα ξαφνικό, αναπάντεχο εν δυνάμει απειλητικό για τη ζωή.

Η επιστήμη σήμερα λέει ότι το τραύμα δεν έγκειται στο γεγονός αλλά στην αντίδραση μας απέναντι στο γεγονός. Ακόμα και δύο αδέρφια μπορούν να επηρεαστούν διαφορετικά από το ίδιο τραύμα.

Παρόλο που το νοητικό μας δυναμικό συχνά υπερβαίνει τα φυσικά μας ένστικτα, δεν μπορεί να μην επηρεάσει την τραυματική αντίδραση. Αυτή αφήνει το αποτύπωμα της τόσο στο σώμα όσο και στο μυαλό. Το σώμα θυμάται. Κάτι που έγινε στο παρελθόν, το ζούμε στο παρόν. Το μυαλό αποσυνδέεται από το σώμα και το μυαλό μας κρύβει το γεγονός για να μας προστατεύσει. Το σώμα μας, όμως, το φανερώνει και το φανερώνει με συμπτώματα.

Όταν το νευρικό σύστημα μας προετοιμάζει να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού γεγονότος, εισέρχεται σε κατάσταση υψηλής ενέργειας. Εάν μπορέσουμε να εκφορτίσουμε αυτή την ενέργεια αμυνόμενοι ενεργητικά και αποτελεσματικά ενάντια στον κίνδυνο ή λίγο μετά, τότε το νευρικό σύστημα επανέρχεται στην κανονική του ομαλή λειτουργία. Διαφορετικά, αισθανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε κίνδυνο. Η ενεργητική αντιμετώπιση μπορεί, φυσικά, να πραγματοποιηθεί όταν έχουμε γνώσης συνθήκης και του τραύματος, ως αποτέλεσμα της ψυχοθεραπείας.

Η επίπτωση που έχει στον οργανισμό το ανεπίλυτο τραύμα είναι ότι συνεχίζει να επαναδιεγείρει το νευρικό σύστημα προκειμένου να διατηρήσει το επίπεδο προετοιμασίας και εγρήγορσης. Το νευρικό σύστημα υποκαθιστά αυτή την συνεχόμενη κατάσταση διέγερσης με μια σειρά προσαρμογών που σταδιακά θα δεσμεύσουν και θα οργανώσουν αυτή την ενέργεια σε συμπτώματα τα οποία μπορεί να ξεκινούν λίγο μετά το γεγονός ή με το πέρασμα του χρόνου.

Αυτές οι προσαρμογές λειτουργούν ως βαλβίδα ασφαλείας για το νευρικό

Τα συμπτώματα του τραύματος είναι:

• Υπερκινητικότητα 
• Σφίξιμο 
• Δυσκολία στον ύπνο 
• Μειωμένη ικανότητα διαχείρισης του άγχους 
• Κρίσεις πανικού, φοβίες 
• Νοητική σύγχυση 
• Ανικανότητα δέσμευσης με άλλα άτομα 
• Υπερβολική ή μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα 
• Κατάθλιψη και ψυχοσωματικές ασθένειες όπως πονοκέφαλοι, άσθμα, ευερέθιστο έντερο, πεπτικά προβλήματα 
• Χρόνια κόπωση ή ελάχιστη ενέργεια 
• Αμνησία 
• Συχνό κλάμα και πολλά άλλα 

Τα τραυματικά συμπτώματα δεν οφείλονται σε αυτό καθαυτό το γεγονός που τα προκαλεί αλλά από το παγωμένο κατάλοιπο της ενέργειας που δεν διαλύθηκε και δεν εκφορτίστηκε. Αυτό το κατάλοιπο  ενέργειας από αυτήν που χρειάστηκε το σώμα για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο παραμένει παγιδευμένη στο νευρικό σύστημα και μπορεί να καταστρέψει το σώμα και το πνεύμα μας. Τα μακροπρόθεσμα μετατραυματικά συμπτώματα αναπτύσσονται όταν δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε τη διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου και η ενέργεια παραμένει στο νευρικό σύστημα ως ακινησία.

Έχουμε:

1. Το αναπτυξιακό τραύμα το οποίο προκαλείται από την σύλληψη στη μήτρα της μητέρας μας μέχρι τα 18 χρόνια μας. Το αναπτυξιακό τραύμα σχετίζεται κυρίως με ψυχολογικές καταστάσεις που συχνά είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς φροντίδας ή ελλιπούς καθοδήγησης στα κρίσιμα παιδικά χρόνια. Επίσης, σωματικά τραύματα από πτώσεις, βία, απώλεια, εγκατάλειψη, παραμέληση, εμβρυικό τραύμα, τραύμα τοκετού, παρατεταμένη ακινητοποίηση.
2. Το τραυματικό σοκ εμφανίζεται όταν βιώνουμε απειλητικά για τη ζωή μας γεγονότα που καταστέλλουν την ικανότητα μας να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά και προκαλείται από ότι συμβαίνει στην καθημερινότητά μας όπως είναι βία, τρομοκρατικά γεγονότα, φυσικές καταστροφές, ατυχήματα, παρουσία μας σε δυστυχήματα, χειρουργικές επεμβάσεις.

Η επίδραση του τραύματος μπορεί να μη γίνεται πλήρως συνειδητή αλλά σίγουρα είναι πολύ δραστική. Με δόλιο τρόπο, το τραύμα επιδρά στα κίνητρα και στο τρόπο συμπεριφοράς μας. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο που ως παιδί υπέστη σωματική βία νιώθει αναγκασμένο να καταφύγει και αυτό στη βία ως ενήλικος. Το φαινόμενο που ωθεί το άτομο στην επανάληψη παλαιών τραυματικών γεγονότων ονομάζεται «αναβίωση». Η αναβίωση είναι πλέον πιεστική, μυστηριώδης και καταστροφική για τα άτομα, την κοινωνία και την παγκόσμια κοινότητα.

Αναβίωση ή Επαναδιαπραγμάτευση;
Η συχνή αναβίωση είναι το πιο ύπουλο και περίπλοκο σύμπτωμα του τραύματος. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να γίνει συνήθεια με εντυπωσιακό μάλιστα ποσοστό «συμπτώσεων» ανάμεσα στην αναβίωση και στο αρχικό γεγονός. Επειδή είμαστε άνθρωποι, είμαστε ευάλωτοι στον τραυματισμό με ένα τρόπο που τα ζώα δεν είναι. Το κλειδί για να βγούμε από αυτή την δυσχερή κατάσταση βρίσκεται στο χαρακτηριστικό που μας ξεχωρίζει από τα ζώα δηλαδή την ικανότητα που έχουνε να έχουμε συνείδηση των εσωτερικών εμπειριών μας. 

Η συνειδητή επίγνωση μας επιτρέπει να πραγματοποιήσουμε μια ήπια εκφόρτιση ενέργειας εξίσου αποτελεσματική με αυτή που επιτυγχάνουν τα ζώα μέσω της δράσης. Αυτό είναι η επαναδιαπραγμάτευση. Όλες οι πληροφορίες που χρειαζόμαστε για να ξεκινήσουμε να επαναδιαπραγματευόμαστε το τραύμα μας είναι διαθέσιμες. Το σώμα μας θα μας υποδείξει που βρίσκονται τα εμπόδια.

Μεταμόρφωση
Για την θεραπεία του τραύματος δεν αρκεί να ανακουφιστούμε από τα τα συμπτώματα μόνο, χρειάζεται να τα μεταμορφώσουμε. Όταν επαναδιαπραγματευτούμε το τραύμα με επιτυχία μια θεμελιακή μεταβολή συντελείται στην ύπαρξη μας. Κατά την μεταμόρφωση μιας τραυματικής σε μια γαλήνια κατάσταση πραγματοποιούνται θεμελιακές αλλαγές στο νευρικό μας σύστημα, στα αισθήματα και στα προσλαμβανόμενα ερεθίσματα που βιώνονται από την βιωμένη αίσθηση.

Το νευρικό σύστημα περνά από την ακινησία στη ροή και το αντίστροφο, τα συναισθήματα κινούνται από το φόβο στο κουράγιο και το αντίστροφο, αντιλήψεις μετακινούνται από την αδιαλλαξία στη δεκτικότητα. Μέσω της μεταμόρφωσης, το νευρικό σύστημα ανακτά την ικανότητα του για αυτορύθμιση. Αυτή η καινούργια σιγουριά για τον εαυτό μας μάς επιτρέπει να χαλαρώνουμε, να χαρόμαστε και να ζούμε μια πιο ολοκληρωμένη ζωή.