Έχει το στομάχι του, πίνει ασταμάτητα χαμομήλι, ανεβοκατεβάζει με την κλασική βρετανική επιμονή το φακελάκι. Κάθεται στο κέντρο του τραπεζιού και σκανάρει τη δημοσιογραφική παρέα μέσα από τα κόκκινα γυαλιά του. Διανοούμενος με αδυναμίες που δεν κρύβει. Θέτει ερωτήματα κοινωνικοπολιτικά, ιστορικά, φιλοσοφικά. Μιλά για την τέχνη και τη μουσική. Επιλέγει τους συνομιλητές του με το βαθμό βιβλιοφαγίας τους. Διαθέτει τρομερή αίσθηση του χιούμορ. Μια μουσική διάνοια με απολαυστική σκέψη όπου κάθε λέξη βρίσκεται στη θέση της. Κινείται με άνεση μεταξύ υψηλής και ποπ κουλτούρας, ακολουθώντας τη μουσική σκέψη ενός Stockhausen από τη μία, και κάνοντας παραγωγή στο arena rock των U2 από την άλλη. Eίναι ο Brian Eno και αυτοί είναι 20 επινοητικοί αφορισμοί του που μας πρόσφερε…
» Το άλμπουμ “Τhe Ship” ξεκίνησε ως μια ανάθεση από το Fylkingen, ένα σουηδικό στούντιο ηλεκτρονικής μουσικής, το παλαιότερο μάλιστα στούντιο στην ιστορία από το 1932. Εκεί μου προτάθηκε να κάνω μια εγκατάσταση χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό τους. Πήγαινε καλά, μου θύμιζε όμως πολλά από αυτά που έχω ήδη κάνει. Δεν ήμουν ενθουσιασμένος. Μου φαινόταν βαρετό, μια από τα ίδια. Και δεν είμαι πολύ καλός στην επανάληψη.
» Όσο δούλευα πάνω στο πρότζεκτ ανακάλυψα έκπληκτος ότι μπορούσα να πιάσω τη χαμηλότερη νότα, low C. Xαμηλότερη από όσο μπορούσα να τραγουδήσω ποτέ. Γιατί, ξέρετε, όσο μεγαλώνεις το μόνο κέρδος είναι ότι η φωνή γίνεται ολοένα και χαμηλότερη. Το ίδιο βέβαια και όλα τα υπόλοιπα. (γέλια)
»Η μουσική με ταξίδευε σε έναν ωκεανό με κυματομορφές. Νόμιζα ότι ήμουν σε πλοίο. Δεν φανταζόμουν ότι θα γράψω ένα τραγούδι. Και σίγουρα όχι για πλοία.
» Ήμουν στο στούντιο, με τον ήχο να έρχεται από 12 διαφορετικά σημεία. Είχα μια ιδέα. Να φύγω από τον κλασική δυσδιάστατη παλέτα με τα “τακτοποιημένα” όργανα. Ξαφνικά ήμουν σε κάτι διαφορετικό, μια νέα εμπειρία. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να δομήσω το κομμάτι σαν ένα διάστημα όπου βρίσκεσαι μέσα. Το σκοτάδι στον εκθεσιακό χώρο της Στέγης περιορίζει τις υπόλοιπες αισθήσεις αφήνοντας χώρο μόνο για την ακοή.
» Με ενδιαφέρει πολύ η ιστορική περίοδος των αρχών του 20ού αιώνα. Ολοένα και περισσότερο το διάστημα, ας το ορίσουμε από το 1907 ως το 1920, μου φαίνεται παρόμοιο με το σημερινό. Αυτό που συνέβη τότε ήταν ότι μια σειρά από αυτοκρατορίες, “too big to fail” με τραπεζικούς όρους, κατέρρευσαν. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σήμανε το τέλος τεσσάρων αυτοκρατοριών. Πριν ξεκινήσει ο πόλεμος το 1913 έμοιαζαν ανίκητες και αιώνιες. “Everything Was For Ever, Until It Was No More”, όπως γράφει στο ομώνυμο βιβλίο του ο Alexei Yurchak (καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ). Αυτό ακριβώς συνέβη. Μετά τον πόλεμο όλα άλλαξαν.
» Η βύθιση του Τιτανικού ήταν ένα είδος trailer για τον Α΄ Παγκόσμιο. Εκεί είχες ένα αβύθιστο πλοίο όπου τίποτε δεν θα μπορούσε να πάει λάθος. Στο πρώτο του ταξίδι βυθίστηκε. Λόγω υπερβολικής σιγουριάς. Παρόμοια, αυτοκρατορίες με τεράστιους στρατούς θεωρούσαν ότι τίποτε δεν μπορούσε να πάει λάθος. Στην Αγγλία έλεγαν πως όλα θα έχουν τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα. Άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1914. Και όλοι οι Άγγλοι νόμιζαν ότι θα ήταν πίσω πριν το τέλος του χρόνου.
» Αντίστοιχα και με την εισβολή στο Ιράκ, το 2003, όπου ο Μπους πρόβλεπε ότι θα κρατήσει ένα μήνα. Nόμιζαν ότι θα επιβληθούν ως πανίσχυροι. Ακόμη έχουμε πόλεμο στο Ιράκ και στην ευρύτερη περιοχή.
» Είναι αυτό που αποκαλώ ύβρη. Κλειδί σε ό,τι συμβαίνει. Ύβρις και κάτι ακόμη. Παράνοια. Μετά την 11/9 η παράνοια γιγαντώθηκε. Είναι τρομαγμένοι και ξέρουν ότι είναι ευάλωτοι. Και τώρα κάθε φορά που πηγαίνουμε στα αεροδρόμια πληρώνουμε το τίμημα.
» Μήπως να βάλουμε το κασετοφωνάκι πιο κοντά μου για να μην ακούς μετά το air condition. To οποίο μπορεί να έχει βέβαια περισσότερο ενδιαφέρον… (γέλια)
» Οι είκοσι σελίδες του τελικού κειμένου για το “Τhe Ship” δημιουργήθηκαν από εξι διαφορετικά κείμενα επεξεργασμένα σε Markov Generator (γεννήτρια κειμένων). Μεταξύ άλλων περιλάμβαναν μια εξιστόρηση από σωσίβια λέμβο του Τιτανικού. Ένα δημοσίευμα εφημερίδας από τον 1ο ΠΠ. Στρατιωτικά τραγούδια από δημοφιλή τραγούδια της εποχής με περίεργους, αστείους στίχους. Και έτσι δημιουργήθηκε μια ιστορία. Το ίδιο έγινε και με τη μουσική. Δεν είναι “randomizer” (τυχαιοποιητής). Είναι κάτι σαν στατιστική εναλλαγή. Να πω περισσότερα για αυτό; Καλύτερα όχι, γιατί κανείς ποτέ δεν θα το δημοσίευε σε μια εφημερίδα. (γέλια)
» H δική μου εκδοχή στo “I’m Set Free” (το κομμάτι που κλείνει το “The Ship”) των Velvets –δεν ξέρω τι είχε στο μυαλό του ο Lou– σχετίζεται με την κλασική άποψη ότι στο τέλος θα μπορέσουμε να φτάσουμε στην “αλήθεια”. Δεν το πιστεύω αυτό. Αυτό που βρίσκουμε είναι μια καλύτερη περιγραφή για κάθε νέα περίσταση. Ο Ρίτσαρτ Ρόρτι, ένας σημαντικός φιλόσοφος για μένα, μιλάει για αυτό το θέμα. Άλλος ένας επιδραστικός συγγραφέας είναι ο Γιουβάλ Νώε Χαράρι με το βιβλίο «Sapiens» (εκδ. Αλεξάνδρεια), όπου υποστηρίζει ότι αν πιστεύουμε στη ίδια ιστορία, το ίδιο αφήγημα, όλα βαίνουν καλώς. Όλοι πιστεύουμε στο χρήμα, για παράδειγμα. Είναι μια ιστορία… Για παράδειγμα ένα χαρτονόμισμα, που δεν είναι παρά ένα κομμάτι χαρτί στην ουσία, αν αξίζει κάτι όντως είναι γιατί εμείς πιστεύουμε στην αξία του. Όταν τραγουδάω το στίχο “I’m set free to find a new illusion” δεν εννοώ ότι όλα είναι μάταια, χωρίς αξία. Αλλά ότι όλα είναι ιστορίες και όχι “αλήθειες”. Αυτό είναι το καλό με τους στίχους. Μπορεί να διαθέτουν διαφορετικές ερμηνείες για τον καθένα.
»Ας σταματήσουμε να νομίζουμε ότι θα ανακαλύψουμε τι είναι η πραγματικότητα. Ας αποδεχτούμε τη συναίνεση μεταξύ μας. Μέχρι να γίνει μια αλλαγή. Ο ολοκληρωτισμός έρχεται από το διαφωτισμό, τη θρησκεία, τον ανθρωπισμό όποτε αυτή είναι μια μετανθρωπιστική άποψη που ποτέ δεν θα βγει στις εφημερίδες, φαντάζομαι.
»Η μουσική πρέπει να αλλάξει όνομα. Διαφέρει τόσο πολύ από την αρχική της σημασία. Μέχρι την αρχή της ηχογράφησης ήταν εφήμερη, ποτέ δεν επαναλαμβανόταν, αν είχες ακούσει την 5η συμφωνία του Μπετόβεν 12 φορές θα ήταν και πολύ. Και ποτέ η ίδια. Επίσης συνδεόταν με ένα χώρο. Ποτέ δεν θα άκουγες την 5η συμφωνία στο σπίτι σου. Έπρεπε να πας να τη δεις ζωντανά. Αυτό λεγόταν μουσική. Μετά τις ηχογραφήσεις η μουσική μετατράπηκε σε εντελώς διαφορετική μορφή τέχνης. Ας την πούμε sound painting ή κάποιος να της βρει κάποιο ωραίο όνομα.
» Ζούμε στον τροπικό της μουσικής. Όπως όσο πλησιάζεις στις τροπικές ζώνες τόσο περισσότερα είδη και ποικιλίες φυτών συναντάς. Στη χρυσή εποχή της μουσικής, στα 20s, 50s, 60s, δεν υπήρχαν πολλά είδη. Στα 70s όλοι ήξεραν τον Xέντριξ και τους Μπιτλς. Έχει αλλάξει αυτό σήμερα, δεν υπάρχουν κυρίαρχα αλλά χιλιάδες διαφορετικά είδη. Συνεχώς με εκπλήσσει πόσο ωραία πράγματα βγαίνουν σήμερα. Μάλλον θα έπρεπε να αποσυρθώ και να δώσω τις σκυτάλη σε αυτούς…
» Έχω ένα φίλο, τον Τζον Καράβας, που κάθε μήνα μού γράφει ένα CD με πράγματα που βρίσκει στο internet. Από soundcloud και παρόμοιες πλατφόρμες. O κανόνας είναι να μη γράφει ποτέ τα ονόματα των μουσικών. Οπότε το ακούω και τον ρωτάω ποιος είναι αυτός στο 4o κομμάτι. Πάντα είναι ένα όνομα άγνωστο σε μένα, τύπου perfect vegetable. Δεν είναι κακό, μεταξύ μας. Θα το χάριζα σε κάποιο ελληνικό γκρουπ, με ένα μικρό ποσοστό. (γέλια)
» Από την άλλη, στα sixties, επειδή δεν υπήρχε πολύ μουσική τριγύρω το κοινό την αφομοίωνε καλύτερα. Αυτή είναι η πορεία για όλες τις μορφές τέχνης.
» Ποτέ δεν ολοκληρώνεις ένα μουσικό κομμάτι. Ξεκινάς ένα κομμάτι. Και το παραδίδεις στο κοινό. Οπότε, όταν υπάρχει μικρότερη διασπορά και παραγωγή τελειώνει καλύτερα, γιατί το ολοκληρώνει ένα μεγαλύτερο και αφοσιωμένο κοινό.
» Ο Evgeny Morozov (σ.σ. Επισκέπτης Ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Stanford) είναι ο μόνος άνθρωπος που ξέρω και έχει διαβάσει ό,τι έχω διαβάσει ποτέ. Και ό,τι έχουμε διαβάσει όλοι μας σε αυτό το τραπέζι. Μέχρι που ξεκίνησα να διαβάζω αλλόκοτα βιβλία για να βρω κάτι που δεν θα έχει διαβάσει. (γέλια)
» Είμαι υποστηρικτής του Τζέρεμι Κόρμπιν. Χρησιμοποιώντας ένα quote του Οκτάβιο Πας, θα πω για αυτόν ότι μπορεί να μην είναι η σωστή απάντηση αλλά θέτει τα σωστά ερωτήματα. Τον εμπιστεύομαι επίσης γιατί συμμετέχουμε εδώ και χρόνια στο αντιπολεμικό κίνημα “Stop the War”, που αυτό το σαββατοκύριακο μάλιστα κλείνει τα 15 χρόνια. Έχουμε περάσει πολύ χρόνο μαζί στη σκηνή. (γέλια) Και είναι ειλικρινής. Χωρίς κρυφή ατζέντα. Σπάνιο για άγγλο πολιτικό.
» Έχω πολλά χρόνια να βγω στη σκηνή. Δεν ξέρω να παίζω τίποτε. Μόνο να τραγουδώ. Και η σκηνή με κάνει νευρικό. Όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο λέει ψέματα.
» Τον Βαρουφάκη τον γνώρισα μέσω μιας φίλης, της συγγραφέα και καθηγήτριας οικονομικών Maiana Mazzucato η οποία έχει γράψει το βιβλίο “The Entrepreneurial State” (To επιχειρηματικό κράτος, εκδ. Κριτική). Τα πήγαμε καλά, έχει χιούμορ, είναι βιβλιοφάγος, πολύ μορφωμένος. Μετά αναμείχθηκα στο κίνημα “DiEM 25”. Νιώθω το ίδιο όπως και με τον Τζέρεμι Κόρμπιν. Δεν ξέρω αν είναι η απάντηση, αλλά θα είμαι ικανοποιημένος αν είναι η νέα “ψευδαίσθηση” (new illusion). Όσο μπορεί να μας βγάλει από την παρούσα κατάσταση. Είμαστε σε μια τρύπα και αυτό που συμβαίνει με τους «τυπικούς» πολιτικούς είναι ότι σκάβουν βαθύτερα. Ο πρώτος κανόνας, όταν είσαι σε λάκκο, είναι σταμάτα να σκάβεις. Αν το γράψετε αυτό δώστε credit στο φίλο μου Στιούαρτ Mπραντ (Stewart Brand). Δεν θέλω να παίρνω credit για κάτι που δεν έχω σκεφτεί ο ίδιος.
Από την εγκατάσταση του Brian Eno στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών
» Όλοι εμείς οι φιλελεύθεροι διανοούμενοι περιμέναμε την επανάσταση. Και έγινε. Αλλά όχι από μας. Και όχι έτσι. Όσοι στηρίζουν τον Τραμπ, που νομίζω ότι θα κερδίσει παρεμπιπτόντως, όποτε ας συνηθίζουμε την ιδέα, θα τον ψηφίσουν ακόμη κι αν χρειαστεί να στηθούν όλη μέρα στην ουρά. Τον ακολουθούν. Όλοι οι άλλοι θα πουν οκ, να θυμηθώ να ψηφίσω αύριο αλλά μετά θα χαθούν στα social media, μία θα είναι η Paris Hilton, μία η Kim Kardashian, μετά το amazon shopping και ωχ! έκλεισαν οι κάλπες.
» Ο κόσμος που ψηφίζει ενάντια στον Τραμπ κολλάει στο γαμημένο το ipad. Αν μπορούσαν να ρίξουν την ψήφο τους από το Facebook, το Playstation ή το Pokémon Go, η Χίλαρι θα κέρδιζε. Αλλά είναι χαμένοι στην οθόνη. Δεν τους περνάει από το μυαλό ότι πρέπει να πάρουν το περίεργο αυτό πράγμα που λέγεται στυλό και να ψηφίσουν. Το επίπεδο της απάθειας είναι εξωφρενικό. Το ίδιο έγινε στο Βrexit. O Γέιτς γράφει σε ένα ποίημα του (“The Second Coming”)
the best lack all conviction, while the worst are full of passionate intensity
Oι καλύτεροι στερούνται βεβαιότητας, ενώ οι χειρότεροι διακατέχονται από ένθερμη αποφασιστικότητα
» Στο Λονδίνο, με την αξία των σπιτιών μας να μεγαλώνει, δεν είχαμε αντιληφθεί τι γινόταν έξω από την πρωτεύουσα όπου ο κόσμος αντιμετώπιζε τεράστιες δυσκολίες και ένα άθλιο μέλλον. Κάποιοι πολιτικοί έστρεψαν το θυμό τους στους μετανάστες. Κοίτα, αυτοί φταίνε. Το ίδιο είχε γίνει στη Γερμανία με τους Εβραίους. Οπότε σε ρευστούς καιρούς, όπως οι σημερινοί, η συνοχή του κοινωνικού ιστού μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη χαρά ενός κοινού σκοπού ή μέσω του φόβου. Και ο φόβος είναι πιο εύκολο όπλο.
» Ο David Bowie ήταν πάρα πολύ έξυπνος και αντιληπτικός. (σ.σ. Η μόνη στιγμή που ο Εno κομπιάζει…) Ήθελε να φαίνεται σοβαρός για να ταιριάζει στην εικόνα του, αλλά διέθετε τρομερό χιούμορ. Τις προάλλες διάβαζα στο τρένο την αλληλογραφία μας και έχει πολύ ενδιαφέρον. Πρέπει να τη βγάλω σε βιβλίο στα γεράματα. Είχε ένα μοναδικό τρόπο να παίζει συνεχώς με νέες ιδέες. Υπέγραφε κάθε φορά με άλλο όνομα. Ακατανόητα nicknames, αν δεν έχεις μεγαλώσει στην Αγγλία στα 50s, με αναφορές σε τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές περσόνες της εποχής.
H εγκατάσταση του Brian Eno «Τhe Ship» συνεχίζεται στον εκθεσιακό χώρο της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, Συγγρού 107, 2109005800 ως τις 23 Οκτωβρίου (12.00-21.00) με περιορισμένη χωρητικότητα (60 θεατές κάθε φορά) και ελεύθερη είσοδο με δελτία εισόδου.
12°
