Ο σκηνογράφος-σκηνοθέτης Γιάννης Κόκκος ζει στη Γαλλία και έχει συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας σκηνής.
Ο σκηνογράφος-σκηνοθέτης με ελληνικές ρίζες που ζει μονίμως στη Γαλλία και έχει συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας σκηνής, βρίσκεται στην Αθήνα για τις προετοιμασίες της όπερας «Ιπτάμενος Ολλανδός» που ανεβάζει η Λυρική Σκηνή στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών.
Τον συναντώ μέσα στον πυρετό των προβών για τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» του Βάγκνερ, που θα είναι η πρώτη φετινή έξοδος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Ηρώδειο για φέτος (για φαντάσου, είναι η πρώτη φορά που αυτός ο διεθνής πρωτοπόρος του λυρικού θεάτρου συνεργάζεται με τη Λυρική...). Γαλήνιος, με βαθιά ευγένεια και μια φωνή σχεδόν υπνωτική, με τις λέξεις να αποκτούν μελωδικές απολήξεις που παραπέμπουν στη γαλλική προφορά, δεν θέλει να μιλήσει για τίποτα στενάχωρο και μίζερο – σαν κι αυτά που έχουν στιγματίσει πολλούς Έλληνες που έκαναν καριέρα στο εξωτερικό μακριά από την πατρίδα. «Είστε ο Έλληνας έξω;» τον ρωτώ. «Όχι, όχι πια» απαντά.
Μιλά με χειρονομίες που σε κάνουν να πιστεύεις πως διευθύνει κάποια ορχήστρα, καθώς εξηγεί τα κεντρικά του ζητούμενα για τον «Ιπτάμενο Ολλανδό» που σκηνοθετεί και σκηνογραφεί, μια παράσταση για την οποία θα επέλεγε ως υπέρτιτλο «Το στοιχειωμένο καράβι». «Με ενδιαφέρει να πραγματοποιηθεί το όνειρο του Βάγκνερ να γίνει τραγωδός του μοντέρνου κόσμου (στα μέσα του 19ου αιώνα)» εξηγεί. «Μέσα στο Ηρώδειο, κάτω από την Ακρόπολη, θα μπορέσουμε να δώσουμε και αυτή τη διάσταση στο έργο. Επίσης, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το πρόσωπο του Ολλανδού, που κατά κάποιο τρόπο είναι ένας προμηθεϊκός ήρωας: Έχει το στοιχείο της ύβρης, της επανάστασης εναντίον των ανωτέρων δυνάμεων, της πάλης με τη φύση. Έχει αυτό το τιτάνιο του Προμηθέα ο Ολλανδός. Έχω δε την εντύπωση πως με έναν ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα τρόπο, οι κοπέλες της χορωδίας παραπέμπουν κατά κάποιον τρόπο στον αρχαιοελληνικό χορό. Αυτό ήταν μια έμμεση αναφορά του Βάγκνερ. Είναι, βέβαια, ένας πολύ δυναμικός χορός».
Κυρίαρχο στοιχείο σε κάθε του δουλειά –στο σύνολο των τουλάχιστον 250 παραστάσεων που έχει ανεβάσει ως τώρα– είναι η μοναδική αισθητική. Εικαστικός στην εκκίνησή του, «με ενθάρρυνε ο Γιάννης Τσαρούχης όταν είδε τα έργα μου σε μια έκθεση, ήμουν τότε 12 χρονών. Μίλησε στους γονείς μου, τους είπε ότι πρέπει να συνεχίσω. Χρόνια αργότερα, κάθε φορά που τον συναντούσα στο Παρίσι αρκούσε μια του λέξη για να προχωρήσω σε κάτι νέο». Επιρροές του Τσαρούχη δεν θα δούμε στον «Ιπτάμενο Ολλανδό», όπου θα κυριαρχήσει η δύναμη της θάλασσας και της φύσης μέσω προβολών, με σαφείς αναφορές στο ζωγράφο του βορρά Χάμερσοϊ και στον Ρώσο θαλασσογράφο Αϊβαζόφσκι. «Πιο πολύ, όμως, κυρίαρχο στοιχείο πίσω από την παράσταση είναι το λογοτεχνικό στοιχείο, ο Κόλντριτζ, ο Πόε και όλη αυτή η φανταστική λογοτεχνία του 19ου αιώνα – μην ξεχνάτε ότι είναι η περίοδος που γράφτηκε ο Φράνκεσταϊν».
Πώς δέχτηκε να έρθει στην Εθνική Λυρική Σκηνή και να αναλάβει τη συνολική ευθύνη της παράστασης; (τη μουσική διεύθυνση θα έχει ο Λουκάς Καρυτινός) «Μου ζήτησε η Λυρική να κάνω αυτή την παράσταση σε μια στιγμή που, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει γενικότερα η χώρα, προσπαθεί να κάνει κάτι πραγματικά σημαντικό. Στην αρχή είχα διστάσει, όμως μιλώντας με τον Μύρωνα (σ.σ. Μιχαηλίδη) πείστηκα από τον τρόπο του πως πραγματικά κάτι έχει αλλάξει. Πάντως, όταν έχω την ευκαιρία να δουλέψω στην Ελλάδα είμαι ευτυχής. Πολλές φορές δεν με θέλουν, άλλα όταν με θέλουν είμαι πραγματικά ευτυχής...».
Μετά την πρεμιέρα, ο Γιάννης Κόκος θα αποσυρθεί από την παράσταση. «Έτσι συμβαίνει πάντα, θα είναι πια η παράσταση των τραγουδιστών, της ορχήστρας, των τεχνικών, του κοινού. Για μένα κάθε παράσταση έχει κάτι μεταφυσικό, γεννιέται και πεθαίνει». Του ζητώ να δώσει μερικές οδηγίες στο κοινό που αναμένεται να συρρεύσει στο Ηρώδειο για τον «Ιπτάμενο Ολλανδό». «Αυτό που ήθελε ο Βάγκνερ ήταν να αφήνει το κοινό χωρίς κρίση, να είναι υπνωτισμένο. Η δική μου θέση δεν είναι αυτή, νομίζω το κοινό πρέπει να παραμένει εντελώς άγρυπνο. Με ενδιαφέρει η ποιητική σχέση με το έργο, πώς οι λέξεις μπαίνουν μέσα μας και μας αλλάζουν. Θα ήθελα το κοινό να δει πώς το φαντασιακό στοιχείο εισέρχεται στην πραγματικότητα και πώς η ερωτική εμμονή της Ζέντας αλλοιώνει αυτή την πραγματικότητα και φέρνει στο τέλος την αυτοκαταστροφή».
Κλεισμένος τις περισσότερες μέρες μέσα στο θέατρο Ολύμπια για τις πρόβες, έχει λίγες ώρες για να περιηγηθεί στην Αθήνα. Κι όμως νιώθει πως «έχει αλλάξει η ατμόσφαιρα της πόλης, υπάρχει κάτι το ασταθές: στις σχέσεις, στη σκέψη, σε όλα. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει πιστεύω ότι δεν πολυφαίνεται, βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, είναι πιο βαθύ. Όμως έχω τη βαθιά πεποίθηση ότι υπάρχει στην Ελλάδα κάτι ουσιαστικό που θα αναδυθεί και πάλι. Έχω την απόλυτα ελληνική διάσταση: Να είμαι απόλυτα απαισιόδοξος με αισιοδοξία».
Μιλά με θλίψη για την απώλεια του Λευτέρη Βογιατζή, για τις παραστάσεις του που παρακολούθησε ευλαβικά, κυρίως για το «Καθαροί πια»: «Νομίζω πουθενά στον κόσμο δεν έχω δει καλύτερη παράσταση αυτού του έργου της Σάρα Κέιν». Συλλογισμένος είδε την έξοδο του Γιάννη Χουβαρδά από το Εθνικό Θέατρο. Όταν τον ρωτάω πώς αισθάνθηκε που το όνομά του διέρρευσε ως πιθανού αντικαταστάτη του Γιώργου Λούκου στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, αρκείται να πει με νόημα: «Βρήκα ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να γίνει αυτό», εννοώντας πως δεν υπήρχε λόγος να φύγει ο Γιώργος Λούκος.
Στην Αθήνα θα επιστρέψει τον Οκτώβριο, όπου θα κάνει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών τη θεατρική ανάγνωση του νέου έργου του Δημήτρη Δημητριάδη. Ως τότε πλάθει το στοιχειωμένο καράβι του «Ιπτάμενου Ολλανδού», διαβάζει το «Τετράδιο του Χειμώνα» του Πολ Όστερ, ακούει συνεχώς την όπερα «Γιολάντα» του Τσαϊκόφσκι και πολλή τζαζ. Και αφιερώνει στην Αθήνα το τραγούδι «Ο ταχυδρόμος πέθανε».
14°
