Πολύς θρήνος για την κρίση της Ευρώπης και για την άνοδο του «λαϊκισμού». Η λέξη κατάντησε καραμέλα: αυτοί που ολοφύρονται περισσότερο είναι οι χειρότεροι λαϊκιστές· είναι οι εχθροί της Ευρώπης που προσδοκούν τη διάλυσή της ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την πραγματοποίηση των σκοτεινών τους οραμάτων.
Αλλά, αντιθέτως με όσα ισχυρίζoνται σε υψηλούς τόνους ο ΣΥΡΙΖΑ και τα συναφή κόμματα, το γέρασμα και η ελλειμματική εμπιστοσύνη των πολιτών στην Ένωση οφείλεται στη σοσιαλδημοκρατία, όχι στον φιλελευθερισμό. Ούτε ο κίνδυνος είναι η «ακροδεξιά»· η ακροδεξιά ενισχύθηκε επειδή η Ευρώπη εξέθεσε τον εαυτό της σε τρεις μεγάλους κινδύνους: στην πολυπολισμικότητα, στην παραμέληση της παιδείας και στη χαλάρωση του νόμου.
Η σοσιαλδημοκρατία έγινε, σε διάφορες εκδοχές, το by default ευρωπαϊκό σύστημα· οι ευρωπαϊκές χώρες απομακρύνθηκαν από τις φιλελεύθερες αρχές, υιοθέτησαν την πολιτική ορθότητα, εφήρμοσαν ανεπανόρθωτη πολιτική έναντι των μεταναστών και αποξένωσαν τους Ευρωπαίους από το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Η μαζική δημοκρατία και η μαζική παιδεία οδήγησαν στην ανάδειξη βλακών, οι οποίοι είναι μεν χρήσιμοι στην κοινωνία (το πώς και το γιατί εξηγούσε ο Ευάγγελος Λεμπέσης σ' εκείνο το φυλλαδιάκι το 1941), αλλά καταστροφικοί στην εξουσία. Παρόμοια κατάσταση επικράτησε στις ΗΠΑ: η τιμωρία μας για την πολυπολιτισμικότητα, την παραμέληση της παιδείας και τη χαλάρωση του νόμου είναι ο Ντόναλντ Τραμπ· η θεαματική έκπτωση της πολιτικής ζωής. Καραδοκούν κι άλλοι καραγκιόζηδες.
Βρίσκεται η δημοκρατία σε κίνδυνο; αναρωτιέται, μαζί με όλους μας, ο Ιταλός διανοητής Τζοβάννι Σαρτόρι. Και απαντάει: μακροπρόθεσμα, ναι. Η δημοκρατία είναι μια «μεγάλη γενναιοδωρία» επειδή η δημιουργία και η διαχείριση της καλής πόλης στηρίζεται στους πολίτες της. Αλλά οι άνθρωποι δεν σκέφτονται, δεν κάνουν τον κόπο ούτε να ενημερωθούν. Έτσι, λέγοντας ότι η δημοκρατία είναι μια μεγάλη γενναιοδωρία, υπονοούμε ότι η δημοκρατία βρίσκεται πάντοτε, δυνάμει, σε κίνδυνο. Την υπονομεύουν οι πολίτες ― εμείς: να που κάθε 6 Δεκεμβρίου, το κέντρο της Αθήνας παραδίδεται στους βανδάλους· τα ΜΜΕ προσφέρουν απλόχερα δημοσιότητα· σταθμοί του μετρό κλείνουν για λόγους ασφαλείας· αστυνομικές δυνάμεις κάνουν τα χατίρια μιας παλιοπαρέας· της δίνουν σημασία. Δεν μπορούμε να διαχειριστούμε μια χούφτα ψυχοπαθείς. Οι έκρυθμες μέρες πολλαπλασιάζονται: η ζωή μας στο κέντρο της Αθήνας εξαρτάται από τις ορέξεις του όχλου κι από το πώς θα τις αντιμετωπίσει η αμήχανη αστυνομία. Οur so-called life. Αναρωτιέμαι πόσοι Έλληνες δεν έχουν άλλη ασχολία εκτός από την αναμέτρηση, λεκτική ή σωματική, με την «εξουσία» και τα υποτιθέμενα όργανά της.
Πρέπει να κάνουμε ωστόσο διάκριση μεταξύ της μηχανής και του μηχανικού. Οι μηχανικοί, εμείς οι πολίτες, είμαστε προφανώς ανίκανοι. Οι πολιτικοί, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, είναι ακόμα χειρότεροι· κάνουν ανήκουστα πράγματα: καθυβρίζουν όσους διαφωνούν μαζί τους μέσω κοινωνικών δικτύων· συναναστρέφονται και χαϊδεύουν τους αναρχοφασίστες, συναγελάζονται με νεοναζί εγκληματίες· αναρωτιούνται ρητορικά αν γκέι άτομα μπορούν να εργάζονται ως παιδαγωγοί· λένε ψέματα με γκροτέσκα αναίδεια· θαυμάζουν και τιμούν τον Φιντέλ Κάστρο· είναι τόσο αμαθείς που γίνονται φαιδροί. Τους εκλέξαμε: τοποθετήσαμε σε υπεύθυνες θέσεις τους χειρότερους Έλληνες. Αυτούς που αποφασίζουν να εγκαταστήσουν ηλεκτρονικά συστήματα διαδρομών στα λεωφορεία με χαλασμένους κινητήρες, αμαξώματα και λάστιχα.
Η αριστερά διαφωνεί αλλά ο μηχανισμός της δημοκρατίας είναι μια υπέροχη εφεύρεση. Επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι ελεύθερος και να μην υπόκειται στην αυθαίρετη βούληση των άλλων, στην τυραννία. Για την κατασκευή αυτής της μηχανής χρειαστήκαμε σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια. Δεν πιστεύω καν ότι η δημοκρατία απαιτεί σημαντικές διαρθρωτικές καινοτομίες· απαιτεί σίγουρα στροφή στην πολιτική, διόρθωση των λαθών, καθώς και προσφορά σαφέστερης επιλογής μεταξύ πολιτικών και οικονομικών αντιλήψεων. Η επιλογή μεταξύ Χίλλαρυ Κλίντον και Ντόναλντ Τραμπ δεν ήταν επιλογή· ούτε εμείς οι Έλληνες έχουμε σοβαρή επιλογή ― η δημοκρατία μας δεν διαθέτει κατηρτισμένο και έντιμο προσωπικό. Για πολλά χρόνια, όπως συνέβαινε στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η επιλογή ήταν μία: ο κρατισμός, η σοσιαλδημοκρατία, η χωριατιά στην εξουσία.
Αυτό που θα έπρεπε να μας ανησυχεί περισσότερο είναι ο «άνθρωπος της μάζας»· το κακομαθημένο και αχάριστο παιδί που κληρονομεί οφέλη που δεν αξίζει (για τα οποία δεν έχει εργαστεί) και κατά συνέπεια δεν τα εκτιμά. Το «παιδί» είναι ένας άνθρωπος μαλθακός, ασπόνδυλος και την ίδια στιγμή σε έξαλλη κατάσταση· καταστροφικός, επιρρεπής στην ασχήμια. Η ζωή, η «κοινωνία» δεν του δίνει όσα υποτίθεται ότι του οφείλει. Έχουμε μπροστά μας πολλές δυσκολίες ― «στη γη χειρότερα πράγματα μάς περιμένουν», γράφει ο Βιργίλιος· στη γη, όχι στα σύννεφα όπου πετάμε. Πώς θα τις αντιμετωπίσει το κακομαθημένο παιδί; Ούτε η άσκηση της πολιτικής, ούτε η άσκηση της ιδιότητας του πολίτη μπορούν να γίνονται ab irato, όντας έξω φρενών.
Τα λάθη και η πελατειακή νοοτροπία είδαμε πού μας οδήγησαν. Οι επιλογές που γίνονται σήμερα θα καθορίσουν αν θα αφήσουμε οριστικά πίσω μας την κρίση ή αν θα ξαναμπούμε στον φαύλο κύκλο.
10°
