Ανταλλακτική βιβλιοθήκη στο πεζοδρόμιο; Αυτά μόνο στη Σουηδία γίνονται, θα πεις. Κι όμως γίνονται και στην Ελλάδα, απλώς δεν πετυχαίνουν πάντα θα μου πει ο Λευτέρης. Πριν 5 περίπου χρόνια ο αρχιτέκτονας Λευτέρης Αμπατζής βρέθηκε ξαφνικά με πολύ ελεύθερο χρόνο κι αποφάσισε πως κάτι πρέπει να κάνει. Μόλις είχε επιστρέψει από σπουδές και δουλειά στο Λονδίνο και αποφάσισε μαζί με τη φίλη και επίσης αρχιτέκτονα Eιρήνη-Αιμιλία Ιωαννίδου να σχεδιάσουν την πρώτη δημόσια ανταλλακτική βιβλιοθήκη που έγινε ποτέ.
«Η ιδέα ξεκίνησε εντελώς ‘χύμα’, όπως πίναμε τον καφέ μας. Η διαδικασία βέβαια είχε πάρα πολύ τρέξιμο. Σχεδόν ένα χρόνο τρέχαμε για τις άδειες και όλη τη γραφειοκρατία, γιατί ήταν κάτι που δεν είχε ξαναγίνει σε δημόσιο χώρο. Αρχικά, η ιδέα ήταν να φτιάξουμε μία βιβλιοθήκη, η οποία αντί για το σαλόνι μας, θα βρίσκεται στο πεζοδρόμιο. Θέλαμε να δούμε πώς θα αντιδράσει ο κόσμος βλέποντας κάτι άλλο στο δρόμο, εκτός από παγκάκια, παρτέρια και λάμπες. Στη συνέχεια αποφασίσαμε να την κάνουμε ανταλλακτική, ώστε το 1τ.μ. που αφαιρέσαμε από το πεζοδρόμιο να επιστραφεί στον πολίτη με διαφορετική χρήση».
Σε αυτό το σημείο δεν γίνεται να μην ρωτήσω πώς πίστεψαν ότι το εγχείρημα θα είχε την παραμικρή ανταπόκριση σε μία χώρα που κατά κύριο λόγο όχι απλώς δεν σέβεται, αλλά συνήθως βανδαλίζει τον δημόσιο χώρο. Πράγματι αυτή ήταν και η μεγαλύτερη κριτική που έχει δεχτεί το project λέει ο Λευτέρης.
«Πολλοί λένε ότι ο κόσμος παίρνει τα βιβλία, χωρίς να προσφέρει στη θέση τους άλλα ως αντάλλαγμα, με αποτέλεσμα οι βιβλιοθήκες να μένουν άδειες κάνοντας κατάληψη στο πεζοδρόμιο. Όλοι μας πιέζουν να βάλουμε κάρτα μέλους και προθήκες που θα ανοίγουν με την κάρτα, κάτι που στο εξωτερικό έχει ξανασυμβεί. Όμως, δεν θεωρούμε ότι έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε κάτι τέτοιο. Από τη μία οι βιβλιοθήκες θα είναι σίγουρα γεμάτες βιβλία και θα δείχνουν πολύ όμορφες, από την άλλη αποκλείουμε ένα μεγάλο μέρος των πολιτών που δεν θα έχει αυτή τη μαγική κάρτα. Θεωρούμε ότι δεν είναι δημοκρατικό αυτό και δεν ταιριάζει στο concept της ανταλλακτικής οικονομίας που είχε βασιστεί το όλο εγχείρημα. Το παγκάκι και η λάμπα δεν έχουν κάρτα για παράδειγμα, γιατί να έχει η βιβλιοθήκη;»
«Μια μέρα λάβαμε ένα mail από την Εύα Κουράκη, μία Ελληνίδα από τα Χανιά, που δουλεύει στο Johanneberg Science Park του Γκέτεμποργκ, στη Σουηδία. Γνώριζε για τις ανταλλακτικές βιβλιοθήκες στην πόλη των Χανίων και επικοινώνησε μαζί μας επειδή στο Γκέτεμποργκ ασχολείται με το πρόγραμμα Controllable Urban Soundscapes, που προβλέπει πλήρη αντικατάσταση των λεωφορείων της πόλης με ηλεκτρικά και την τοποθέτηση βιβλιοθήκης στις νέες ηλεκτρικές στάσεις. Είχαμε κι εμείς από την αρχή στο μυαλό μας να συνδυάσουμε το εγχείρημα με τα ΜΜΜ, όμως στην Ελλάδα δεν υπήρχε ενδιαφέρον να γίνει κάτι τέτοιο.
»Στη Σουηδία από την πρώτη μέρα των εγκαινίων, στις 27 Οκτωβρίου, ήρθε τόσος κόσμος με τα βιβλία του και ήταν όλοι πολύ ενθουσιασμένοι. Η βιβλιοθήκη τοποθετήθηκε στη Sven Hultins Plats στο campus του Chalmers University of Technology, ενώ δημιουργήθηκαν αμέσως εθελοντικές ομάδες για να προφυλάξουν τα βιβλία. Όλοι κινητοποιήθηκαν και οργανώθηκαν, ώστε να μην χαραμιστεί η προσπάθεια που έγινε.
»Αυτή τη στιγμή κυκλοφορούν στο Γκέτεμποργκ πέντε ηλεκτρικά λεωφορεία που μοιάζουν να έρχονται από το μέλλον. Ένας βραχίονας, που θυμίζει ανθρώπινο χέρι, κατεβαίνει στη στάση και φορτίζει το όχημα μέσα σε τέσσερα λεπτά, ώστε να κινείται όλη την υπόλοιπη μέρα με ηλεκτρική ενέργεια.
»Οι άνθρωποι εκεί θέλουν παράλληλα να μειώσουν την ηχορύπανση στην πόλη και θέλοντας να δημιουργήσουν οάσεις ησυχίας στο δημόσιο χώρο, αντικαθιστούν όλες τις στάσεις των λεωφορείων με νέες που είναι κατασκευασμένες με τέτοιον τρόπο και υλικά ώστε να μειώνεται το 85% των εξωτερικών ήχων –που καμία σχέση δεν έχουν με το κέντρο της Αθήνας, μιλάμε για σκίουρους.
»Στις νέες στάσεις εκτός από ένα παγκάκι και έναν πίνακα δρομολογίων, μπαίνει τώρα και μία ανταλλακτική βιβλιοθήκη. Έτσι, ο κόσμος όσο περιμένει το λεωφορείο του μπορεί να διαβάζει, να συνεχίσει την ανάγνωση σε όλη τη διαδρομή και να αφήσει τελικά το βιβλίο στη βιβλιοθήκη που θα βρει στην στάση αποβίβασης.
»Προς το παρόν έχει τοποθετηθεί μία βιβλιοθήκη, αλλά αν υπάρχει ανταπόκριση το δίκτυο θα διευρυνθεί . Βέβαια το Γκέτεμποργκ βρίσκεται μεταξύ των 10 πόλεων με τα μεγαλύτερα ποσοστά φιλαναγνωσίας παγκοσμίως, επομένως αν το project δεν λειτουργήσει εκεί, ίσως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα…».
Ο δήμος Κηφισιάς και η αφαίρεση της βιβλιοθήκης από τη γωνία Κασσαβέτη και Λεβίδου
«Η Ελλάδα, δυστυχώς, μας έχει αποδείξει ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι καθόλου έτοιμη να δεχτεί κάτι τέτοιο.
»Μετά από 14 βιβλιοθήκες, αυτό που συνέβη στην Κηφισιά με την αφαίρεση της βιβλιοθήκης, είναι ότι πιο απογοητευτικό έχουμε βιώσει. Για την ακρίβεια είναι ό,τι πιο απογοητευτικό έχω βιώσει σαν πολίτης από τότε που γύρισα στην Ελλάδα. Είναι εξωφρενικό.
»Αφού σχεδιάσαμε την βιβλιοθήκη, για να είμαστε εντελώς διαφανείς και να μην έχουμε καμία σχέση με την εκάστοτε δημοτική αρχή, θέλαμε να γίνει εντελώς ξεκάθαρο ότι πρόκειται περί χορηγίας. Βέβαια μία βιβλιοθήκη κοστίζει 6.000€ κι έπρεπε να καταφέρουμε να πείσουμε κάποιον να κάνει αυτή την χορηγία.
»Για τη βιβλιοθήκη της Κηφισιάς η χρηματοδότηση έγινε από την κατασκευαστική εταιρεία, Skrimizeas SA με μοναδικά αιτήματα να φαίνεται το λογότυπό τους και η τοποθέτηση να γίνει σε ένα κεντρικό σημείο στον δήμο Κηφισιάς. Για να τοποθετηθεί οτιδήποτε σε δημόσιο χώρο, το νόμιμο είναι να γίνει δημοτικό συμβούλιο και αν υπάρχει έστω και μία αντίθετη άποψη, δεν προχωράει η διαδικασία. Ψηφίστηκε τότε ομόφωνα η τοποθέτηση (επί δημαρχίας του κ. Ν. Χιωτάκη) έγιναν τα εγκαίνια και μετά ακολούθησαν οι επόμενες 13 βιβλιοθήκες σε Ελλάδα, Κύπρο και τώρα και στη Σουηδία.
»Δύο εβδομάδες πριν την τοποθέτηση της βιβλιοθήκης στη Σουηδία, με απευθείας εντολή δημάρχου, χωρίς ΔΣ, ξηλώθηκε η βιβλιοθήκη και επεκτάθηκαν τα τραπεζάκια ενός γαλλικού αρτοποιείου που βρίσκεται εκεί.
»Από τότε επικοινωνούμε με τον δήμο καθημερινά και η απάντηση που παίρνουμε αποδεικνύει την παρανομία που έχει συμβεί. Η βιβλιοθήκη βρίσκεται στην αποθήκη του δήμου, παρόλο που είναι ιδιοκτησία της εταιρείας που τη χορήγησε και παραχωρείται στον δήμο μόνο εφόσον τοποθετείται στο συγκεκριμένο σημείο. Τα πράγματα παίρνουν πολύ άσχημη τροπή. Ο κατασκευαστής θα στείλει εξώδικο για ιδιοκτησία, που αν δεν του επιστραφεί, το θέμα θα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο.
»Είναι όμως τόσο κρίμα. Από τη μέρα που ξηλώθηκε, έχω δεχθεί πάνω από 100 mail ανθρώπων που είναι έξαλλοι και ζητούν πίσω τη βιβλιοθήκη τους.
»O δήμος λέει ότι έκρινε ότι στο σημείο που βρίσκεται η βιβλιοθήκη δεν λειτουργεί καλά και γι’ αυτό αφαιρέθηκε. Αν όμως ο δήμος την εντάξει στη ζωή των πολιτών, λειτουργεί πολύ καλύτερα».
Γλυφάδα, η υποδειγματική
«Εκεί ο δήμαρχος ήταν από την αρχή ξεκάθαρος ότι δεν μπορούν να διατεθούν χρήματα, ζητήσαμε ξανά επομένως χορηγία από στον κατασκευαστή και η λειτουργία της βιβλιοθήκης είναι υποδειγματική.
»Οργανώνονται βραδιές ποίησης, υπάρχει εθελοντική ομάδα καθαρισμού, μπήκε δεύτερη βιβλιοθήκη μέσα σε δύο χρόνια και θα μπει κι άλλη. Αντίθετα η Κηφισιά και το Κολωνάκι είναι η ντροπή του project.
»Στο Κολωνάκι, στην πλατεία της Δεξαμενής η βιβλιοθήκη είναι τόσο βρώμικη και παραμελημένη που είναι θλιβερό. Ο δήμος Αθηναίων εννοείται ότι δεν πλήρωσε την βιβλιοθήκη-και σε αυτήν την περίπτωση χορηγήθηκε από την εταιρεία Skrimizeas SA- θα μπορούσε όμως να τη φροντίσει και να την αξιοποιήσει με κάποιον τρόπο».
Μπορεί η Ελλάδα να γίνει Σουηδία;
«Εξαρτάται. Η Γλυφάδα είναι έτοιμη για παράδειγμα, αλλά όλα είναι θέμα ενδιαφέροντος και προσπάθειας. Αν ο κόσμος έβλεπε μία καθαρή, γεμάτη βιβλιοθήκη και λάμβανε και μια ενημέρωση από τον δήμο για κάποια σχετική δράση, θα έλεγε ότι κάτι ενδιαφέρον συμβαίνει εδώ. Τώρα όμως που βλέπει ένα παραμελημένο, άδειο αντικείμενο σαν ψυγείο δε θα το πλησιάσει. Υπάρχουν πόλεις που συζητάμε χρόνια και συνεχώς το θέμα κάπου κολλάει. Όσο καλύτερα λειτουργεί κάπου το project, τόσο περισσότερο αυτή η κατάσταση λειτουργεί ως πρότυπο και την αποζητούν κι άλλες πόλεις».
10°
