Δεν είμαι επιστήμονας, αλλά...

Η φράση «δεν είμαι επιστήμονας, αλλά...» πρέπει να είναι μία από τις πιο πολυχρησιμοποιημένες φράσεις του τελευταίου μήνα. Και είναι σίγουρα μία από τις πιο χρήσιμες: είναι το σινιάλο που μας λέει πως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να ακούμε αυτόν που μιλάει γιατί θα αρχίσει να λέει ό,τι του κατέβει για πράγματα για τα οποία δεν έχει ιδέα. Είναι το σινιάλο που μας κάνει να καταλάβουμε ότι απέναντί μας έχουμε κάποιον τόσο επιπόλαιο και ματαιόδοξο που είναι έτοιμος, με μοναδικό εφόδιο την άγνοιά του, να αντικρούσει την επιστημονική κοινότητα. Γιατί το «αλλά» στη συγκεριμένη φράση δηλώνει με ευθύτητα ότι αυτός που δεν είναι επιστήμονας είναι έτοιμος να διαφωνήσει με αυτούς που είναι. Και μάλιστα για θέματα επιστημών οι οποίες είναι πολύ πιο ακατανόητες στους αδαείς από όσο είναι, ας πούμε, η κοινωνιολογία.

Οι συμπολίτες που υπερασπίζονται την μπουρδολογία, ακόμα κι όταν αυτή αφορά πολύ συγκεκριμένα πράγματα, δικαιολογούν αυτούς που «δεν είναι επιστήμονες, αλλά...» λέγοντας πως ακόμα κι ανάμεσα στους επιστήμονες υπάρχουν διαφωνίες. Λένε πως οι απόψεις των επιστημόνων σε πολλά θέματα διίστανται και ο καθένας πρέπει να επιλέγει την άποψη που θεωρεί σωστή. Το επιχείρημα μοιάζει λογικό, αλλά στην πραγματικότητα είναι κι αυτό μια μπούρδα.

Για αρχή, στην επιστήμη δεν υπάρχουν «απόψεις» με τον τρόπο που τις αντιλαμβανόμαστε εμείς όταν λέμε την άποψή μας για το αν οι Stones είναι καλύτεροι από τους Beatles. Στην επιστήμη υπάρχουν υποθέσεις, υπάρχουν αποδείξεις, υπάρχουν μελέτες, υπάρχουν στοιχεία, υπάρχουν πειράματα, υπάρχουν θεωρίες, υπάρχουν θέσεις και πολλά άλλα που προφανώς δεν τα γνωρίζω. Υπάρχουν και «απόψεις» αλλά σε επίπεδο εντελώς διαφορετικό από την άποψη του Θανάση που δουλεύει στην Τράπεζα και πιστεύει πως τα μέτρα περιορισμού για τον κορωνοϊό είναι αυστηρά ή την άποψη της Μαρίας που είναι τραγουδίστρια και νομίζει πως ο κορωνοϊός μπορεί να κατασκευάστηκε σε κάποιο εργαστήριο.

Επίσης οι επιστημονικές «απόψεις» συνήθως δεν διίστανται. Συνήθως υπάρχει η «άποψη» (που είπαμε ότι δεν είναι απλώς μια άποψη, να μην τα ξαναλέμε) της συντριπτικής πλειοψηφίας της επιστημονικής κοινότητας και από την άλλη η άποψη μεμονομένων επιστημόνων. Εκεί που μπορεί να υπάρχει πραγματική διαφωνία και όντως οι «απόψεις» να διίστανται είναι όταν οι επιστήμονες έρχονται αντιμέτωποι με κάτι καινούργιο, όπως ο νέος κορωνοϊός. Στις περιπτώσεις αυτές οι «απόψεις» των επιστημόνων μπορεί στην αρχή να διαφέρουν, αλλά, όπως διαπιστώνουμε, όσο περνάει ο καιρός και τα στοιχεία πληθαίνουν, οι διαφωνίες υποχωρούν. Βλέπετε, τα στοιχεία και η επιστήμη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια σε απόψεις του αέρα.

Σε κάθε περίπτωση, για να μπορέσει κάποιος να κρίνει τις επιστημονικές «απόψεις» και να συμφωνήσει με κάποια και να διαφωνήσει με κάποια άλλη, πρέπει να μπορεί να τις καταλάβει. Πρέπει να έχει τις γνώσεις που απαιτούνται για να τις αξιολογήσει. Πρέπει να είναι επιστήμονας και μάλιστα σχετικός με τον κλάδο (η κρίση ενός νομικού για τον κορωνοϊό είναι ίσης αξίας με ενός φούρναρη). Διαφορετικά είναι σαν να επιχειρεί να μεταφράσει Σέξπιρ από το πρωτότυπο κάποιος συμπολίτης που η μοναδική ξένη γλώσσα που ξέρει είναι τα γαλλικά.

Σκεφτείτε τις δουλειές σας. Ακόμα κι εσείς που (όπως κι εγώ) κάνετε μια δουλειά η οποία δεν απαιτεί επιστημονική κατάρτιση. Ακόμα και σ’ αυτές τις δουλειές, οι επαγγελματίες ξέρουν πολύ περισσότερα και καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα από του άσχετους με το επάγγελμα (...τώρα που το έγραψα αυτό σκέφτομαι ότι ίσως είναι καλύτερο να εξαιρέσετε τη δική μου δουλειά). Σκεφτείτε τον όρο «προπονητής της εξέδρας». Σκεφτείτε πόσες μπούρδες λένε οι προπονητές της εξέδρας και μετά σκεφτείτε πόσο πιο εύκολο είναι να γίνεις κανονικός προπονητής από το να γίνεις λοιμωξιολόγος ή επιδημιολόγος.

Με λίγα λόγια, όσοι δεν είμαστε ειδικοί επιστήμονες ΔΕΝ είμαστε σε θέση να αξιολογήσουμε τις επιστημονικές «απόψεις» για ένα συγκεριμένο ζήτημα όσο κι αν τις «μελετήσουμε». Και γι’ αυτό πάντα εμπιστευόμαστε την επιστημονική κοινότητα, δηλαδή την πλειοψηφία των επιστημόνων.

Καταλαβαίνω πως η επόμενη (και απολύτως λογική) ερώτηση είναι: δηλαδή, η επιστημονική κοινότητα αποκλείεται να κάνει λάθος; Και η απάντηση είναι προφανης: φυσικά και δεν αποκλείεται. Μόνο που η επιστημονική κοινότητα (σε αντίθεση με διαφόρους πονηρούς ή ανόητους) ερευνά συνεχώς προκειμένου να βρει τα λάθη της και να τα διορθώσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Γιατί αυτή είναι η δουλειά της. Και σίγουρα κάνει πολύ λιγότερα λάθη από οποιονδήποτε.

Για να το πω όσο πιο απλά γίνεται: και ένας οδηγός ράλι που έχει σώας τας φρένας δεν αποκλείεται να τρακάρει. Αν, όμως, πρέπει να πας κάπου γρήγορα με αυτοκίνητο θα ήταν μάλλον προτιμότερος στο τιμόνι από έναν παλαβό οδηγό ράλι ή οποιονδήποτε άλλο αθλητή. Και σίγουρα πολύ προτιμότερος από κάποιον που δεν έχει καν δίπλωμα οδήγησης. Και μπράβο του.