Φόρεσε το παλτό της, γέμισε τις τσέπες της με πέτρες και βάδισε –άραγε ήρεμη;– στον ποταμό Ουζ, κοντά στο σπίτι της στο ανατολικό Σάσεξ. Ήταν 28 Μαρτίου 1941, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε καν αγγίξει το ζενίθ του και η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ κατέληγε πνιγμένη, μετά από 59 χρόνια έντονης, εκτυφλωτικής, κυρίως εσωτερικής ζωής. Αυτή, σε αντίθεση με τον Κώστα Καρυωτάκη, αναμετρήθηκε με το νερό και τα κατάφερε – το άφησε να την πνίξει. Ο θάνατός της ήταν αποτέλεσμα της πολύχρονης μάχης της με τον εαυτό της: ήταν μανιοκαταθλιπτική (άλλως πώς, έπασχε από διπολική διαταραχή) και κατά καιρούς είχε παραισθήσεις.
Δεκαπέντε πράγματα που αξίζεις να μάθεις (ή να θυμηθείς) για τη Γουλφ:
1. Γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1882 στο Κένσινγκτον του Λονδίνου.
2. Το επώνυμό της γράφεται «Woolf» και ουχί «Wolf», όπως ο «λύκος» στα αγγλικά. Ωστόσο, ο θεατρικός συγγραφέας Έντουαρντ Άλμπι έπαιξε αργότερα με αυτή την ομοηχία και βάφτισε το διάσημο θεατρικό του «Who’s afraid of Virginia Woolf», μία προφανής αναφορά στο παιδικό τραγουδάκι «Who’s afraid of the big bad wolf» (Ποιος φοβάται τον κακό λύκο).
3. Ο πατέρας της, σερ Λέσλι Στίβεν, ήταν συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός. Η μητέρα της, Τζούλια Ντάκγουερθ, υπήρξε μοντέλο για τους Προραφαηλίτες.
Η Βιρτζίνια Γουλφ, σε ηλικία 2 ετών, στην αγκαλιά της μητέρας της (1884)
4. Έχασε πολλά αγαπημένα της πρόσωπα σε νεαρή ηλικία: την (καταθλιπτική) μητέρα της όταν ήταν 13, την ετεροθαλή αδελφή της Στέλλα στα 15 της, τον πατέρα της όταν ήταν 22 και τον αδελφό της Τόμπι στα 24 της.
5. Υπέστη πολυάριθμους νευρικούς κλονισμούς και νοσηλεύτηκε τουλάχιστον τέσσερις φορές σε κλινική για γυναίκες με νευρικές διαταραχές. Η πρώτη της κρίση ήταν το 1897, μετά το θάνατο της αδελφής της. Ακολούθησε μία κρίση το 1904, μετά το θάνατο του πατέρα της και άλλες κρίσεις το 1910, το 1912, το 1913, το 1922 (όταν έγραφε την «Κυρία Νταλογουέι»), ενώ ένιωθε μία ακόμα κρίση να «καταφθάνει» όταν αποφάσισε να αυτοκτονήσει το 1941
Από δεξιά: Η 14χρονη Βιρτζίνια και οι αδελφές της, Στέλλα και Βανέσα
6. Το παρακάτω είναι το μόνο ηχητικό ντοκουμέντο που διασώζεται από τη Γουλφ, μία διάλεξη που είχε δώσει το 1937 για το ραδιόφωνο του BBC με θέμα τη γλώσσα:
7. Υπήρξε μία από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του λογοτεχνικού Μοντερνισμού. Υπήρξε επίσης, μαζί με τον Τζέιμς Τζόις και τον Γουίλιαμ Φόκνερ, μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της τεχνικής της «συνειδησιακής ροής» στη λογοτεχνία, σε βιβλία όπως «Η Κυρία Νταλογουέι», «Στο Φάρο» και «Τα Κύματα». Έγραψε μάλιστα την «Κυρία Νταλογουέι» σαν απάντηση, τρόπον τινά, στον «Οδυσσέα» του Τζόις (αμφότερα τα βιβλία εκτυλίσσονται σε διάστημα μιας ημέρας), τον οποίο βρήκε εξαιρετικά άνισο βιβλίο, με μερικά κεφάλαια απίστευτα συναρπαστικά και άλλα πληκτικότατα. (Ακούστε εδώ την αρχή της «Κυρίας Νταλογουέι», σε ανάγνωση από την ηθοποιό Αλεξάνδρα Αϊδίνη).
Εξώφυλλο στο Time (1937) διά χειρός Μαν Ρέι
8. Ήταν παντρεμένη από το 1912 μέχρι το θάνατό της με το συγγραφέα Λέναρντ Γουλφ. Ο γάμος τους ήταν ανοιχτός. Η Γουλφ φαίνεται πως είχε αμφισεξουαλικές τάσεις και είχε ένα μακροχρόνιο δεσμό με την ποιήτρια Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ. Το βιβλίο της «Ορλάντο», με ήρωα έναν αθάνατο ευγενή που κάποια στιγμή μεταμορφώνεται από άντρας σε γυναίκα, θεωρείται από κριτικούς «η μακροσκελέστερη ερωτική επιστολή στην ιστορία» – στην προκειμένη περίπτωση, από τη Γουλφ στη Σάκβιλ-Γουέστ.
9. Επισκέφθηκε την Ελλάδα δύο φορές, το 1905 και το 1932. Ενθουσιάστηκε. Ορισμένες από τις σκέψεις της για τη χώρα μας (στα ελληνικά έχουν συλλεχθεί στο βιβλίο «Ελλάδα και Μάης μαζί!» (μτφ. Μαρία Τσάτσου):
«Η Ελλάδα είναι η πιο όμορφη χώρα του κόσμου. Ο Μάιος είναι η πιο όμορφη εποχή του χρόνου. Ελλάδα και Μάης μαζί!»
«Η Ελλάδα είναι μια χώρα τόσο παλιά που είναι σαν να περιφέρεσαι σε σεληνιακά τοπία»
«Η Ελλάδα είναι χωρίς αμφιβολία η πιο όμορφη χώρα που έχει απομείνει. Οι άνθρωποι είναι πιο συμπαθητικοί που γνώρισα ποτέ. Όλοι χαμογελάνε. Γιατί δεν μου είπες ότι η Ελλάδα είναι τόσο όμορφη;» (σε γράμμα προς φίλη της)
«Είναι τρέλα να χάνει κανείς τα καλύτερά του χρόνια πασχίζοντας να πλουτίσει, όταν υπάρχει αυτή η άγρια αλλά πολιτισμένη και πανέμορφη χώρα όπου μπορείς να ζήσεις»
10. Μαζί με τον άντρα της συσπείρωσαν γύρω τους, στο σπίτι τους στη συνοικία Μπλούμσμπερι του Λονδίνου, έναν κύκλο από ελευθεριάζοντες διανοούμενους και καλλιτέχνες. Η ομάδα του Μπλούμσμπερι περιλάμβανε τη ζωγράφο Βανέσα Μπελ (αδελφή της Γουλφ), τον οικονομολόγο Τζον Μέιναρντ Κέινς, το συγγραφέα Λίτον Στρέικι και τη ζωγράφο και συγγραφέα Ντόρα Κάρινγκτον.
Η Πάτι Σμιθ διαβάζει Γουλφ
11. Όπως αποκάλυψε σε αυτοβιογραφικά δοκίμιά της, η ίδια και η αδελφή της Βανέσα υπέστησαν σε νεαρή ηλικία σεξουαλική κακοποίηση από τους ετεροθαλείς αδελφούς τους, Τζορτζ και Τζέραλντ.
Παίζοντας κρίκετ, σε ηλικία 4 ετών, με τον αδελφό της, Έιντριαν (1886)
12. Στις 7 Φεβρουαρίου 1910 συμμετείχε σε μία από τις πιο διαβόητες φάρσες της ιστορίας. Μαζί με τον αδελφό της Έιντριαν και άλλους τρεις φίλους, μεταμφιέστηκαν σε μέλη της βασιλικής οικογένειας της Αβησσυνίας. Κατόπιν, πέτυχαν να τους υποδεχθεί το Βασιλικό Ναυτικό της Αγγλίας, με όλες τις τιμές, στο θωρηκτό «Dreadnought», όπου και ξεναγήθηκαν, αναφωνώντας συνεχώς με υποτιθέμενο θαυμασμό «Bunga! Bunga!» Η «Daily Mirror» αποκάλυψε αργότερα τη φάρσα, αλλά κανείς εκ των φαρσέρ δεν συνελήφθη (στην παρακάτω φωτογραφία, η Γουλφ είναι η πρώτη εξ αριστερών):
13. Με τον άντρα της ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, στον οποίο εκδόθηκαν έργα-ορόσημα του μοντερνισμού, όπως «Η Έρημη Χώρα» του Τ. Σ. Έλιοτ.
14. Τόσο η ίδια όσο και ο εβραϊκής καταγωγής σύζυγός της ήταν στη μαύρη λίστα του Χίτλερ. Το δοκίμιό της, «Τρεις Γκινέες», ήταν μια επίθεση στο φασισμό. Το άλλο διάσημο δοκίμιό της, «Ένα δικό σου δωμάτιο», θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του φεμινισμού.
Άρθρο στους New York Times για την εξαφάνισή της (το πτώμα της δεν βρέθηκε παρά εβδομάδες αργότερα)
15. Το σημείωμα αυτοκτονίας που άφησε στο σύζυγό της έλεγε τα εξής:
«Είμαι βέβαιη πως τρελαίνομαι ξανά. Νιώθω πως δεν έχω τη δύναμη να ξαναπεράσω μία από αυτές τις τρομερές περιόδους. Και δεν θα συνέλθω αυτή τη φορά. Έχω αρχίσει να ακούω φωνές και δεν μπορώ να συγκεντρωθώ. Συνεπώς κάνω αυτό που μου φαίνεται το καλύτερο. Μου χάρισες την καλύτερη δυνατή ευτυχία. Υπήρξες με κάθε τρόπο όλα όσα μπορούσε να υπάρξει κανείς. Δε νομίζω να υπήρξαν δυο άνθρωποι πιο ευτυχισμένοι από εμάς μέχρι που ήρθε αυτή η τρομερή ασθένεια. Δεν θα παλέψω άλλο πια. Ξέρω πως καταστρέφω τη ζωή σου, πως χωρίς εμένα θα μπορούσες να δουλέψεις. Και θα δουλέψεις, το ξέρω. Βλέπεις, ούτε αυτό δεν μπορώ να γράψω καλά-καλά. Δεν μπορώ να διαβάσω. Αυτό που θέλω να πω είναι πως σου χρωστάω όλη την ευτυχία που βίωσα στη ζωή μου. Ήσουν τόσο υπομονετικός και απίστευτα καλός μαζί μου. Θέλω να στο πω αυτό – όλοι το ξέρουν. Αν μπορούσε να με σώσει κανείς, εσύ θα ήσουν αυτός. Με έχουν εγκαταλείψει τα πάντα εκτός από τη βεβαιότητα της καλοσύνης σου. Δεν μπορώ να συνεχίσω να καταστρέφω τη ζωή σου. Δεν νομίζω πως υπήρξαν δύο άνθρωποι πιο ευτυχισμένοι από εμάς τους δύο. Β.»
14°
