Μεγάλη συζήτηση πυροδοτήθηκε και πάλι από μια εικόνα: αυτή της Αιγύπτιας βολεϊμπολίστριας να πηδάει στο φιλέ πάνω από την άμμο, με το σώμα καλυμμένο από την κορφή ως τα νύχια και hijab στο κεφάλι, απέναντι στη Γερμανίδα αντίπαλό της με το (για κάποιους σεξιστικό) μπικίνι.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες, ως παγκόσμια γιορτή όλων των χωρών που συμμετέχουν, πρέπει να είναι ελεύθερο πεδίο επίδειξης της ιδιαιτερότητας της καθεμιάς. Γι’ αυτό και οι κανόνες για την ένδυση των αθλητριών στο συγκεκριμένο άθλημα χαλάρωσαν από το 2012, επιτρέποντας και την πλήρη κάλυψη του σώματος.
Ο εντοπισμός όμως της ισλαμικής αυτής «ανορθογραφίας» (για τα δυτικά μάτια) επικρίθηκε με σφοδρότητα, από δήθεν προοδευτικούς ανθρώπους. Αφετηρία της επίκρισης, μια παραπλανητική βεβαιότητα – αυτή που επικαλούνται πολλές μουσουλμάνες γυναίκες: «Είναι απόλυτα ελεύθερη επιλογή μου να ντυθώ έτσι». Όχι, δεν είναι, όσο κι αν νομίζετε ότι έτσι είναι, για να παραφράσουμε τον Πιραντέλλο.
Το επιχείρημα θυμίζει την επίκληση της «ελεύθερης επιλογής» των Ελλήνων Χριστιανών Ορθόδοξων να δηλώνουν το θρήσκευμά τους στις ταυτότητες, πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τότε που μεγάλη μερίδα της ελληνικής κοινωνίας, με περισσή καθυστέρηση, πάσχιζε να αντιληφθεί (ή παρίστανε κουτοπόνηρα ότι δεν καταλαβαίνει) τι σημαίνουν οι θρησκευτικές και άλλες διακρίσεις. Κι ότι όταν κάποιοι είναι «ελεύθεροι» να δηλώνουν την επικρατούσα θρησκεία σε κρατικά έγγραφα, τότε κάποιοι άλλοι υφίστανται πιθανώς τις συνέπειες του να μην τη δηλώσουν.
Προφανώς και η μαντήλα που φορούσε με χάρη και κομψότητα η Τζάκι Κένεντι ήταν πραγματικά ελεύθερη, δική της επιλογή – και δεν συμβόλιζε τίποτα. Η λόγω θρησκευτικής σεμνοτυφίας κάλυψη όμως του σώματος (ακόμα κι αν είναι εντελώς αταίριαστη με την περίσταση) δεν είναι μια «αθώα» δήλωση.
Προκύπτει από τα ήθη της ανισότητας και της σεξουαλικής υποκρισίας. Αν η απόκρυψη σχεδόν κάθε δερματικής επιφάνειας στις ισλαμικές χώρες αφορούσε εξίσου και τα δύο φύλα, θα είχαμε μια τελείως διαφορετική συζήτηση. Δεν είναι όμως αυτή η περίπτωση.
Η συνειδητή ή ασυνείδητη συμμετοχή σε μια πράξη που εμβαθύνει τον ρατσισμό δεν μπορεί να είναι αποδεκτή ως «ελεύθερη» επιλογή. Ειδικά απέναντι στα θύματα της ανισότητας, θα πρέπει να στεκόμαστε με διάθεση κατανόησης, αλλά και ανυποχώρητα, ως προς τις αντιλήψεις που δημιουργούν την καταπίεση που υφίστανται. Το πρώτο πράγμα που κάνει ένα καταπιεστικό σύστημα είναι να προσπαθεί να μας πείσει για τη συναίνεση των θυμάτων. Το ίδιο πολλές φορές και τα ίδια τα θύματα.
Η ύπαρξη αναρίθμητων φαλλοκρατικών ή άλλων ρατσιστικών συμπεριφορών στον δυτικό κόσμο δεν θα πρέπει να ακυρώνει επ’ ουδενί αυτήν τη στάση. Ο σεξισμός δεν αντιμετωπίζεται με συμψηφισμούς πουριτανισμού. Έτερον εκάτερον. Η διαρκής προσπάθεια για τη μη αντιμετώπιση της γυναίκας ως σεξουαλικού αντικειμένου, με την κάλυψη του σώματος «ώστε οι γυναίκες να μην είναι ξεδιάντροπες» (όπως είχε πει κάποτε η γυναίκα ενός Πακιστανού φίλου) ή απλώς «ελκυστικές» (όπως είχε πει ο ίδιος ο Πακιστανός), ακολουθεί τον εντελώς λάθος δρόμο της οπισθοχώρησης.
Σε μερικές από τις πιο προοδευτικές Ηνωμένες Πολιτείες, οι πολιτικές εναντίον των διακρίσεων φτάνουν ακόμα και σε υπερβολές ή σε αδικίες. Σε αυτό το τεράστιο χωνευτήρι πολιτισμών (όπου μόλις πριν από μερικές δεκαετίες η Rosa Parks έγινε σύμβολο γιατί αρνήθηκε να σηκωθεί από το απαγορευμένο γι’ αυτήν κάθισμα λεωφορείου), κάποια μέλη μειονοτήτων καταλαμβάνουν κάθε χρόνο με ποσοστώσεις θέσεις σε πανεπιστήμια ή σε άλλους δημόσιους φορείς, εις βάρος κάποιου λευκού άνδρα με περισσότερα προσόντα. Ακόμα και η –τόσο σημαντική για την πρόοδο της χώρας– αξιοκρατία παρακάμπτεται, ώστε να καταπολεμηθούν οι διακρίσεις. Η κοινωνία έκρινε πολύ σωστά, ότι οι αντιρατσιστικές πολιτικές έχουν μεγαλύτερη σημασία.
Πριν από μερικά χρόνια, μια Αμερικανίδα σμήναρχος (και η πρώτη πιλότος που διοίκησε μοίρα μαχητικών) άσκησε ένδικα μέσα κατά του Υπουργείου Άμυνας της χώρας της, γιατί τα ήθη της Σαουδικής Αραβίας την υποχρέωναν, κατά τη διάρκεια της θητείας της εκεί, να κυκλοφορεί πάντοτε με συνοδεία άνδρα υπαξιωματικού (που παρίστανε τον σύζυγό της) – και πάντοτε στο πίσω κάθισμα, με μαντήλα, καθώς απαγορευόταν να οδηγεί! Έμοιαζε ωσάν η υπερσυντηρητική αραβική χώρα να έδινε την απάντηση στην υποκρισία της «συμμαχικής ισότητας», με την σεξουαλική υποκρισία. Παρόλο που οι ΗΠΑ δεν παραδέχτηκαν ποτέ ότι αιτία ήταν η μήνυση της πιλότου, η επίσημη πολιτική άλλαξε.
Η Αιγύπτια αθλήτρια, όπως και κάθε άλλη, έχει βεβαίως τη δυνατότητα να φασκιώσει το σώμα της όπως επιθυμεί – τόσο στη χώρα της, όσο και σε διεθνείς αγώνες. Ας μην βαυκαλίζεται όμως, ούτε αυτή, αλλά ούτε όσοι την υποστηρίζουν άκριτα στη δύση, ότι αυτό είναι «μια ελεύθερη επιλογή». Κι αν μεθαύριο η ίδια ή κάποια άλλη γυναίκα ζητήσει να απολαμβάνει τα οφέλη μιας φιλελεύθερης, ανοιχτής δυτικής δημοκρατίας, τότε θα πρέπει να υπερβεί αυτή την υποκρισία.
Γιατί αυτό επιτάσσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα (για τα οποία τόσο πολύ αυτή και οι συμπατριώτες κόπτεται σε άλλες περιπτώσεις, και πολύ σωστά), οι διεθνείς συμβάσεις κατά των διακρίσεων, οι αρχές και οι αξίες του ευρωπαϊκού και του δυτικού πολιτισμού.
Και βεβαίως, οι απαγορεύσεις (σαν και αυτή του δημάρχου των Καννών να μην εμφανίζονται οι γυναίκες με “burkini” στην παραλία) μπορεί να είναι ο λάθος δρόμος, στις περισσότερες περιπτώσεις – εκτός αν οι γυναίκες εκπροσωπούν επίσημα την πολιτεία.
Οι φιλελεύθερες κοινωνίες όμως, που έχουν κάνει μεγάλα βήματα στην αντιμετώπιση των διακρίσεων μεταξύ των δύο φύλων, οφείλουν να αναπτύξουν πολιτικές αποθάρρυνσης κάθε συμβόλου υποβιβασμού της γυναίκας, στο όνομα μιας δήθεν προοδευτικής ανοχής των διαφόρων «πολιτισμικών εκφράσεων» – δικαιώματα αλά καρτ δεν υπάρχουν, όσο κι αν όλα τα κράτη, από την Ανατολή ως τη Δύση, τα παραβιάζουν, λιγότερο ή περισσότερο.
Αυτές έχουν το χρέος απέναντι στην ανθρωπότητα να διαφυλάξουν και να εμβαθύνουν κατακτήσεις ισότητας. Για το καλό όλων. Και γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι διεθνείς συνθήκες για την προάσπισή τους είναι πάνω από τις επιδιώξεις ή τις «ελευθερίες» κάθε έθνους, κράτους ή κοινωνίας, που επιθυμεί να γυρίζει το ρολόι της ιστορίας προς τα πίσω.
6°
