Όταν στον πολιτισμένο κόσμο κάνουμε λόγο για βανδαλισμό, εννοούμε, συνήθως, σπασμένα παράθυρα, γκραφίτι σε τοίχους ή πινακίδες, γρατσουνιές σε αυτοκίνητα, σκάλισμα της «επίπλωσης» της πόλης (παγκάκια, αγάλματα κτλ). Οι νόμοι, φυσικά, προβλέπουν ποινές και για πυρπολημένα οχήματα, αλλά τέτοιες περιπτώσεις είναι πολύ σπάνιες και δεν τιμωρούνται ως πταίσματα· τιμωρούνται ως κακουργήματα. Είμαι πεπεισμένη ότι για τους περισσότερους Έλληνες ο πολιτισμένος κόσμος δεν είναι ούτε διοικητικό, ούτε νομικό πρότυπο· η εικόνα μας για τις δυτικές κοινωνίες έχει παραμορφωθεί από τη στενοκεφαλιά μας κι από την προπαγάνδα που έχει κατασκευάσει τον σημερινό Έλληνα. Παρ’ όλ’ αυτά, θα επιμείνω στη χρησιμότητα του παραδείγματος.
Σε όλες τις χώρες υπάρχουν ψυχασθενείς με βίαιες παρορμήσεις, καθώς και άτομα και ομάδες χωρίς πολιτική αγωγή. Οι Ταλιμπάν και το ISIS καταστρέφουν με μανία την πολιτιστική κληρονομιά της Μέσης Ανατολής· σε αμερικανικές διαδηλώσεις σημειώνονται λεηλασίες· στη Γαλλία, οι λεγόμενοι casseurs κάνουν αυτό που λέει η λέξη: σπάνε. Η παιδεία δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα συμπεριφοράς. Η ανομοιότητά μας από τις άλλες χώρες δεν είναι μόνο ότι έχουμε συνηθίσει στις πράξεις βανδαλισμού (τις περισσότερες από τις οποίες δεν αναγνωρίζουμε καν) αλλά και ότι, ακόμα κι αν δεν τις δικαιολογούμε σίγουρα τις αφήνουμε ατιμώρητες. Η δικαιολόγηση είναι, για μια ακόμη φορά, μονομερής σχετικά με την πολιτική του βανδαλισμού: μια σβάστικα σε τοίχο θεωρείται βανδαλισμός, ένα σφυροδρέπανο δεν θεωρείται· ένα ρατσιστικό σύνθημα με σπρέι θεωρείται βανδαλισμός, ένα επαναστατικό δεν θεωρείται.
Αλλά ο βανδαλισμός δεν είναι πολιτική ακόμα κι όταν ισχυρίζεται ότι είναι πολιτική. Ο βανδαλισμός είναι προσβολή στην ποιότητα ζωής, κλοπή εις βάρος ατόμων ή και ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου –η καταστροφή της ατομικής ή δημόσιας περιουσίας μεταφράζεται σε υλική ζημία– και παραβίαση νόμων του «κοινού ποινικού δικαίου» όπως συνηθίζουμε να λέμε. Και συνηθίζουμε να το λέμε επειδή στην Ελλάδα μια ληστεία τράπεζας από τρομοκρατική οργάνωση δεν παρουσιάζεται ως πράξη του «κοινού ποινικού δικαίου» ― αναρωτιέμαι γιατί. Ή μάλλον δεν αναρωτιέμαι· αφού το ΚΚΕ και άλλοι λυμεώνες τοποθετούν, ατιμώρητα, πανό στην Ακρόπολη, όλα μπορούν να συμβούν: ζωολογικοί κήποι μπορούν να ανοίξουν και τα άγρια θηρία να περιφέρονται στους δρόμους· φράγματα μπορούν να σπάσουν ελευθερώνοντας τα ορμητικά νερά. Κι εμείς, πολίτες και κρατικά όργανα, περιμένουμε να στρώσουν τα πράγματα από μόνα τους. Σαν τη θεραπεία με τα δάκρυα του Τσακ Νόρρις: τα δάκρυα του Τσακ Νόρρις θεραπεύουν τον καρκίνο, αλλά, τι κρίμα, ο Τσακ Νόρρις δεν κλαίει ποτέ.
Συχνά, ο βανδαλισμός συνοδεύεται από διαρρήξεις, εκφοβισμό, διατάραξη της ειρήνης και βία εναντίον προσώπων. Στη χώρα μας, η κλιμάκωση από τον βανδαλισμό στην τρομοκρατία μοιάζει αυτόματη: συμμορίες καταστρέφουν οχήματα δημόσιας μεταφοράς· καταλαμβάνουν ολόκληρες συνοικίες επιβάλλοντας τον δικό τους νόμο και χρησιμοποιώντας τα δικά τους όπλα (μολότοφ, μαχαίρια, ρόπαλα). Αντιθέτως, στη Βρετανία (για παράδειγμα), ο εμπρησμός οχημάτων –όταν εκτίθεται σε κίνδυνο ανθρώπινη ζωή, όταν δηλαδή υπάρχουν επιβάτες– τιμωρείται από 20 χρόνια φυλάκιση μέχρι ισόβια. Στην ποινή προστίθεται, ευλόγως, η αντικατάσταση του οχήματος. Aν εφαρμοζόταν παρόμοιος νόμος στην Ελλάδα τα ανόητα «παιδιά»-εξολοθρευτές θα όφειλαν στο κράτος 500.000 ευρώ τη φορά, χώρια τα πρόστιμα και την ποινή φυλάκισης.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι θεμελιώδες: δεν αναγνωρίζουμε την ιδιωτική και δημόσια περιουσία, ούτε γενικότερα τους κανόνες της πολιτικής κοινωνίας. Σύμφωνα με τον νόμο απαγορεύεται ακόμα και η ανάρτηση πανό σε δημόσιο χώρο, απαγορεύεται η τοιχοκόλληση, απαγορεύεται η κατάληψη πεζοδρομίων από κατασκευές καφενείων και τραπεζοκαθίσματα. Απαγορεύεται η «παραμέληση» περιουσίας: οι πολίτες υποχρεούνται να μην ασχημαίνουν τον δημόσιο χώρο με οικήματα, κήπους, αυλές, κτίσματα που είτε δεν ευθυγραμμίζονται με τους κανόνες της πολεοδομίας, είτε ενέχουν κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια και υγεία. Τίποτα απ’ όλα αυτές τις υποτιθέμενες λεπτομέρειες δεν παίρνουμε υπόψη – η παραβατικότητα έχει αποκτήσει τερατώδεις διαστάσεις.
Στο φαινόμενο των Εξαρχείων και της βίας των συμμοριών δεν χρειάζεται επιείκεια και «κατανόηση»· χρειάζεται αποτελεσματική δράση της αστυνομίας και του δικαστικού σώματος καθώς και συνεργασία των πολιτών που επιδεικνύουν νοσηρή απάθεια. Οι δράστες –εμπρηστές και καταστροφείς κάθε είδους– οφείλουν εκατομμύρια στο κράτος και σε ιδιώτες· εξάλλου, η φυλάκιση είναι το έσχατο μέτρο αποτροπής εγκληματικών πράξεων.
Η αλλαγή προσανατολισμού δεν είναι εύκολη. Έχει δημιουργηθεί μια σκληρή νοοτροπία που διαχέεται στους δικηγορικούς κύκλους όπου ανθεί ο συνήγορος-ακτιβιστής ο οποίος δήθεν προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στην Ελλάδα ο εμπρησμός και ο εκφοβισμός, η αυτοδικία και η επιβολή της ασχήμιας θεωρούνται ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν θεωρείται, απ’ ό,τι φαίνεται, η ασφάλεια, η ακεραιότητα, η κοινωνική ειρήνη, η ιδιωτική και δημόσια περιουσία, η ευταξία, η καθαριότητα.
Επιστρέφοντας στις «άλλες» χώρες, σημειώνω ότι ο εμπρησμός κάδου σκουπιδιών στη Βρετανία επισύρει πρόστιμο 5.000 λιρών και φυλάκιση τριών μηνών. Στις ΗΠΑ, προστίθεται κοινοτική εργασία, κατά προτίμηση στον τομέα όπου διαπράχθηκε το έγκλημα: στην περίπτωση των κάδων ο δράστης υποχρεούται να υπηρετήσει στον καθαρισμό των δρόμων· στην περίπτωση των τρόλεϊ (ανήκουστο στις ΗΠΑ) στον καθαρισμό των οχημάτων δημοσίων μεταφορών. Έχουν καταγραφεί ποινές διάρκειας 14 ετών για βανδαλισμούς σε θρησκευτικούς χώρους, ενώ σε χώρους δημόσιας ασφάλειας όπως ναυπηγεία και αεροδρόμια έχουν καταγραφεί ποινές ισόβιας κάθειρξης.
Η ουσία του θεμελιώδους μας προβλήματος, από το οποίο πηγάζουν όλα τα άλλα, είναι ότι η παρανομία και η φαυλότητα δεν έχουν συνέπειες. Καμιά φορά, βρίσκουμε κάποιον που «φταίει», τον δείχνουμε με το δάχτυλο, τον διασύρουμε και τον τιμωρούμε· αλλά οι πιθανότητες ευνοούν τον εγκληματία, δεν ευνοούν τον πολίτη που διασχίζει την πλατεία Εξαρχείων για να πάει στη δουλειά του κι εκείνον που περιμένει ανυποψίαστος το τρόλεϊ Στουρνάρη και Πατησίων. Όσο για τη λύση, μολονότι μας διαβεβαιώνουν ότι δεν πρέπει να περιμένουμε θαύματα, παραμένει μαγική σαν τα δάκρυα του Τσακ Νόρρις.
18°
