Διαταραχές ύπνου: Μήπως ξυπνάς και εσύ μέσα στο βράδυ;

Η Μαριλένα νιώθει υπνηλία και κόπωση κατά τη διάρκεια της ημέρας ενώ έχει δυσκολία στον βραδινό ύπνο τους τελευταίους τρεις μήνες σχεδόν σε καθημερινή βάση. Ο αποχωρισμός του κρεβατιού της είναι αρκετά δύσκολος κάποια πρωινά και δεν περιλαμβάνει απλώς ένα παρατεταμένο χουζούρεμα αλλά μια επίπονη διαδικασία. Μερικές φορές σηκώνεται 5 ή 6 η ώρα το ξημέρωμα, αν και δεν έχει κλείσει καν το τυπικό οκτάωρο ύπνου. Στο γραφείο είναι αγχωμένη τελευταία με το πολύωρο πρόγραμμα της, δε μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα και να ολοκληρώσει τα task της ημέρας. Ο εργοδότης της προχθές την ρώτησε «αν είναι όλα οκ το τελευταίο διάστημα» γιατί φαίνεται κάπως «πεσμένη». Ο Θοδωρής από την άλλη έχει ανάγκη για κίνηση ενώ προσπαθεί να αποκοιμηθεί. Οι ενοχλητικές κινήσεις, το έντονο ροχαλητό και οι εμπειρίες κατά τη διάρκεια του ύπνου που έχει το τελευταίο διάστημα, δεν τον αφήνουν να απολαύσει την αγαπημένη του συνήθεια. Αισθάνεται μελαγχολικός, βαριέται να πάει στο γυμναστήριο και παρατηρεί το βάρος του να αυξάνεται. Ωστόσο, η Μαριλένα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του ύπνου αποφάσισε να κάνει δώρο στον εαυτό της ένα πολυϋπνογράφημα για να δει επιτέλους τι της συμβαίνει. Μετά την διαγνωστική εξέταση στην οποία υποβλήθηκε έμαθε πώς πάσχει από αϋπνία, μια από τις πιο συνηθισμένες διαταραχές ύπνου, ενώ ο Θοδωρής από άπνοια ύπνου, ή όπως λέγεται επιστημονικά από το Σύνδρομο Αποφρακτικής Άπνοιας Ύπνου (ΣΑΑΥ) που συχνά μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.

Ο ύπνος είναι βασικό συστατικό της υγείας και μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμού, στη ρύθμιση συναισθημάτων, στην απόδοση, στη σταθεροποίηση της μνήμης, στις διαδικασίες αποκατάστασης του εγκεφάλου αλλά και στη μάθηση (Siegel, 2005 ¹). Διαφορετικοί άνθρωποι ωστόσο, χρειάζονται και διαφορετικές ώρες ύπνου. Υπάρχει μια μειοψηφία ανθρώπων που μπορεί να αποδίδει τέλεια, χωρίς να αισθάνεται κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας, με μόλις τρεις με τέσσερις ώρες ύπνου τη νύχτα αλλά και εκείνοι που έχουν ανάγκη να κοιμηθούν κατά μέσο όρο έξι με οκτώ ώρες. 

Κατά την διάρκεια του ύπνου υπάρχουν ελαφρές και βαθιές φάσεις με τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς τύπους σταδίων, αλλά γενικά ο ύπνος χωρίζεται σε REM (Rapid Eye Movement) και μη-REM ύπνο. Ο ύπνος REM είναι μεγαλύτερος στα μικρά παιδιά και μειώνεται με την ηλικία, εμφανίζεται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας και τότε πιστεύεται ότι εκτυλίσσονται τα περισσότερα όνειρα. Ο μη-REM ύπνος αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του ύπνου των ενηλίκων, χωρίζεται σε τέσσερα στάδια, όπου το κάθε ένα είναι λίγο βαθύτερο από το προηγούμενο. Το 70 % του πληθυσμού ωστόσο, φαίνεται να κοιμάται λιγότερο από 7 ώρες τη μέρα. Η νυχτερινή αφύπνιση παρότι είναι αρκετά συνηθισμένη στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υποδηλώνει κάποια διαταραχή. Όταν ωστόσο, το άτομο αποτυγχάνει να κοιμηθεί ξανά, ο διακοπτόμενος ύπνος μπορεί να καταλήξει σε πρόβλημα υγείας ή στις λεγόμενες διαταραχές ύπνου. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση(ΑΡΑ) αναφέρει ότι περίπου ένα τρίτο των ενηλίκων δηλώνει συμπτώματα αϋπνίας ωστόσο, 6-10% εξ αυτών έχουν έντονα συμπτώματα ώστε να διαγνωστούν με διαταραχή αϋπνίας.

Αϋπνία
Η αϋπνία είναι η πιο κοινή από όλες τις διαταραχές ύπνου σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση και ορίζεται ιατρικά ως ένας συνδυασμός τόσο δυσκολίας στον ύπνο όσο και σημαντικού αρνητικού αντίκτυπου ή έκπτωσης στην αποδοτικότητα των κοινωνικών, επαγγελματικών, εκπαιδευτικών, ακαδημαϊκών, συμπεριφορικών ή άλλων σημαντικών περιοχών της λειτουργικότητας του ατόμου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και είναι πιο πιθανό να επηρεάσει κυρίως τις γυναίκες από ότι τους άνδρες. Στην ηλικία συγκεκριμένα, μεταξύ 30 – 60 ετών εμφανίζεται στο 10-24% των ανδρών και στο 6-9% των γυναικών. Από αυτούς ένα ποσοστό 2-4% παρουσιάζουν υπνηλία την ημέρα σύμφωνα με την έρευνα που παρουσιάστηκε το 2018 σε συνάντηση της Ακτινολογικής Εταιρείας της Βόρειας Αμερικής. Για να γίνει ωστόσο, διάγνωση χρόνιας αϋπνίας θα πρέπει τα συμπτώματα να εμφανίζονται τουλάχιστον 3 φορές/βδομάδα και για τουλάχιστον 3 μήνες παρά την επαρκή ευκαιρία για ύπνο (διαφορετικά μιλάμε για οξεία-επεισοδιακή αϋπνία). Διακρίνεται επίσης με βάση τα συμπτώματα. Υπάρχει η αϋπνία καθυστέρησης έναρξης του ύπνου (onset insomnia) που είναι ο ιατρικός όρος που χρησιμοποιείται για τη δυσκολία να αποκοιμηθεί κανείς τη νύχτα και η αϋπνία συντήρησης (maintenance insomnia) που αφορά στην ανικανότητα να παραμείνει κάποιος κοιμισμένος κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η υπερβολική ημερήσια κόπωση, η οποία με τη σειρά της μπορεί να είναι υπεύθυνη για ατυχήματα, οι επαναλαμβανόμενες λοιμώξεις (ο ανεπαρκής ύπνος έχει αποδειχθεί ότι καταστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα), η μειωμένη συγκέντρωση, η ευερεθιστότητα, τα προβλήματα στην εργασία και τις σχέσεις και μια γενική αδυναμία να ανταπεξέλθει κάποιος στις απαιτήσεις της καθημερινότητας αποτελούν μερικά μόνο από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της διαταραχής που προκαλείται συνήθως από άγχος, ένα τραυματικό γεγονός, αλλαγές στις συνήθειες του ύπνου ή είναι σύμπτωμα άλλης πάθησης. Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο για την Καρδιά, τους Πνεύμονες και το Αίμα των ΗΠΑ τα άτομα με συγκεκριμένους προδιαθεσικούς παράγοντες όπως είναι τα υψηλά επίπεδα άγχους, συναισθηματικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη ή άγχος που σχετίζεται με ένα τραυματικό γεγονός, μειωμένο εισόδημα, ταξίδια σε διαφορετικές ζώνες ώρας, καθιστικός τρόπος ζωής, αλλαγές στα ωράρια εργασίας ή εργασία σε νυχτερινές βάρδιες είναι πιο συχνό να εμφανίσουν αϋπνία.

Διαταραχές αναπνοής που σχετίζονται με τον ύπνο
Οι αναπνευστικές διαταραχές που σχετίζονται με τον ύπνο διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: αποφρακτική άπνοια κατά τον ύπνο (OSA), σύνδρομο κεντρικής υπνικής άπνοιας (CSA), διαταραχές υποαερισμού που σχετίζονται με τον ύπνο και διαταραχή υποξαιμίας που σχετίζεται με τον ύπνο (Χωλοπούλου, 2022). Ένα από τα πιο κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ασθενών με αποφρακτική άπνοια αποτελεί το έντονο ροχαλητό και στη συνέχεια η παύση της αναπνοή τους (άπνοια).

Για να τερματισθεί η άπνοια (διακοπή της αναπνοής σε κοιμώμενο άτομο διάρκειας 10 δευτερολέπτων και άνω που προκαλεί ηλεκτροεγκεφαλογραφική ‘‘αφύπνιση’’ και πτώση του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης σε οξυγόνο) μένουν ξάγρυπνοι και αυτό διαταράσσει τον ύπνο τους με αποτέλεσμα να εμφανίζουν συχνά πρωινή υπνηλία, διαταραχές συμπεριφοράς έχοντας ως άμεσο αποτέλεσμα τη μείωση της ποιότητας της ζωής, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, πτώση της παραγωγικότητας αλλά και καθημερινά ατυχήματα. Το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας βρίσκεται περίπου στο 2% έως 4% του γενικού πληθυσμού και έχει πιο συχνή εμφάνιση και εξάπλωση στους άνδρες από ότι στις γυναίκες. Ο ασθενής παρουσιάζει έντονο ροχαλητό (95%), νυχτερινή ενούρηση (25%) και γίνεται ανήσυχος με εφιδρώσεις (50%). Ωστόσο,για να εμφανιστούν οι κλινικές εκδηλώσεις συνήθως απαιτούνται πάνω από 15 άπνοιες ανά ώρα ύπνου.

Η κεντρική άπνοια ύπνου είναι μια κατάσταση που ορίζεται από παύσεις στην αναπνοή λόγω έλλειψης αναπνευστικής προσπάθειας κατά τη διάρκεια του ύπνου. Περίπου το 9% των ανθρώπων άνω των 40 ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την πάθηση που αν και επηρεάζει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες, εμφανίζεται πιο συχνά σε άντρες άνω των 65 ετών. Παρότι η αποφρακτική άπνοια κατά τον ύπνο και το σύνδρομο κεντρικής υπνικής άπνοιας είναι ξεχωριστές συνθήκες, ενδέχεται να προκύψουν και ταυτόχρονα (μικτή άπνοια ύπνου).

Κεντρικές διαταραχές υπερϋπνίας ή παραϋπνίες 
Οι κεντρικές διαταραχές που προκαλούνται συχνά από αδυναμία να παραμείνει κάποιος ξύπνιος και σε εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας, συνδέονται με εγγενείς ανωμαλίες του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και έχουν ως αποτέλεσμα να προκύπτουν περίοδοι αναγκαστικού ύπνου ή ακούσιες κρίσεις υπνηλίας. 

Διαταραχές του κιρκαδικού ρυθμού ύπνου-αφύπνισης
Το ωράριο του ύπνου ρυθμίζεται από ομοιοστατικούς παράγοντες και από το ενδογενές κιρκαδικό σύστημα. Η φάση του ύπνου στον κιρκαδικό ρυθμό ξεκινά περίπου 2 ώρες μετά την έναρξη έκκρισης της μελατονίνης. Όταν η παραπάνω διαδικασία ξεκινά νωρίτερα ή αργότερα από το συνηθισμένο ωρολόγιο πρόγραμμα ύπνου της καθημερινότητας, προκαλούνται οι διαταραχές ύπνου-αφύπνισης κιρκαδικού ρυθμού. Η ονοματολογία των διαταραχών του κιρκαδικού ρυθμού έχει μετονομαστεί έτσι για να τονίσει ότι οι φυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με αυτές τις καταστάσεις συμβαίνουν σε όλη την διάρκεια της ημέρας. Μάλιστα από το 20% του συνολικού πληθυσμού των εργαζομένων που δουλεύει με τακτικές αλλαγές στη βάρδια, το 10-38% αυτών παρουσιάζει διαταραχές του κιρκαδικού ρυθμού.

Παραϋπνίες
Οι παραϋπνίες είναι παθολογικά κινητικά φαινόμενα του ύπνου που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου ή κατά την αφύπνιση με πιο συχνές την υπνοβασία, τους εφιάλτες, την νυκτερινή ενούρηση, την υπνική παράλυση, την υπνολαλία και την διαταραχή συμπεριφοράς στον ύπνο REM. Χαρακτηρίζονται τόσο από μη επιθυμητές σωματικές ή λεκτικές συμπεριφορές, όσο και από φαινόμενα όπως κλάμα και κραυγές, ψιθύρους, ομιλίες, βάδιση, περιπλάνηση εντός και εκτός οικίας, αλλά και κατανάλωση τροφής, χωρίς ωστόσο καμία συνείδηση. Οι παραϋπνίες εμφανίζονται με την ίδια συχνότητα στα δύο φύλα αλλά είναι πιο συχνές ειδικά σε κάποιες ομάδες πληθυσμού όπως τα παιδιά και οι άνδρες τρίτης ηλικίας. Η συχνότητα εμφάνισής τους μπορεί να είναι από λίγες φορές μέσα στην βδομάδα έως λίγες φορές τον μήνα, ενώ πιο σπάνια διεξάγονται δύο διαφορετικά επεισόδια μέσα στο ίδιο βράδυ.

Διαταραχές κίνησης που σχετίζονται με τον ύπνο (ICSD)-Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (RLS)
Το Σύνδρομο Ανήσυχων Άκρων είναι μια διαταραχή του ύπνου που προκαλεί έντονη επιθυμία για κίνηση κυρίως των κάτω άκρων που συχνά συνοδεύεται από αισθήσεις όπως δυσφορία, μυρμήγκιασμα, τράβηγμα, κάψιμο ή πόνο. Η αίσθηση αυτή προκαλείται όταν είναι κάποιος ξαπλωμένος στο κρεβάτι ή κάθεται για μεγάλο χρονικό διάστημα όπως π.χ. κατά την οδήγηση, όταν βλέπει Netflix ή είναι σινεμά και τα άτομα αναγκάζονται να περπατήσουν ή να κουνήσουν τα άκρα τους για να ανακουφιστούν απ’ αυτήν την άβολη αίσθηση. Το RLS συνήθως εμφανίζεται κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες, είναι υψηλότερο στις γυναίκες και αυξάνεται με την ηλικία. Σύμφωνα με τον ειδικό Δρ Richard Allen του Πανεπιστημίου John Hopkins, το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών είναι πιο συνηθισμένο από όσο πιστεύουμε. Η ακραία μορφή εμφανίζεται στο 0,8% του γενικού πληθυσμού, η πιο ήπια μορφή εμφανίζεται στο 2-3% ενώ η επεισοδιακή μορφή που έρχεται και φεύγει, μπορεί να εμφανιστεί σε ποσοστό 5-10%.

Συνολικότερα, όταν ο ύπνος δεν είναι επαρκής σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρία Υπνολογίας και το Υπουργείο Υγείας επηρεάζονται αρνητικά η διάθεση, η συμπεριφορά, η ικανότητα μάθησης και διατήρησης των πληροφοριών, η σχολική απόδοση στην περίπτωση των μαθητών, ο κίνδυνος ατυχημάτων και τραυματισμού ενώ η μακροχρόνια στέρηση του ύπνου έχει συνδεθεί με ανάπτυξη παχυσαρκίας, διαβήτη, υπέρτασης, εγκεφαλικών και καρδιοπάθειας. Αντίθετα, η καλή υγιεινή ύπνου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την «οριστική» διακοπή του ροχαλητού, του αισθήματος της εξάντλησης αλλά και της κόπωσης. Η μελέτη ύπνου λοιπόν σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις αποτελεί την ιδανική εξέταση για τη διάγνωση και αξιολόγηση των συνδρόμων και την διάκριση μεταξύ των τύπων άπνοιας προκειμένου αν είναι απαραίτητο ο γιατρός να προτείνει και τη χρήση αναπνευστικής συσκευής ή χειρουργικής επέμβασης.

Τρόπος αντιμετώπισης διαταραχών ύπνου
Η αντιμετώπιση των διαταραχών ύπνου, δεν είναι εύκολο κομμάτι, υιοθετώντας όμως νέες πρακτικές, συμβουλές ειδικών (Νευρολόγου ή Ενδοκρινολόγου ή Ψυχολόγου/Ψυχιάτρου) και με σύμμαχο της υγείας συμπληρωματικά βοηθήματα, τα άτομα θα καταφέρουν να ρυθμίσουν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας τους και της ποιότητας του ύπνου τους. Τόσο η Μαριλένα όσο και ο Θοδωρής που δυσκολεύονταν να κοιμηθούν, θέλοντας να βελτιώσουν την ποιότητα του ύπνου τους, παράλληλα με την καθιέρωση σταθερής ρουτίνας ύπνου, την ισορροπημένη διατροφή και την άσκηση (η πρώτη ξεκίνησε μποξ ενώ ο δεύτερος κυκλική γυμναστική) δοκίμασαν το Neubria Sleep.

Το Neubria Sleep είναι ένα προηγμένο συμπλήρωμα διατροφής γνωστοποιημένο στον ΕΟΦ, ειδικά σχεδιασμένο για όσους επιθυμούν μία καλύτερη ροή στον ύπνο και περισσότερη χαλάρωση, στοιχεία που συμβάλλουν στην καλύτερη ποιότητα του ύπνου. Το συμπλήρωμα αυτό δεν υποκαθιστά σε καμία περίπτωση μια ισορροπημένη διατροφή αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά και ευεργετικά. Η δράση του βασίζεται στο μείγμα βοτάνων “Bliss”, με χαμομήλι που έχει καταπραϋντικές και χαλαρωτικές ιδιότητες, μελισσόχορτο που βοηθά στη διατήρηση ενός υγιούς ύπνου και στη χαλάρωση (ευτυχώς), λυκίσκο που έχει καταπραϋντική επίδραση στο νευρικό σύστημα και συμβάλλει σε έναν καλύτερο ύπνο και σαφράν που βοηθά στη συναισθηματική ισορροπία, τη διατήρηση της θετικής διάθεσης. Αυτά τα εξειδικευμένα βότανα βοηθούν συνολικά στην ηρεμία, τη χαλάρωση και την καλύτερη ροή του ύπνου, χωρίς ανησυχία και διακοπές. Το Neubria Sleep περιέχει επίσης τρυπτοφάνη (πρόδρομος ουσία της σεροτονίνης που υποστηρίζει την ισορροπία της διάθεσης και την παραγωγή μελατονίνης, ορμόνης του εγκεφάλου που ελέγχει τον κύκλο του ύπνου και συμβάλλει στη μείωση της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες), μαγνήσιο που συμβάλλει στη μείωση της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, στη χαλάρωση και τον καλό ύπνο, βιταμίνη D που βοηθά στη μείωση των διαταραχών του ύπνου, στη βελτίωση της ποιότητας και της διάρκειας του ύπνου και φολικό οξύ που συμβάλλει στην φυσιολογική ψυχολογική λειτουργία, στοιχεία απαραίτητα για ποιοτικό ύπνο.

Η Μαριλένα παίρνοντας δυο κάψουλες καθημερινά μία ώρα πριν τον ύπνο μετά από 3-4 εβδομάδες χρήσης, χάρη στον ποιοτικότερο ύπνο της, άρχισε να αντεπεξέρχεται επαρκώς στα καθήκοντα που της είχαν ανατεθεί, να καταφέρνει να προγραμματίζει τη δουλειά της έτσι ώστε να την τελειώνει εγκαίρως, να απολαμβάνει τον καφέ με την παρέα και τις βόλτες με το σκύλο της και να επιστρέφει στους καθημερινούς ρυθμούς της. Ήταν άλλωστε και η κατάλληλη επιλογή για εκείνη μιας και είναι vegan και το συγκεκριμένο συμπλήρωμα διατροφής ενδείκνυται για vegan.

Τις φορές που τον Θοδωρή τον πήρε από κάτω και σκεφτόταν να παρατήσει την προσπάθειά του, ο καλύτερός του φίλος του πρότεινε το Neubria Mood που είχε δοκιμάσει και τον βοήθησε τις στιγμές που η ψυχολογία του έφτανε στο μηδέν. Το Neubria Mood αποτελεί ένα προηγμένο 2-σε-1 νοοτροπικό και πολυβιταμινούχο συμπλήρωμα διατροφής, ειδικά σχεδιασμένο για τη διατήρηση της θετικής διάθεσης, της συναισθηματικής ισορροπίας, της καλής ψυχολογικής λειτουργίας, της σωματικής και ψυχικής ευεξίας που περιέχει επίσης βιταμίνες και μέταλλα για την ολοκληρωμένη υποστήριξη του οργανισμού. Η δράση του βασίζεται στο μείγμα βοτάνων & Shine Bright με ασβαγκάντα, κουρκουμά, ροντιόλα και σαφράν που βοηθούν στη συναισθηματική ισορροπία, στην καλύτερη διαχείριση του στρες και στη βελτίωση διάθεσης. Το Neubria Mood ήταν ιδανικό για τον Θοδωρή που είχε συχνές εναλλαγές διάθεσης, ξυπνούσε το πρωί και δεν είχε όρεξη να αδράξει τη μέρα και συνέβαλε δραστικά στην αλλαγή της στάσης του και στο να ξαναβρεί την αισιοδοξία που είχε χάσει. Η καλύτερη διάθεση συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό και στην καταπολέμηση της διαταραχής ύπνου, από την οποία πάσχει.

Μπορεί ο καλύτερος τρόπος για να κάνεις τα όνειρά σου να βγουν αληθινά, σύμφωνα και με τον Γάλλο ποιητή, Πωλ Βαλερύ να είναι να ξυπνήσεις …αλλά αυτό σίγουρα προϋποθέτει να απολαμβάνεις τον ύπνο σου και να έχεις θετική διάθεση, στα οποία θα σε βοηθήσουν τα συμπληρώματα διατροφής Neubria Sleep και Neubria Mood.

Extra infos:Τα συμπληρώματα διατροφής δεν υποκαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή. Συμβουλευτείτε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας αν βρίσκεστε υπό φαρμακευτική αγωγή ή αντιμετωπίζετε προβλήματα υγείας. Τα προϊόντα αυτά δεν προορίζονται για την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου. Τα Neubria Sleep και Neubria Mood δεν προτείνονται σε παιδιά, εγκύους και γυναίκες που θηλάζουν.

Για περισσότερες πληροφορίες: εταιρεία Douni Health Products ΑΕ, αποκλειστικός αντιπρόσωπος των Neubria στην Ελλάδα.
210 9941451, info@douni.gr
Site: www.neubria.gr
Facebook: https://www.facebook.com/neubriagreece
Instagram: https://www.instagram.com/neubria_gr/

¹ Siegel, J. M. (2005). Clues to the function of mammalian sleep. Nature, 437(7063), 1264- 1271.

² Χωλοπούλου, Ευτυχία. (2022). Μεταπτυχιακή – Διπλωματική Εργασία "ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΝΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ". ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ.