Διαβάζω το βιβλίο του Γ. Β. Δερτιλή «Επτά πόλεμοι, τέσσερις εμφύλιοι, επτά πτωχεύσεις», που έχει ως μότο ―σε μια από τις πρώτες σελίδες, όπως συνηθίζεται― ένα σύντομο απόσπασμα από τον Θουκυδίδη· μικρή συμβολική χειρονομία που υπονοεί ότι ο Θουκυδίδης παραμερίστηκε στην ελληνική εκπαίδευση. Θα μπορούσα να αντιγράψω πλήθος σελίδων του σύντομου αυτού βιβλίου, να υπογραμμίσω και να σχολιάσω· αλλά επειδή τις τελευταίες μέρες, όπως τις περισσότερες μέρες, συζητώ περί της κατάντιας της παιδείας (από το 1974 όταν ξεκίνησε και στερεώθηκε το αριστερό Κατεστημένο: μισός αιώνας σχεδόν· προφανώς δεν μπορώ και δεν θέλω να συνηθίσω), αντιγράφω εδώ μερικές αράδες γύρω από το πώς παραμείναμε έθνος αγράμματων. Και από το πώς οι αριστερές μεταρρυθμίσεις επιδείνωσαν την ποιότητα της παιδείας και ενέτειναν τον εμφυλιοπολεμικό λόγο στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.
«[…] Με το νέο σύστημα, οι φοιτητές και οι διοικητικοί υπάλληλοι διέθεταν πάνω από το ένα τρίτο των ψήφων και οι οργανώσεις τους μπορούσαν να επηρεάζουν ή και να ελέγχουν τις εκλογές πρυτάνεων και προέδρων Τμημάτων. Επομένως, μπορούσαν επίσης να επηρεάζουν εμμέσως πολλές εκλογές καθηγητών και λεκτόρων. Εκ πρώτης όψεως, η επιρροή αυτή φαίνεται πολύ έμμεση για να είναι αποτελεσματική, αλλά συνδυαζόταν συχνότατα με παράλληλες μορφές επηρεασμού. Οι αρχές που εκλέγονταν με αυτές τις μεθόδους, π.χ. καθώς και οι φοιτητικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, δεν δίσταζαν να πιέσουν νέους και παλαιούς καθηγητές σε μελλοντικές εκλογές και προαγωγές διδασκόντων. Τις πιέσεις αυτές ενίσχυαν απειλές ή και βίαιες επιθέσεις όλων των των παρατάξεων εναντίον αντιφρονούντων φοιτητών, καθηγητών, προέδρων και πρυτάνεων. Οι συνθήκες αυτές επέτρεψαν την εκλογή λεκτόρων και καθηγητών με προσόντα σχετικά χαμηλού επιπέδου. Κυρίως, όμως, επέβαλαν ένα κλίμα ευνοιοκρατίας και συναλλαγής μεταξύ διδασκόντων, υποψηφίων, κομματικών φοιτητικών και συνδικαλιστικών οργανώσεων που υπονόμευε για δεκαετίες την ποιότητα των ανωτέρων και ανωτάτων σπουδών στην Ελλάδα.
Δεύτερον, το νέο σύστημα διαιώνισε τις διχαστικές συνέπειες του παλαιού, Από τους νεοεκλεγόμενους αριστερούς πανεπιστημιακούς, πολλοί δεν είχαν εγκαταλείψει την αριστερά παρά τις σταλινικές θηριωδίες και τις εξεγέρσεις στο Ανατολικό Βερολίνο, στη Βουδαπέστη, στην Πράγμα, στην Πολωνία. Είτε από καλή προαίρεση, είτε από κομματική φιλοδοξία, δικτυώθηκαν μεταξύ τους για να κατακτήσουν συστηματικά τα πανεπιστήμια. Επιπλέον, έπλασαν κι αυτοί μια νέα γενιά δασκάλων και καθηγητών που στελέχωσαν με τη σειρά τους και άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης, διαδίδοντας και στην επόμενη γενιά τον διχαστικό λόγο – της αριστεράς.
Εκπαίδευση, παιδεία, κουλτούρα, πολιτισμός: είναι λέξεις που αναδύονται συχνά και αναπάντεχα σε αυτό το βιβλίο. […] Για να σταματήσει η φαύλη σπείρα και να μην ξαναξεκινήσει ποτέ, η Ελλάδα χρειάζεται κάτι πολύ σημαντικότερο από οικονομικές μεταρρυθμίσεις: παιδεία. Πρέπει να ξαναδώσει στα παιδιά της την κριτική, σφαιρική και ανθρωπιστική παιδεία που χρειάζονται για να γίνουν καλοί πολίτες και δημιουργικοί άνθρωποι. Αυτό είναι δυνατό μόνο με μια συναινετική και μακρόπνοη εκπαιδευτική πολιτική· μόνο με τη στήριξη των χιλιάδων δασκάλων που λειτουργούν σαν ιεραπόστολοι· και μόνο με σκληρή προσπάθεια δύο γενεών. Έτσι μόνο ο Επιτάφιος του Θουκυδίδη θα γίνει επιτέλους το θεμέλιο της αγωγής του Έλληνα πολίτη».
Πρόκειται για μια ήπια και ευγενική περιγραφή της εξαχρείωσης σε όλες τις βαθμίδες της παιδείας. Η μοναδική επιφύλαξη που έχω αφορά το ότι ο κ. Δερτιλής μοιάζει να υπαινίσσεται ότι κάποτε υπήρχε «παιδεία» και κριτικό πνεύμα: πράγματι, υπήρχε η θεσμική βάση της παιδείας, ένα είδος ηθικού προτύπου· έλειπε όμως η σύνδεση με τον σύγχρονο κόσμο. Στα περισσότερα δημόσια σχολεία και σε πολλά ιδιωτικά η παιδεία ήταν ελληνορθόδοξη· κάθε άλλο παρά secular: Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια· πολύ μακριά από την ευρωπαϊκή παράδοση και το πνεύμα του Διαφωτισμού. Όσο για τη διδακτική των μαθημάτων ήταν σχολαστική και στείρα· κάπως έτσι τα παιδιά απέτυχαν να θαυμάσουν τον Θουκυδίδη, μίσησαν τα μαθηματικά, περιφρόνησαν τα λατινικά –τη «νεκρή» γλώσσα– και έγιναν βολεψάκηδες με παράδοξη αυτοπεποίθηση βασισμένη στο τίποτα. Το πέρασμα από το δεξιό στο αριστερό κατεστημένο κατέστρεψε τη θεσμική βάση, διέλυσε τα ηθικά πρότυπα, ανέδειξε τον μαθητή-βάνδαλο, καταληψία και σκράπα. Η φαυλοκρατία της πολιτικής ζωής κατέκλυσε την παιδεία, όχι μόνο επειδή κάτι τέτοιο είναι εκ των πραγμάτων αναπόφευκτο, αλλά επειδή η παιδεία υπερ-πολιτικοποιήθηκε, αριστεροποιήθηκε· έγινε το βήμα της ηγεμονικής ιδεολογίας και αποθέωσε τη μετριότητα. Οι σκράπες κατέλαβαν την εξουσία.
Συνεχίζει ο κ. Δερτιλής με πολύ ηπιότερο τρόπο από τον δικό μου: «Κάπου εκεί μετά την πτώση της δικτατορίας, η Ελλάδα έχασε την τελευταία ευκαιρία να κλείσει τον Εμφύλιο με μια πραγματική, βαθιά συμφιλίωση. Γιατί αυτό δεν ήθελε δημαγωγούς στην πολιτική· απαιτούσε ηγέτες· δεν ήθελε ιεροκήρυκες στα σχολεία και στα πανεπιστήμια· ήθελε δασκάλους της κριτικής σκέψης και των ιδεών του Διαφωτισμού και του ανθρωπισμού – ιδίως σήμερα, με τη μισή ανθρωπότητα να κυνηγά και να σκοτώνει τον Διαφωτισμό και τον ανθρωπισμό όπου ακόμα αντιστέκεται».
13°
