Διδάσκεται η Τέχνη;

Φιλαρέτη Κομνηνού*

«Τι είναι τελικά το ταλέντο; Κατά καιρούς έχω ακούσει διάφορους ορισμούς, μερικές φορές ιδιαίτερα βαρύγδουπους. Σας μεταφέρω τη γνώμη του ολλανδού σκηνοθέτη Πολ Βερχόβεν “ένας δαίμονας που κρύβεται μέσα μας και όταν απρόσκλητος ορμά καμιά φορά μας τρομάζει”. 

Σίγουρα, λοιπόν, είναι κάτι πολύ ισχυρό και ίσως να λειτουργεί βασανιστικά γι’ αυτόν που το διαθέτει καθώς διεκδικώντας την έκφρασή του καθορίζει και τη ζωή του. Κυκλοφορεί βέβαια και η άποψη ότι μόνο με τη σκληρή δουλειά μπορείς να υπάρξεις στον καλλιτεχνικό χώρο ‒ ίσως και να βολεύει αυτό το “δόγμα”, αλλά προσωπικά δεν με ψήνει. Με τη σκληρή δουλειά δημιουργείς βέβαια καλά εκπαιδευμένους ηθοποιούς, αλλά παραμένουν μόνο καλά εκτελεστικά όργανα.

Κατά τη γνώμη μου ο συνδυασμός ταλέντου και σκληρής εκπαίδευσης είναι το ιδανικό. Όταν συναντώ ταλαντούχους μαθητές έχω διαπιστώσει ότι με την τρέλα και την ευρηματικότητά τους πυροδοτούν την ερευνητική διάθεση του μαθήματος. Εχθρός τους βέβαια είναι η τεμπελιά και μια υφέρπουσα εκκολαπτόμενη αλαζονεία. Η κακή διαχείριση μπορεί εύκολα να ευνουχίσει τον ταλαντούχο και να τον καθηλώσει σε στείρες μανιέρες. Έχει συμβεί μαθητές μου με λιγότερες ικανότητες να ξεπερνούν με την εξυπνάδα και την εργατικότητά τους κάποιους “ευνοημένους” και να καταλήγουν σ’ ένα σκηνικό αποτέλεσμα πολύ πιο συναρπαστικό γι’ αυτό και φροντίζω να τους θυμίζω το μύθο του Αισώπου με το “λαγό και τη χελώνα”».

* Εκτός από ηθοποιός είναι και επίκουρη καθηγήτρια Υποκριτικής στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Μισέλ Φάις

«Το αν διδάσκεται ή όχι η γραφή  (λογοτεχνική, θεατρική, δομικιακή κτλ) δεν με απασχόλησε ποτέ. Αντιθέτως, αυτό που με απασχόλησε και με απασχολεί  μέχρι σήμερα, όταν μπαίνω σε μια τάξη δημιουργικής γραφής, είναι η διαθεσιμότητα όλων αυτών που καθόμαστε γύρω από ένα τραπέζι, γύρω από βιβλία, από κείμενα, από ασκήσεις. Αυτό με καίει, αυτό είναι το κρίσιμο: το αναγνωστικό, αφηγηματικό, το ψυχικό τους άνοιγμα. Είναι διατεθειμένοι να εκτεθούν σε κάποιους κινδύνους; Να αποχαιρετήσουν κάποιες βεβαιότητες; Να δεχτούν την αφηγηματική περιπέτεια, ταυτόχρονα, ως περιπέτεια της αφήγησης και ως περιπέτεια του εαυτού; 

Φυσικά, κάποιος προσέρχεται σε κύκλους δημιουργικής γραφής για διαφορετικούς λόγους, στοχεύοντας διαφορετικά πράγματα και, εκ των πραγμάτων, με διαφορετικές αποσκευές. Κάποιοι έρχονται για να μάθουν, εκ του μηδενός, τι εστί λογοτεχνική αφήγηση, κάποιοι για να βοηθηθούν ώστε να περατώσουν το βιβλίο που έχουν αρχίσει να γράφουν, κάποιοι για να μάθουν να εκφράζονται καλύτερα ή να διαβάζουν επαρκέστερα λογοτεχνία, κάποιοι για να συναντηθούν με πρόσωπα που έχουν ως κοινό πάθος τη λογοτεχνία. Άλλο ένα αποφασιστικό ζήτημα: πώς θα συντονίσεις, πώς θα συνδυάσεις τόσες ετερογενείς επιθυμίες και διαδρομές. Από τη σχεδόν δεκαετή εμπειρία μου (ΕΚΕΒΙ, Σχόλη εκδόσεων Πατάκης, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας) και την τριβή μου με πολλούς μαθητές (17 εκ των οποίων έχουν εκδώσει πεζογραφικά βιβλία, άλλοι έχουν βραβευτεί σε διαγωνισμούς ή δημοσιεύσει σε διάφορα περιοδικά) κατέληξα ότι στα σεμινάρια δημιουργικής γραφής  δεν υπάρχουν ούτε μαγικά ραβδάκια, ούτε όμως καλούπια και συνταγογραφίες.  Όσον με αφορά τουλάχιστον. Τι υπάρχει; Υπάρχει κλιμακωτή προσομοίωση με το  εργαστήρι γραφής ενός συγγραφέα. Όπου ο μαθητευόμενος συγγραφέας μαθαίνει να συγκροτεί τη βιβλιοθήκη του, μαθαίνει να επινοεί τα βιώματά του, μαθαίνει να αυτοσχεδιάζει, να δοκιμάζει και να επιλέγει τις τεχνικές που ταιριάζουν στο αφηγηματικό υλικό του».

*Εκτός από συγγραφέας είναι συνδιευθυντής σπουδών στα Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής των Εκδόσεων Πατάκη.