To βιβλίο του Γ. Παπακωνσταντίνου «Game Over: Η αλήθεια για την κρίση»

Το βιβλίο «Game Over: Η Αλήθεια για την κρίση», όπως τονίζει ο Γ. Παπακωνσταντίνου στον πρόλογο, είναι η προσωπική του μαρτυρία για όλα όσα συνέβησαν στην πιο κρίσιμη περίοδο της μεταπολίτευσης που επηρέασαν όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες. Είναι η δική του αλήθεια για την κρίση.

Είναι μια πρώτη απόπειρα να χτιστεί μια ενιαία αφήγηση για την κρίση. Να αναζητηθούν οι λόγοι για τους οποίους η Ελλάδα έξι χρόνια μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου είναι η μόνη χώρα σε πρόγραμμα.

Τρεις παράγοντες που επισημαίνονται σε διαφορετικά σημεία του βιβλίου καθόρισαν το μέγεθος και την ένταση της ελληνικής κρίσης. Ο πρώτος κωδικοποιείται από τον συγγραφέα με την έκφραση «πολιτικοί υπολογισμοί» στο εσωτερικό της χώρας και «πολιτικοί υπολογισμοί» στο εξωτερικό.

Πολιτικοί υπολογισμοί οδήγησαν τη ΝΔ να υψώσει πρώτη την αντιμνημονιακή σημαία αντί να επιλέξει τη συναίνεση. Το οικονομικό όμως και κοινωνικό κόστος για τη χώρα από την έλλειψη συναίνεσης τεράστιο.

Γιατί, όπως έγραψε ένας από αυτούς που συνεισέφεραν στη διαμόρφωση αυτής της στρατηγικής της ΝΔ, η επιλογή αυτή ήταν μονόδρομος για τη ΝΔ. Μόνο έτσι θα μπορούσε να απορροφήσει τις διαρροές από τους απογοητευμένους ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ.

Προφανώς ποτέ δεν πέρασε από το μυαλό του αλλά και των υπολοίπων που συμμετείχαν σε εκείνο το τραπέζι της ΝΔ ότι η στάση τους νομιμοποιούσε στη συνείδηση των πολιτών στην ακραία στάση του ΣΥΡΙΖΑ ή της ακραίας λαϊκής δεξιάς και ακροδεξιάς.

Ο στόχος τους να πέσει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ σε δύο μόλις χρόνια από τη νίκη του 2009 επιτεύχθηκε, αλλά το πολιτικό κέρδος για τη ΝΔ ήταν μικρό. Μετά τις εκλογές του 2012 κυβέρνησε σε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ μόλις για 30 μήνες.

Πολιτικοί υπολογισμοί και στο εξωτερικό. Σύγκρουση μεταξύ Μέρκελ και Σόιμπλε για την αναγκαιότητα ενός προγράμματος ή για την παρουσία του ΔΝΤ ή για την προτιμητέα αντιμετώπιση του ελληνικού χρέους.

Η Γερμανία μετά τη χρηματοοικονομική κρίση αναδείχτηκε σε ηγεμονική δύναμη της Ευρώπης, αλλά οι πολιτικοί υπολογισμοί για τον αντίκτυπο των αποφάσεων που αφορούσαν την Ελλάδα ή άλλες χώρες στους γερμανούς ψηφοφόρους καθόριζαν τη στάση της Μέρκελ.

Πολιτικοί υπολογισμοί για τις εκλογές σε κάποιο κρατίδιο της Γερμανίας οδηγούσαν σε καθυστέρηση την ανακοίνωση της απόφασης για τη δημιουργία του ελληνικού μηχανισμού.

Ο δεύτερος κρίσιμος παράγοντας που καθόρισε τις εξελίξεις είναι ο χρόνος.

Όταν έγινε ορατό ότι η Ελλάδα κάποια στιγμή θα χάσει την πρόσβαση στις αγορές σε αποδεκτά επιτόκια, τις επιλογές πλέον τις καθόριζε ο περιορισμένος χρόνος μέχρι τη λήξη ενός ομολόγου ύψους 9 περίπου δις ευρώ στις 19 Μαΐου.

Ο χρόνος της δημοσιονομικής προσαρμογής για πολλούς που στάθηκαν κριτικά στο πρώτο μνημόνιο ήταν πολύ μικρός. Αυτό οδήγησε σε βαθύτερη ύφεση δυσκολεύοντας τη δημοσιονομική προσαρμογή.

Οι διαρθρωτικές αλλαγές είναι αναγκαίες αλλά θέλουν χρόνο για να αποδώσουν. Στο μεταξύ το ΑΕΠ μειώνεται και η ανεργία αυξάνεται και μαζί της η κοινωνική αντίδραση. Κάθε καθυστέρηση στην αξιολόγηση ανέβαζε το κόστος σε όρους χαμένου ΑΕΠ και περισσότερων μέτρων για τη χώρα.

Ο τρίτος παράγοντας είναι η αξιοπιστία των επιλογών. Το πρώτο πρόγραμμα στηρίζονταν στην εκτίμηση ότι το πρόβλημα χρέους είναι πρόβλημα ρευστότητας. Αμέσως μετά τις αποφάσεις στη Ντοβίλ κλονίζεται η αξιοπιστία αφού πλέον οι αγορές συνυπολογίζουν τον κίνδυνο του κουρέματος και αρχίζουν να πουλάνε τα ελληνικά ομόλογα.

Πολλά από τα μέτρα που ψηφίστηκαν δεν εφαρμόζονταν συστηματικά από συναδέλφους του υπουργούς ή αργότερα από άλλους με αποτέλεσμα η φράση «need for implementation» να έρχεται και να επανέρχεται στα κείμενα αξιολογήσεων μειώνοντας την αξιοπιστία των προγραμμάτων.

Το βιβλίο διαβάζεται με μεγάλη ευκολία. Είναι εξαντλητικό σε ό,τι αφορά την παράθεση των δεδομένων που οδήγησαν στη λήψη των συγκεκριμένων αποφάσεων. Η περιγραφή κινείται γρήγορα και κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη.