Συνέβη τελικά το αδιανόητο. Εξελέγη Πρόεδρος των ΗΠΑ ένας άνθρωπος που προσβάλλει το σύνολο των αξιών της δυτικής φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε με τις ψήφους των Αμερικανών πολιτών που θεωρούν ότι σε μια Πολιτεία προέχουν τα πρωτόγονα συμφέροντα της «φυλής» έναντι των αξιών της Δημοκρατίας.
Ήταν μεν μια μεγάλη έκπληξη, αν όμως ξύσουμε κάτω από την επιφάνεια της αμερικανικής κοινωνία, ίσως και να μην ήταν και τόσο μεγάλη έκπληξη. Οι άνθρωποι που ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ κάνουν μια διαφορετική αξιακή διαβάθμιση στα ζητήματα «Δημοκρατίας» από αυτήν που κάνουμε εμείς, οι ορκισμένοι οπαδοί της «Αθηναϊκής» Δημοκρατίας [1].
Για τους «Σπαρτιάτες» ψηφοφόρους του Τραμπ, υπέρτατη αξία είναι τα συμφέροντα και η επιβίωση της «φυλής» και της «πόλης» (με ‘π’ μικρό) όπως εκείνη την αντιλαμβάνεται, και οι όποιες «δημοκρατικές» αξίες έρχονται σε δεύτερη μοίρα, ή τους αφορούν από ελάχιστα έως καθόλου.
Οι «Αθηναίοι» εν τούτοις, θεωρώντας ότι διαφυλάττουν τις αξίες του Περικλή και του Πλάτωνα, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να διατηρούν εσαεί την ιδεολογική ηγεμονία, την οποία είχαν για πολλά χρονιά επί των «Σπαρτιατών», μόνο και μόνο με την επίκληση αυτών των «ιερών» αξιών, χωρίς να χρειάζεται να επιβεβαιώνουν στην πράξη τη χρησιμότητα αυτών των αξιών πάνω στη ζωή των ανθρώπων της «πόλης».
Ώσπου ύστερα από έναν καταστροφικό «λιμό», και παρότι ο άρχοντας της «Αθήνας» έκανε σημαντικές κινήσεις για να επαναφέρει την ευημερία στην πόλη, πολλοί από τους «Αθηναίους» ένοιωσαν ότι η συγκατοίκηση με τους «μέτοικους» δεν τους ευνοεί και ότι το εμπόριο με άλλες πόλεις βλάπτει τα εισοδήματά τους.
Έτσι επέλεξαν έναν Αθηναίο «Λυκούργο», ο οποίος τους υποσχέθηκε ότι θα κάνει την πόλη τους ξανά «μεγάλη», αφού διώξει τους «μέτοικους», καταργήσει το ελεύθερο εμπόριο με τις άλλες πόλεις και αναστείλει πολλούς από τους νόμους των «διεφθαρμένων» «Περικλή» και «Πλάτωνα» που «έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια και την ευημερία» των πολιτών.
Πέρα από τον προφανή ή όχι παραλληλισμό με το αρχέγονο δίπολο «αξίες» ή «όφελος», το οποίο έχουμε δει να παίζεται σε άπειρες εκδοχές στην παγκόσμια Ιστορία, η νίκη του Τραμπ θέτει σε εντελώς νέα βάση τις σύγχρονες ιδεολογικές γραμμές. Η αντιπαράθεση «Αριστεράς-Δεξιάς», με την οποία ζήσαμε στις δυτικές κοινωνίες τα τελευταία 100 τουλάχιστον χρόνια, αντικαθίσταται από την αντιπαράθεση «φιλελεύθερη και ανοικτή Δημοκρατία – αυταρχικό και ανελεύθερο Κράτος/έθνος».
Οι οπαδοί τους ανελεύθερου Κράτος/έθνους κατήγαγαν μια περιφανή και ιστορικής σημασίας νίκη με την επικράτηση του Τραμπ στις χθεσινές εκλογές στις ΗΠΑ. Τις συνολικές επιπτώσεις αυτής της ιστορικής ανατροπής απομένει να τις δούμε τους επόμενους μήνες και χρόνια, και κυρίως στην ευάλωτη Ευρώπη.
Αυτό που έχει πλέον κυρίαρχη σημασία είναι να αποκτήσουν ξανά οι «Αθηναίοι» μια συγκροτημένη πολιτική αφήγηση που θα κερδίσει τους πολίτες. Δεν αρκεί να αποτύχουν οι «Σπαρτιάτες» από ανικανότητα ή φαυλότητα ή αθέτηση υποσχέσεων. Αυτό που έχει υπέρτατη σημασία είναι να καταλάβουν ξανά οι πολίτες την καθαρά πρακτική χρησιμότητα της αστικής φιλελεύθερης Δημοκρατίας.
Δεν αρκεί πια η επίκληση των δημοκρατικών και φιλελεύθερων αξιών ως ένα ιδεολογικό φετίχ. Αυτή η προσέγγιση απέτυχε παταγωδώς. Οι «Αθηναίοι» αποφάσισαν να γίνουν «Σπαρτιάτες» και να εκλέξουν έναν «Λυκούργο» για ηγέτη της «Αθήνας» επειδή αφενός οι συνθήκες στις οποίες ζουν τους έκαναν να αμφιβάλλουν για τη χρησιμότητα αυτών των αξιών στη ζωή τους, και αφετέρου διότι ο «Λυκούργος» κατάφερε να τους πείσει ότι μπορεί να υπάρξει ευημερία και ευτυχία μέσα σε ένα ανελεύθερο καθεστώς.
Αυτήν την ιστορική πρόκληση καλούνται πλέον να αντιμετωπίσουν από κοινού οι δυνάμεις που πιστεύουν στην αστική φιλελεύθερη Δημοκρατία. Αν αφεθεί ο Τραμπ και οι «Νεοσπαρτιάτες» του να αναπτύξουν στην πράξη τις ιδέες τους, η πορεία όλων των πόλεων θα οδηγηθεί σε παρακμή, αν όχι σε έναν πολεμικό εφιάλτη.
Η νίκη όμως επί του «αδιανόητου» δεν θα έλθει με τα αποτυχημένα εργαλεία του παρελθόντος. Για να επανενταχθούν οι «Νεοσπαρτιάτες» θα χρειαστεί να δουν απέναντί τους ένα μέτωπο σοβαρότητας, καθαρότητας και εφικτών λύσεων για την κοινή ευημερία, που θα αφήσει πίσω τα βαρίδια του παρελθόντος και παρουσιάσει μια ρεαλιστικά αισιόδοξη πρόταση για το μέλλον. Σε αυτήν τη συμπαράταξη δεν χωρούν μεμψιμοιρίες και ξεπερασμένες διαχωριστικές γραμμές του περασμένου αιώνα. Τώρα ο αντίπαλος είναι διαφορετικός και μας έχει χτυπήσει την πόρτα.
1 Για τις ιδεολογικές διαφορές της αρχαίας Αθήνας και της Σπάρτης, παραπέμπω στα εξαιρετικά βιβλία ‘Spartan Law’του D.M. MacDowell (εκδόσεις Scottish Classical Studies) και ‘Xenophon’s Spartan Constitution’ του Μιχαήλ Λίπκα (εκδόσεις Walter de Gruyter)
14°
